Bijna-drama in Utrecht

Enkele weken voor de Bevrijding in de Kleine Eligensteeg

Na ternauwernood de hongerwinter 1944/45 te hebben overleefd, bracht het voorjaar van 1945 ons nieuwe hoop. Er waren steeds vaker geruchten dat de bevrijding nabij was. Dat werd nog eens bevestigd toen enkele prominente NSB’ers van de ene op de andere dag met de noorderzon vertrokken. Een treffend voorbeeld was een familie die woonde in het hoekhuis aan de Lange Nieuwstraat en de Zuilenstraat. De man was een officier bij de NSB en zijn zoon en dochter waren lid van de Jeugdstorm. Vooral de zoon, vaak in uniform, provoceerde en intimideerde.

Kleine Eligensteeg vanaf de Lange Nieuwstraat
Het wekte in onze straat dus eigenlijk geen verbazing toen we opeens hoorden (hoeveel weken voor de bevrijding weet ik nog steeds niet) dat de Duitsers, gelegerd in het pand Nieuwe Gracht nummer 58 hals over kop dat gebouw hadden verlaten met achterlating van de gehele inventaris. Als ik me goed herinner dan stond er op het bord aan dat bewuste gebouw iets wat met ‘Gericht’ te maken had.

Het mag duidelijk zijn dat de bewoners van een straat, bijna uitgehongerd in de hongerwinter en vrijwel alles in de kachel verbrand hebbend wat maar enigszins brandbaar was en alles wat maar enige waarde had bij de boeren geruild hebbend voor eten (bij enkele gezinnen stonden alleen nog de muren en het dak van het huis overeind!) zich als wolven op deze prooi stortten. In een roes van wraakzucht en euforie (over de, dachten zij, aanstaande bevrijding) werd het gebouw in amper een dag volkomen leeggeroofd. Alles, maar dan ook alles werd meegenomen: van eetwaren tot tapijten, bedden, keukengerei, stoelen, tafels, kasten, schrijfmachines, schilderijen, enzovoorts.

Roes
De hele straat was opeens in een roes van gelukzaligheid vanwege de buit die op de Duitsers veroverd was!

Helaas verkeerde de blijdschap de daaropvolgende dag al snel in een paniekachtige stemming. Iemand kwam met het bericht dat de Duitsers waren teruggekomen omdat de geruchten over een op handen zijnde bevrijding volkomen uit de lucht waren gegrepen en bij terugkomst het totaal lege gebouw aantreffend in woede waren ontstoken. En passant werd er aan toegevoegd dat de Duitsers, in de persoon van een groep manschappen van de Feldgendarmerie, gelegerd in het gebouw Nieuwe Gracht 92 (na de bevrijding betrokken door de Canadezen en later in gebruik als Medisch Sportkeuringsbureau) de volgende dag konden worden verwacht om al ‘hun eigendommen’ terug te halen.

De buurt, die na uitgebreid onderling overleg had besloten niets aan de Duitsers terug te geven, ging met man en macht aan het werk om al de veroverde spullen voor de Duitsers te verstoppen. Elk hoekje en gaatje werd benut om het voor de Duitsers onzichtbaar te maken (wat natuurlijk onmogelijk was), waarna de mensen, in toch wel angstige spanning, de dingen die ongetwijfeld zouden komen afwachtten. Rond het middaguur de volgende dag verscheen er inderdaad een Nederlandse SS Officier, vergezeld van vier soldaten, met een ketting om hun nek waaraan, op de borst, de bekende Feldgendarmerie emblemen, vanaf de Nieuwe Gracht de straat in marcherend en begon met een oppervlakkige doorzoeking van de huizen.

Omdat de SS-officier slechts enkele kleine dingen vond, dachten de bewoners – wier huis inmiddels was doorzocht – dat ze in het bezit zouden kunnen blijven van de spullen. Maar de SS’er had kennelijk een geheel andere tactiek in gedachten. Na enkele huizen te hebben doorzocht, stopte hij en ging bij enkele huizen naar binnen en kwam met de vader van dat gezin naar buiten.
(Noot:) Dat deze mannen thuis waren moet betekenen dat het een zaterdag of zondag moet zijn geweest.

Na vijf mannen te hebben geselecteerd, plaatste hij deze naast elkaar tegen de blinde muur naast de toenmalige machinefabriek, haalde zijn pistool uit de holster, stak het in de lucht en
schreeuwde: “Ik geef de straat precies vijftien minuten om ALLE eigendommen van de Duitse Wehrmacht buiten te deponeren! Gebeurt dat niet, dan valt over precies vijftien minuten de eerste dode. De tijd loopt!”
Zoals in de bijbel misschien ooit het Manna uit de hemel kwam, zo regende het nu uit de huizen spullen van de Wehrmacht! De mensen waren zo geschrokken, dat er niets, en dat is ook later wel gebleken, bij de mensen is achtergebleven.

Inmiddels had een van de soldaten zich verwijderd om vervoer te regelen en enige tijd later kwamen enkele vrachtwagens de straat inrijden om de spullen in te laden. Nadat dit z’n beslag
had gekregen, nam de SS-officier uit drie gezinnen een jongen mee van 12 à 13 jaar. Wat uiteraard ook nog de nodige angstige spanning veroorzaakte.
‘s Avonds rond een uur of acht kwamen de jongens, op eigen gelegenheid, weer thuis, waarbij bleek dat zij – kennelijk toch nog als een soort vergelding – ruim twee uur in een kelder van het gebouw van de Feld Gendarmerie tot aan hun knieën in het ijskoude water hadden moeten zitten.

Bijna-drama
Resumerend kun je tot de slotsom komen dat hier toch sprake was van een ‘Bijna-Drama’. Zou de straat het been hebben stijf gehouden, in de roes van de bevrijdingsgeruchten, dan zou
hebben moeten blijken of die Hollandse SS-officier inderdaad het dreigement van liquidatie zou hebben uitgevoerd.
Desalniettemin voegt dit toch nog iets toe aan de, nooit in de geschiedenis boeken opgenomen, kleinere feiten en gebeurtenissen uit die periode van de stad Utrecht.