1930-1945 Rol van Mussolini

Benito Amilcare Andrea Mussolini werd op 29 juli 1883 geboren in Dovia di Predappio in Italië.

Na de Eerste Wereldoorlog was de Italiaanse bevolking onrustig geworden: de socialisten streefden naar een revolutie, de reformistisch-socialisten naar een verdere uitbreiding van de democratie, de middenklasse naar een herstel van de orde en garanties voor het veilig stellen van hun bezittingen en de nationalisten streefden naar meer annexaties van Joegoslavisch en Oostenrijks grondgebied. Naast deze stromingen ontstond er een nieuwe stroming, die van het fascisme.

Op 23 maart 1919 stichtte Mussolini in Milaan de “Fasci di combattimento”, de fascistische knokploegen. Deze knokploegen bestonden voor een groot deel uit oud frontstrijders, de “arditi” – elitetroepen – , nationalisten, republikeinen en gedesillusioneerde socialisten. Mussolini werd door deze verschillende ideologische groepen gezien als de leider van de “Fasci di combattimento”. Spoedig groeide de beweging. De leden, de fascisten, droegen zwarte hemden, veelal wapens en zwarte mutsen. Van een sterk leiderschap was geen sprake. Die was juist gedecentraliseerd en iedere stad of streek had haar eigen fascistenbaas (“ras”). De fascisten knokten met hun vijanden, de socialisten, de communisten en de leden van de katholieke volkspartij.

Mussolini streefde inmiddels naar een sterk leiderschap en rond 1921 werd de fascistische beweging omgezet in een politieke partij: de Nationaal-Fascistische Partij (PNF). Mussolini werd haar hoogste leider, Duce (van het Latijnse Dux = leider). Tegelijkertijd met de oprichting van de PNF werd er een partijprogramma aangenomen. Het republicanisme, socialisme en antiklerikalisme werden afgezworen, maar bleven op de achtergrond, zeker ook bij Mussolini, een rol spelen. Maar hij gaf ook toe dat fascisme principeloos was en diende om de macht te veroveren.

In 1929 sloot Mussolini een concordaat met het Vaticaan. Op die manier slaagde Mussolini er in, wat geen enkele Italiaanse staatsman voor hem voor elkaar kreeg, om het geschil met het Vaticaan op te lossen dat was ontstaan na de Italiaanse eenwording. Mussolini erkende het Vaticaan als soeverein land en beloofde dat het katholieke onderwijs en de jeugdbeweging zou blijven bestaan, mits de katholieken mee zouden werken aan zijn regime.

De antiklerikale Mussolini, sinds 1927 gedoopt, hield zich niet aan het concordaat. Vanaf 1929 werden de katholieke jeugdbewegingen ontbonden en werd alleen de fascistische jeugdbeweging nog toegestaan. Het racisme, dat eind jaren dertig zijn intrede deed in het fascisme, betekende een einde tussen de goede relaties met het Vaticaan.

In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Aanvankelijk lagen de twee elkaar niet. Toen nazi’s in Oostenrijk tevergeefs een coup pleegden tegen de persoonlijke vriend van Mussolini, bondskanselier Engelbert Dollfuss – die daarbij overigens wel om het leven kwam – mobiliseerde Italië tegen Duitsland. Hitler, toen nog niet bij machte om een oorlog te beginnen, trok zijn plannen met Oostenrijk tijdelijk in.

Maar net als Hitler, streefde Mussolini een “lebensraum” na. Aanvankelijk was Mussolini tevreden met wat hij had: een Italië dat naar buiten toe als een sterk en belangrijk land overkwam. Maar het was frustrerend voor hem dat Italië vergeleken met de andere belangrijke landen, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, maar weinig koloniën had, “slechts een verzameling woestijnen”.

Mussolini droomde van het herstel van het Romeinse Rijk en hij beschouwde het Middellandse Zee gebied als Italiaanse invloedsfeer omdat het Romeinse Rijk dit ook als centrale gebied had (Mare Nostrum ‘onze zee’ noemden de Romeinen de Middellandse Zee). Hetzelfde gold voor Ethiopië. Ethiopië, naast Liberia het enige land in Afrika dat nog geen kolonie was, had de Italiaanse legers in 1896 verslagen toen zij een poging deden het land te onderwerpen. Deze nederlaag moest volgens Mussolini gewroken worden. In 1936 viel het Italiaanse leger het zwakke Ethiopië aan. De Italianen, die wapens gebruikten die verboden waren door de Geneefse Conventie – zoals gifgas – behaalden spoedig de overwinning en Ethiopië werd een Italiaanse kolonie met koning Voctor Emmanuell III als keizer.

Vanaf eind 1936 mengde Mussolini zich in de Spaanse Burgeroorlog en begon de falangisten en de nationalisten van Francisco Franco (militair) te steunen. In september 1937 bezocht Mussolini Hitler in Duitsland. Hij was zeer onder de indruk en thuisgekomen voerde hij prompt antisemitische wetten in. Deze wetten werden tegelijkertijd ingevoerd met de “campagne tegen de burgerlijkheid”. Er vond echter geen jodenvervolging plaats in Italië, en Mussolini heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog zelfs pogingen gedaan te voorkomen dat de Duitsers joden uit door Italië bezette gebieden zouden deporteren. Pas na 1943, toen Mussolini aan het hoofd stond van een marionettenregering, werden vanuit Italië joden naar concentratiekampen afgevoerd. Vanaf 1938 waren gemengde huwelijken tussen joden en niet-joden verboden, nadat al eerder, na de verovering van Ethiopië huwelijken tussen Ethiopiërs (negers) en Italianen waren verboden.

In 1939 annexeerde Italië Albanië. Albanië, dat niet eens een leger had, maar slechts een gendarmerie, werd na drie dagen verslagen en koning Zog I van Albanië en diens vrouw koningin Geraldine Apponyi weken uit naar Engeland. Italië sloot zich aan bij Duitsland en de zogenaamde “As” Berlijn-Rome was geboren. Mussolini ging er van uit dat het nog wel een paar jaar zou duren voor een grote oorlog zou uitbreken. Volgens de planning zou het Italiaanse leger pas in 1943 gereed zijn voor de strijd. In 1939 viel Duitsland echter Polen binnen, waarna Engeland en Frankrijk Duitsland de oorlog verklaarden. Mussolini twijfelde lang of hij zich ook in de oorlog moest mengen. Hij wilde niet als lafaard en breker van de as-coalitie gezien worden, dus uiteindelijk verklaarde hij op 10 juni 1940 de oorlog. Het reeds door de Duitsers half verslagen Franse leger, wist zich echter te handhaven tegen de zwakke Italiaanse troepen (!) en pas na de Franse wapenstilstand kon Italië een klein stukje van Frankrijk annexeren. Later dat jaar viel Italië Griekenland aan. Mussolini wilde hiermee Hitler enigszins de wind uit de zeilen nemen, en voorkomen dat de Tweede Wereldoorlog een puur Duitse oorlog zou worden.

De Grieken wisten de Italiaanse aanvallen echter af te slaan en konden zelfs stukken Albanees grondgebied op de Italianen veroveren. Pas toen de Duitsers in 1941 te hulp schoten capituleerden de Grieken.

Eind 1940 begonnen de Italianen ook de oorlog in Noord-Afrika tegen Egypte en Brits Somaliland, hoewel de militaire leiders protesteerde en Mussolini met afzetting moest dreigen voor ze gehoorzaamden.

De Tweede Wereldoorlog verliep dramatisch voor de Italianen. De Italiaanse opmars in Afrika richting Egypte, werd door de Engelsen tot staan gebracht. Pas toen de Duitsers het Afrikakorps van Erwin Rommel stuurden wisten de Italianen weer terrein te maken. Door al deze zwakke prestaties van het Italiaanse leger toonde dit zich niet echt als het evenbeeld van de eertijds zegevierende Romeinse legioenen en leed Mussolini daarentegen ernstig gezichtsverlies bij zijn fascistische “collega-dictators”. In de zomer van 1941 vielen de Duitsers de Sovjet Unie binnen, zeer tot onvrede van Mussolini, die liever wilde dat Hitler meer aandacht aan het Middellandse Zee-gebied zou schenken. Mussolini stuurde wel enkele divisies naar Rusland.

Inmiddels hadden de Engelsen de Italianen uit Ethiopië verdreven, en Haile Selassie werd terug op de troon gezet. Ook in Noord-Afrika werden de as-troepen langzaam maar zeker teruggedreven. Op 13 mei 1943 capituleerden de Duitse en Italiaanse troepen in Afrika, waardoor de weg naar Italië voor de geallieerden open lag. Op 10 juni landden Britse en Amerikaanse troepen op Sicilië.

Mussolini was door alle tegenslagen steeds apathischer geworden, terwijl ook zijn gezondheid steeds verder achteruit ging. Iedere bijeenkomst met Hitler werd een frustratie daar deze hem al vruchtentaart etend de les las over de militaire teleurstellingen. Mussolini gaf de Italianen de schuld van de mislukkingen. Hij wilde zelfs de Apennijnen herbebossen “zodat het klimaat kouder wordt met meer sneeuw (…) zodat dit middelmatige volk gehard wordt.” Met andere woorden: de oorlog werd niet verloren door zijn eigen ijdelheid of militaire fouten, maar omdat de Italiaanse soldaten nietsnutten zouden zijn.

Bij veel Italiaanse fascisten rezen twijfels over de capaciteiten van “Maarschalk” Mussolini. Koning Victor Emmanuel III (afbeelding rechts) dacht er reeds in 1940 aan om Mussolini te vervangen. Steeds meer stemmen gingen op om Mussolini af te zetten. Het waren de graven Galeazzo Ciano en Dino Grandi (resp. schoonzoon van de Duce en de minister van Financiën), die de leiding namen over een groep fascisten die Mussolini wilden afzetten. Grandi verzocht Mussolini om de Fascistische Grote Raad bijeen te roepen, de hoogste regeringsinstantie. Mussolini, nietsvermoedend van wat er zou gaan gebeuren, riep de Raad in juli 1943 bijeen – die al sinds 1940 niet meer bijeen was gekomen. Grandi diende zijn befaamde motie in waarin hij het aftreden van Mussolini eiste. De meerderheid van de leden stemde vóór de motie en waren dus voorstanders van de afzetting. Mussolini, die de Raad slechts als een adviesorgaan zag, vond de stemming niet bindend en ging naar huis. Een dag later werd hij echter op last van de koning gearresteerd. Maarschalk Pietro Badoglio (afbeelding links) werd door de koning benoemd tot minister-president. Mussolini werd zogenaamd “om veiligheidsredenen” naar een eilandje overgevlogen en later naar de Gran Sasso in de Abruzzen gebracht. Mussolini scheen te berusten in zijn lot. Toen de Italianen echter capituleerden en de regering van Italië beloofde om Mussolini uit te leveren om te worden berecht, werd hij zenuwachtig.

Op 12 september 1943 werd Mussolini plots bevrijd door SS-majoor Otto Skorzeny (afbeelding rechts). Mussolini werd naar Duitsland overgevlogen en herenigd met zijn familie en enkele fascisten.

Hitler drong er bij Mussolini op aan om opnieuw regeringsleider te worden van Italië. Uiteindelijk stemde Mussolini hier mee in. Mussolini en enkele fanatieke volgelingen vestigden zich aan het Garadameer (Salò) in Noord-Italië, waar Mussolini de Italiaanse Sociale Republiek uitriep en president en premier werd.

Mussolini bezat geen macht, de werkelijke macht lag in handen van de bezetter. “Achter iedere boom bevindt zich een Duitser” beklaagde Mussolini zich. Het grondgebied van de republiek werd steeds kleiner dankzij de geallieerde opmars. Mussolini leed aan depressies maar knapte af en toe ook wat op en kwam met grootse plannen: de industrie moest worden genationaliseerd, evenals de landbouw. Er moest een coalitieregering komen van fascisten en socialisten. Rome mocht volgens Mussolini nooit meer de hoofdstad zijn van Italië, “want daar vierden de mensen feest na mijn val.”

In april 1945 voerde de SS achter de rug van Mussolini besprekingen met de geallieerden. Toen Mussolini hier achter kwam was het te laat: De Duitsers hadden in Italië gecapituleerd. Mussolini vluchtte naar Milaan, trachtte daar te onderhandelen met het Italiaanse verzet, wat mislukte en vluchtte daarna naar de Italiaans-Zwitserse grens. Op 28 april 1945 werd Mussolini – vermomd als Duits militair – gearresteerd door het Italiaanse verzet. Op 29 april 1945 voegde zijn vriendin Clara Petacci (afbeelding links) – zijn maîtresse sinds 1936 – zich bij hem. Enige uren later werden zij vermoord en naar Milaan overgebracht waar de lichamen tentoongesteld werden (ze werden aan hun benen opgehangen).

Later werd Mussolini in Milaan begraven. In april 1946 werd zijn lichaam gestolen, mogelijk om losgeld te eisen, maar onverrichterzake na een maand bij een klooster in Milaan ingeleverd. Daar zorgde men voor een waardige, maar stilgehouden begrafenis onder een altaar in een ander klooster bij Legnano. In 1957 werd Mussolini door de familie herbegraven in de buurt van zijn geboortedorp Predappio. 

Naar volgende pagina

Naar vorige pagina

Terug naar 1930-1945