De bevrijding ligt inmiddels al tientallen jaren achter ons maar ik denk er nog steeds met grote opluchting aan. Ik was bijna 17 jaar en dank zij een vals persoonsbewijs was ik een van die geluksvogels die niet in Duitsland zaten, maar was ik nog in Rotterdam. Ik mocht van mijn ouders geen lange broek dragen dat maakte mij te volwassen en gelukkig ik was ik niet al te groot. Veel jongens van mijn leeftijd waren al van straat opgepikt en naar Duitsland gestuurd.

Op die mooie onvergetelijke avond in mei liep ik met een vriendje op straat een beetje te bomen en toen we door de Willem Buytewegstraat liepen schoof er ergens een raam open en een stem bulderde over de straat: ”het is over, het is voorbij, de moffen hebben gecapituleerd”. Zolang ik leef, dit vergeet ik nooit meer. De dag daarna kreeg ik mijn eerste lange broek en dat vergeet ik ook nooit meer.

Maar er was meer, dat gebeurde wat later: om precies te zijn op 30 augustus 1947. Ongeveer twee jaar na de tweede wereldoorlog werd de bevrijding van ons land met een stadionspel in het Feyenoordstadion in beeld gebracht. De regie was in handen van Carel Briels en letterlijk honderden medewerkers op vrijwillige basis werden opgeroepen om als figurant op te treden. Daarnaast werden alle zangverenigingen in Rotterdam aangeschreven om een groot gemengd koor samen te stellen. Buiten de meespelers die Duitse, Engelse of Nederlandse soldaten moesten uitbeelden waren er natuurlijk ook mensen die de bevolking van Rotterdam vertegenwoordigden en die met hun koffertjes op de vlucht waren. De opvoering heeft indertijd op mij, en veel Rotterdammers, een diepe indruk gemaakt.

Als ik mij goed herinner was de kaart van de Nieuwe Waterweg op de grasmat van het stadion weergegeven, er kwamen vliegtuigen over die het bombardement van Rotterdam moesten weergeven en met geluidsinstallaties werd het gehuil van vallende bommen nagebootst. Op het moment van de aanval op Rotterdam kwamen de figuranten die de Duitse soldaten voorstelden, onder luid geschreeuw, van de bovenste ring de trappen afrennen naar beneden naar het middenveld, de rillingen liepen mij over het lijf.

Buiten al die figuranten was er dus ook dat gemengd koor. Een koor van duizend zangers en zangeressen. De muzikale leider van dit enorme koor was ons aller Eduard Flipse en de repetities onder leiding van deze gigant staan mij na bijna 60 jaar nog fris in het geheugen. We repeteerden in die prachtige Koninginnekerk aan de Boezemsingel. Eduard Flipse zat achter de piano voor in de kerk en hoorde echt alles. Hij haalde uit dat koor van duizend man die ene tenor die met de sopranen meezong. Ik weet echt niet meer hoeveel repetities wij in die Koninginnekerk hebben gehouden, maar toch minstens wel tien. Ik dacht dat we vijf of zes liederen hebben ingestudeerd. Als je de kerk inkwam moest je een kaart tonen waar dan een knipje in gegeven werd om te voorkomen dat minder ijverige zangers zonder de toch wel noodzakelijke repetities alleen maar de uitvoering in het stadion wilden bijwonen. Ik ben er in ieder geval trots op daar onder de leiding van die eminente Eduard Flipse onder andere het Rotterdams stedenlied te hebben geleerd en ook nog een lied over een vogel die gelokt gefluit werd.

Het was een gewone schooldag die dag op 31 maart 1943. Op de gewone tijd waren mijn jongere broer Aad en ik ’s middags naar Schiedam gegaan per tramlijn 8. We zaten op de ambachtschool Schiedam, allebei in de derde klas van de machinebankwerkers afdeling, maar wel in verschillende klassen. Mijn broer en ik waren redelijk vroeg want de school ging pas om half twee open en het was nog maar net over 1 uur.

We liepen op ons gemak kletsend en naar de meisjes kijkend naar school toen opeens het luchtalarm afging. Dat was ondanks dat het niet zo leuk was toch mooi meegenomen, want we mochten dan niet verder over straat, we moesten de schuilkelder in. Hoewel de ambachtschool in Schiedam een fijne school was met voor die tijd wat minder autoritaire leraren als toen gewoon was, waren we schooljongen genoeg om er wat extra vrije tijd uit te knijpen. We hadden ook niet veel keus, want er stond een hoge Duitse officier van de Wehrmacht bij de vlak bijzijnde schuilkelder op het pleintje tussen de twee bruggen en die bulderde ons de schuilkelder in.

De schuilkelders waren overal in de stad te vinden, het waren eenvoudige schuilplaatsen van betonnen platen, overdekt met zand en grond en beplant met gras. Van binnen waren er stenen banken in gemaakt en daar kon je dan, weliswaar met een koud achterwerk, op gaan zitten. Maar daar hadden we geen tijd voor. Nog tijdens het betreden van de schuilplaats hoorden we de bommen al naar beneden gieren. Als je dat geluid eenmaal gehoord heb, dan vergeet je dat je leven lang niet meer. Het geluid van de ontploffende bommen kwam snel steeds dichterbij. De officier snauwde,”liggen!”. Nou dat wilden we wel. Wat was ik bang, de herrie werd steeds luider en ik had de gedachte dat het wel eens te dicht bij zou kunnen komen. We lagen plat op de grond te trillen van ellende en ik had het warm en koud tegelijk. Op een gegeven ogenblik nam het lawaai, dat echt minuten lang doorging, af. Wij wilden de schuilkelder verlaten, maar we werden tegengehouden door de Duitse officier, officieel mochten we de kelder pas verlaten nadat het sein veilig was gegeven. Maar dat duurde zolang dat we toch maar ondanks het verbod naar buiten gingen.

Tot onze verbazing en opluchting zag alles om ons heen er normaal uit, totdat we de kreet hoorden dat Rotterdam in brand stond. Ons hart stond stil, we liepen terug naar de tramhalte waar we langs de Rotterdamse dijk in de richting van Rotterdam konden kijken. Op de dijk was niets te zien, maar het Marconiplein aan het einde van de dijk was onzichtbaar door de hemelhoge rookwolken. We renden naar de tram en vroegen de bestuurder om naar Rotterdam te rijden. Hij wilde wel, maar het sein “veilig” was nog steeds niet gegeven en hij mocht niet rijden. We hebben hem gesmeekt om te gaan rijden maar hij weigerde, hij moest wachten. Eindelijk loeiden de sirenes het sein dat alles veilig was.

We bestormden de tram, maar die ging niet rijden. De stroomtoevoer was uitgevallen en er was geen beweging in de tram te krijgen. Met bange vermoedens zijn we de hele Rotterdamse dijk afgerend. Op het Marconiplein aangekomen begonnen we beiden te janken van ellende, wij dachten niet anders dan dat de rest van de Schiedamse weg en Delfshaven plat gebombardeerd was. Wat de Schiedamse weg betrof was dat ook zo. Zover als we konden zien stonden de huizen in de brand. We weken uit naar de Hudsonstraat waar we langs het hek nog vooruit konden komen. Het trottoir ter plaatse was geasfalteerd en stond al helemaal vol met huisraad en beddengoed zo ver als dat je kon kijken. We wisten ons er doorheen te worstelen, liepen voor langs onze oude school en zagen toen pas tot onze grote opluchting dat er voorbij het Bospolderplein verder niets aan de hand was.

Het westen van Rotterdam is toen zwaar getroffen. Op enkele plaatsen vonden ware tragedies plaats. We kwamen twee schoolvriendjes tegen die huilend vertelden dat ze hun moeder dood tussen het puin hadden gevonden. Dat waren de broertjes Van der Capelle, de moeder van Pietje Pelkman, ook een schoolvriendje was onder het puin van de melkwinkel terecht gekomen en is er niet meer levend uitgekomen. Zij is op een vreselijke manier aan haar eind gekomen. Een groenteboer op de Schiedamse weg had tussen de middag zijn zaak gesloten, maar deed zijn winkel open om de mensen uit de tram een gelegenheid te geven om te schuilen. Het huis en de winkel kregen een voltreffer, uit die winkel is niemand levend uitgekomen. Bij dokter Vader op de Schiedamse weg zat de wachtkamer vol met patiënten, de wachtkamer kreeg een voltreffer. Een groot deel van het westen van Rotterdam is toen vernield.

Op het Bospolderplein kwamen we mijn zus Klaartje en mijn moeder tegen. Het Grote Visserijplein waar zij hun groentewinkel hadden, stond al grotendeels in brand en we moesten direct mee om te gaan helpen spullen te redden. Ik had mijn tas met schoolspullen nog onder mijn arm, omdat het tegen de overgang naar de vierde klas liep en er op school weinig gedaan werd had ik een boek van een particuliere bibliotheek in mijn tas, evenals mijn hele mooie passerdoos. In de winkel van mijn zus aangekomen, heb ik die tas in een aardappelbak gelegd. Ik heb drie of vier maal spullen van mijn zus (waaronder hun radio) in veiligheid gebracht en heb nooit meer aan die tas met die prachtige passerdoos gedacht. Ik heb dat ook nooit vergoed gekregen. Ook het boek, een jongensboek, is verbrand.

Bij mijn broer Wim die in de Gijsingstraat woonde, hebben we echt alles naar beneden gebracht wat er in huis was tot en met de brandende haard. Maar alles is toen op het plein toch nog in brand gevlogen. Van hun spullen vonden we twee dagen later alleen een grote theekist terug die aan de kanten verkoold was. In die kist waren de lakens en ander linnengoed van mijn schoonzus keurig opgevouwen, opgeborgen, alles was tot kleine vierkante lappen geschroeid, ook vonden zij hun zilveren tafelbestek aan elkaar gesmolten terug.

Mijn vader, met zijn waterboot, heeft nog liggen blussen. Vanuit de Lekhaven had men slangen gelegd over de spoorrails tot op het plein waar zijn dochter en zoon woonden. De afstand was echter veel te groot en het waterstraaltje dat uit de slang kwam was miniem. Maar hij wilde echt alles proberen. In het huis en de winkel van mijn zus Klaar en haar man was alles verbrand, alleen wat in de grote kelder onder de winkel had gelegen was bewaard gebleven. De welgevulde aardappelhokken waren nog goed op de bovenste laag na, deze aardappelen waren gaar gepoft door de enorme hitte van de brand. Wij hebben alles er uit gehaald wat de moeite waard was en mijn zwager heeft een bord opgehangen van karton dat de klanten terecht konden in de Korverstraat. Een broer van hem had daar ook een groentewinkel en die bood royaal zijn pakhuis aan om de geredde spullen neer te zetten. Daar is de handel in groenten ook weer begonnen, de oude klanten die in het gebombardeerde en uitgebrande gebied kwamen zoeken of er nog wat te redden viel, vonden het bord en kwamen graag even bijpraten. Later hebben zij een winkel gehuurd op de Schiedamseweg , vanaf 1943 tot het jaar 2000 is daar dus de groentezaak van de Familie Bezemer geweest.

Harm Jager

6 april 2011

Aan de Koushaven in Delfshaven, bewaar ik zalige herinneringen. Ik heb er zwemmen geleerd, ik heb er mijn eerste meisje gezoend, (dat was geen kussen, dat was nog zoenen, want je wist nog niet hoe het moest). Ik heb er jarenlang gewerkt. Maar lang daarvoor zat ik al bijna altijd aan de Koushaven. Het was zo dat, als mijn vriendjes mij zochten om te spelen, dan kwamen ze naar de Koushaven om me daar op te halen, het was onze ontmoetingsplaats. Meestal bleven we daar dan hangen. Als we trek kregen wisten we bij ”Betz and Jay” altijd wel een stuk kaas te bietsen. “Betz and Jay” was een kaassmelterij. De Koushaven was bovendien een plaats waar ‘s avonds minnend Delfshaven een plekje wist te vinden. Wij, apenkoppen die we waren, hingen dan in de buurt van een dergelijk stelletje rond totdat ze ons afkochten met een zakje chocolaatjes of een pakje sigaretten. Maar dan gingen we ook weg en lieten ze met rust.

Aan de Pelgrimskade die daar langs de rivier liep, was een dependance van de werf Niehuis vd Berg. Er was daar een grote steiger met hijswerk en een ijzeren loods met daarin een soort van werkplaats en een opslag van gereedschap. Het was najaar 1939 en toen de oorlogsdreiging groter werd heeft daar een hele tijd een Spaans schip gelegen. Dat schip lag daar om in geval van oorlog het Spaanse gezantschap te repatriëren, ik denk dat die Spanjaarden toen al wisten dat de Duitsland op een dag Nederland binnen zou vallen. Behendig als Rotterdamse jongens zijn, klommen wij langs de trossen op het voorschip naar boven, zwaaiden ons aan boord en vlogen dan over het dek naar de loopplank om weer aan wal te komen. De pret was dan om ergens onderweg een hutdeur open te maken en je hoofd dan om de hoek van de deur te steken en dan zei je heel zachtjes tegen de mannen die daar binnen zaten:” He,…psst…Franco, no good !”, en dan vlogen we weer van boord af. Niet dat we politiek geëngageerd waren hoor, maar ja, je hoorde thuis wel eens wat en dan vond je toch dat je de wereld moest verbeteren. Een keer zag mijn vader die net met zijn waterbootje binnenkwam, mij van boord van die Spanjaard afkomen. Toen ik bij hem aan boord kwam moest ik vertellen wat ik aan boord was wezen doen. Hij had een 6^de zintuig voor kwajongenswerk en hij was een meester in de ondervraging, hij had bij de politie moeten gaan werken. Nou, dan kreeg ik weer een paar klappen, maar ik wist toen natuurlijk nog niet dat er rare kerels rondlopen, mannen die een tijdje van huis zijn en het niet zo nauw nemen met de zedelijkheid. Ik wist toen nog niet eens hoe ik zoenen moest, ja, mijn moeder en mijn zussen als ik ’s avonds naar bed ging, van mijn tantes moest ik al niks hebben. Dat zoenen heb ik later geleerd, ook aan diezelfde Koushaven ! Maar dat is een heel ander verhaal, daar heb ik het nu niet over.

Op de hoek van de haven op de gemeentesteiger stond een kruisnet, dat behoorde aan mijnheer Bras. Een kruisnet was een groot net dat in een vierkant metalen frame hing. Dat hele geval hing aan een soort van hijstuig wat boven het water uitstak. Mijnheer Bras zorgde ook voor de stormbal die daar op een heuveltje stond en waarin een bal werd opgehesen om te waarschuwen als er een storm verwacht werd. Op die bult stond ook een groot kippenhok, ook van Bras. Op die plaats is later een voorraadwatertank gebouwd van de firma Hatenboer. Toen moesten die stormpaal en het kippenhok weg en de stormpaal is toen naar de benedenhoek van de Waalhaven gegaan, bij de keet van de roeiersvereniging “Eendracht”. Dat waren de jongens die de binnenkomende en verhalende zeeschepen vast en los maakten. Later ben ik veel met die jongens opgetrokken. We namen ze ook wel eens mee achter de waterboot als ze naar de Maashaven moesten. Mijn vader voer dan met een grote bocht langs hun houten keet aan de Waalhaven, zij wierpen dan een dubbele lijn op die ze handig om de bolder sloegen, ze lieten zich dan wat naar achteren zakken en voeren dan prinsheerlijk mee naar hun bestemming.

Maar ik had het over dat kruisnet. Ik heb al eens meer gezegd dat het water in de rivier toen zo schoon was, er zwom zo veel vis in de rivier dat mijnheer Bras daar een goede boterham mee verdiende. Hij leverde zowaar op bestelling, als hij een klant had die karper wilde, dan gooide hij wat koude aardappels in het kruisnet voordat hij het liet zakken en prompt kwam daar karper op af. Als we met het waterbootje ergens lagen te pompen of te wachten bij het dok van Bart Wilton in Schiedam, gooiden wij zelf ook wel eens een tuigje uit met twee haken en een stukje kaas daaraan. We vingen daar eerste klas paling bij die dokken van Bart Wilton. Als we er genoeg gevangen hadden, en dat duurde echt geen halve dag, dan sneed mijn vader die paling in stukjes van ongeveer 15 cm lang. Griezelig hoor, want die paling leefde dan nog. Vervolgens werden die stukjes recht overeind gezet in een pannetje tot dit helemaal vol stond. Er ging dan een kwak boter op, (bietsen bij de kok op de zeeboot), en dan werd dat op de uitlaatketel van de motor gezet. Dat stond daar dan de hele middag lekker te stoven en tegen dat we naar huis gingen was het gaar. Ik heb nooit meer zo lekker paling gegeten als toen, maar ‘s avonds thuis at ik toch wat minder dan gewoonlijk, want machtig was het wel. Het wemelde in de rivier ook van spiering, je gooide een lijntje met haken overboord en dan had je gelijk beet, al had je er maar eentje, dan kon je die versnijden tot aas en dan had je heel gauw een maaltje bij elkaar. Ze werden thuis door mijn moeder hard gebakken en dan aten we ze met kop en al op.

Er was toen veel te zien op de Nieuwe Maas. In de dertiger jaren zag je nog dagelijks zeilkastjes, klippers en tjalken op de zeilen varen. Een schitterend gezicht. Later zag je bij deze schepen hoe langer hoe meer een klein motortje op het voordek staan. Met een haakse koppeling werd er dan een schroefas buitenboord gestoken en het zeilschip was een motorschip geworden. Een lamme arm noemden ze dat. Ook kwamen er steeds meer opduwertjes in de mode. In een vlet, die anders altijd tijdens de vaart met een lijn achter het schip hing, werd een motor geplaatst, meestal was dat een oude motor uit een T Ford, die waren ijzersterk en gemakkelijk in te bouwen en de benzine kostte haast niks. Het opduwertje werd stevig achter het schip vastgelegd en daar gingen ze. En dan moest ik wel eens aan de verhalen van mijn moeder denken die in haar jonge jaren samen met haar moeder in het trekzeel liep om de paviljoentjalk van 60 ton van haar vader, afgeladen met suikerbieten voort te trekken als er geen wind was om te zeilen. En daar was ze nog trots op ook. Ik ook een beetje.

Harm Jager

29 maart 2011

Alle Rotterdamse jongens spelen aan de waterkant. Of het nou aan de Rijnhaven is of de Parkkade, Schiemond of de Koushaven, dat doet er niet toe, ikzelf speelde ook aan de waterkant. En we vielen allemaal een keer in het water. Mijn vader voer als schipper op een waterbootje van Hatenboer. Na schooltijd moest ik mij eerst thuis bij moeder afmelden. Soms moest ik boodschappen doen, maar daarna mocht ik dan naar de Koushaven. Lag het schip van mijn vader te laden en had ik een beetje geluk dat hij nog naar een zeeboot moest, dan voer ik lekker mee. Niemand had een vader zoals ik. Was hij er niet dan, speelde ik dus aan de waterkant, zoals ik al zei.

Op de hoek van de haven, beneden aan de glooiing lagen een aantal grote steenblokken. Daar liepen we bij laag water overheen en we vonden er van alles. Flessen en stukken drijfhout, ooit vond ik er een opgevouwen koeienhuid, zeker uit een hijs gevallen en we vonden er altijd wel kalkstenen pijpenkoppen. Waar die vandaan kwamen weet ik niet, maar we vonden ze bij tientallen. We liepen dan stoer te doen en staken die dingen als oude schippers ondersteboven in onze mond en deden net of we rookten.

Een jongere broer van mijn vader werkte ook in de haven, hij heette ook Harm, ik geloof dat we alle twee naar mijn grootvader waren genoemd. Mijn oom Harm zat als machinist op een grote kolenkraan van de SHV, het was een machtig gezicht om hem daarboven in het bedieningshuis van de kraan te zien zitten, met grote armzwaaien trok hij dan aan de handels en op zijn commando bewoog de kraan vooruit, achteruit, omhoog, omlaag, prachtig. In de winter nam hij iedere dag een zak kolen mee naar huis, of dat mocht weet ik niet, maar in die crisisjaren voor de tweede wereldoorlog was dat toch mooi meegenomen.

Er hebben in vroegere jaren nog twee broers bij de SHV gewerkt, maar dat was geloof ik nog voor de eerste wereldoorlog. Een is gestorven na een ziekte, dat was Barend die had geloof ik TBC. Dat was toen een volksziekte. Oom Piet heeft een ongeluk gehad.. Hij liep onder de kraan door en die draaide ineens de andere kant uit. Het gevolg was dat hij door de grijper geraakt en half verpletterd werd. Van de jongste broer van mijn vader, mijn Oom Jaap, weet ik dat hij lang werkeloos is geweest. Maar dat was toen een algemeen bekend beeld, er waren toen zoveel mensen werkeloos. Maar hij had wel een paar gouden handjes. Af en toe verschenen er in ons huis producten van zijn hand, zo hing er opeens een koerduif in een hokje boven de schuifdeuren, maar mijn moeder was geen mens voor zoiets, dus was de duif ineens gevlogen. Ook hadden we opeens een voetbalspel, mooi uitgezaagd en in de kleuren van Feijenoord en Ajax. Toen al.

Maar ‘s middags zat ik dus aan de Koushaven, daar gebeurde altijd wel wat. Je had er bijvoorbeeld het zwembad. Een apart herenbad en een damesbad, gescheiden door een schutting. Aan de waterkant langs de Maas stonden hoge populieren, u snapt het al, wij klommen in de bomen en gluurden in het damesbad, en we zagen nooit wat maar we verbeelden ons van alles, maar je kon vandaar ook kijken naar het vliegveld Waalhaven en daar kon je de vliegtuigen zien opstijgen en landen natuurlijk. Kleine tweedekkers, maar ook grote zoals de Uiver of de Pelikaan. Toen wisten ze in Amsterdam amper wat vliegtuigen waren.

In het zwembad Koushaven heb ik zwemmen geleerd, evenals de hele jeugd van Delfshaven. Je had daar ook de kaasfabriek van Betz en Jay, daar maakten ze Edammerkaas. Er kwamen ladingen ouwe kaas aan en die werden gesmolten, in vormen gegoten en als ze afgekoeld waren werden ze in een bad met rode was gedompeld, en dan had je een mooi rond Edammer kaasje. Als we lang stonden te kijken gooide de baas wel eens een stuk kaas naar ons hoofd, om ons weg te krijgen natuurlijk. Maar even zo goed had je toch wat te kluiven. We rekenden er ook wel op, want jongens kunnen doorlopend eten. En ’s avonds thuis smaakte het avondeten ook weer als godenspijs. Zoals mijn moeder zuurkool maakte, zo kunnen ze het in de hele Elzas niet.

Een oliemaatschappij die ook aan de Koushaven haar kantoor en werkplaats had, was de American Petroleum Company, later werd dit de Standard Oil en dat werd later afgekort tot Esso. Die hadden daar ook hun stallen. He, zult u nu wel denken, stallen ? Ja hoor, daar stonden ongeveer 50 paarden op stal die in tweespan de geel geverfde wagens van de ”Automaat” trokken. Nou ja, als mijn vader niet voor de kant lag en het spelen aan de waterkant verveelde, nam je een lift met de paardentractie van de Automaat. Onderweg kon je altijd overstappen op een andere sleperswagen, wel buiten het bereik van de zweep van de voerman blijven want dat kon gemeen zeer doen. Het was 1939 en er liepen in Delfshaven zoveel paarden rond, niet te tellen. Je had er de stallen van Barendrecht in de Albrecht Engelmanstraat, dan had je de stallen van Comenijs bij het Piet Heynsplein, we hoefden nooit mest te kopen voor ons stadstuintje, en als wij jongens ruzie kregen onder elkaar, hadden we altijd voldoende munitie om te gooien.

Op het Korverpleintje had je een smid. Buiten de smederij stond een soort van kooi, een travalje werd dat genoemd, waar die grote trekpaarden in werden gezet als ze beslagen moesten worden. Zo’n poot (eigenlijk moest je been zeggen, want alleen mensen hebben poten) werd dan vastgesjord en dan werd de hoef, die zo groot was als een soepbord, pas gemaakt met een gloeiend heet hoefijzer, dat rookte van jewelste, mijn moeder vond dat een vieze lucht, maar ik vond dat wel lekker, maar dat ruik je nergens meer. Op de Vierhavenstraat vlakbij het café van Willie Oversier stond een drinkbak voor de paarden en daar werd een druk gebruik van gemaakt. We dronken er zelf wel uit, want paarden zijn zo zuiver en trouwens wat maalde je daarom als een jongen van een jaar of 11. Een heerlijke rit was langs de hele Westzeedijk achterop zittend op zo’n sleperswagen, langs het Vasteland en dan naar de Boompjes. Vandaar naar het Haringvliet, daar stapten we meestal af, want daar werden matten met rozijnen uit binnenschepen gelost en een handje met rozijnen was nooit weg, daar kon geen snoepwinkel tegen op.

Aan de Boompjes lagen altijd wel kleine zeebootjes van de Batavier en ook van de Neptun lijn. Dat was een Duitse maatschappij met een blauwgele band in de schoorsteen. De grootste pret hadden we als we via de trossen aan boord probeerden te klimmen, alleen stond er toevallig altijd iemand je op te wachten aan dek en die schopte jou dan weer naar beneden. Ja, en dan viel je wel eens in het water. Het overkwam mij ook eens een keer. Ik zwom gelukkig als een zeehond, dat moest van mijn vader, anders mocht ik niet meevaren op de waterboot. De zeeman, die mij boven aan dek stond op te wachten, schudde net zolang aan de tros waaraan ik hing tot ik als een rijpe pruim in het water viel, ik probeerde nog een mooie duik te maken, maar dat lukte maar half. Nou, ik kwam er gelukkig makkelijk uit, maar aan de wal stond een politieagent me op te wachten. Ik kreeg een paar opvoedende klappen op mijn achterkant (ze heetten toen nog geen Oom Agent, ze waren niet makkelijk en hun handjes zaten nog wel eens een beetje los) en ik stoof naar huis. Niks ritje op een sleperswagen, ik stierf van de kou en ik had teveel haast om in het wandeltempo van de trekpaarden naar huis te gaan. Ik was maar een klein opdondertje en ik kon met mijn elf jaar niet bij de bel. Ik dreunde dan met mijn achterste tegen de voordeur totdat mijn moeder de deur opendeed. Nou, ik trof het niet. Het was mijn moeders verjaardag. Alle 5 zussen van mijn moeder waren bij haar op visite en allemaal moesten ze lachen, mijn moeder gelukkig ook en ik werd in een teil met warm water gestopt en schoongeborsteld. Kun je dat voorstellen, met al je tantes om je heen en allemaal gillen van het lachen. Het is ruim 70 jaar geleden, en als ik daar nu aan terug denk, kan ik er ook om lachen, maar het maakt me ook een beetje verdrietig.

Harm Jager

25 maart 2011

Mijn zus Klaar en haar man, Hans Bezemer hadden een groentezaak. Zij zijn voor de oorlog getrouwd, ik geloof in 1937, en ze begonnen een groentewinkel op het Grote Visserijplein hoek Gijsingstraat. Bij de opening was de etalage ingericht als een druivenkas en de hopelijk vele en nieuwe klanten moesten raden hoeveel trossen er in die kas hingen.

Mijn broer Wim, die een prachtig handschrift had, had de prijskaartjes gemaakt voor de appelen en peren en het andere fruit in de etalage. Hij deed dat met een penseel en zwarte inkt. Ik heb daar veel in de zaak geholpen. Ik niet alleen, mijn grote broer Hans ook en mijn jongste broer Aad. Allemaal op ons beurt hebben we meegeholpen. Al voor de oorlog moest we kisten vol met prinsessenbonen en snijbonen afhalen, die brachten dan wat meer op en de klanten van de groentewinkel gebruikten die afgehaalde bonen voor de inmaak. Iedereen die het zich een beetje kon veroorloven maakte in, dat was de gewoonte. Mijn moeder maakte altijd vóór iedere winter een Keulsche pot met zoute snijbonen in en een met zoute prinsessenbonen. Dan was er nog een pot met witte kool, dat werd dan zuurkool en ze had altijd een kleinere Keulsche pot met varkensvet. De bonen werden met zout ingemaakt en mijn vader was daar gek op. Als hij na zijn werk thuis kwam liep hij dikwijls even de kelder in om een handje zoute bonen te pakken. Hij at die dan rauw op.

De groentewinkel van mijn zwager en zus was op de hoek van het Grote Visserijplein en de Gijsingstraat. Ik was toen nog maar een jaar of tien, maar ik vond het toch leuk om daar te zijn en te helpen. Maar toen bracht ik nog geen bestellingen rond. Dat was te zwaar werk, maar bonen afhalen kon ik en ik kon op Kees, hun eerste kind, passen. Mijn zus stond dikwijls alleen in de winkel. Haar man was veel onderweg met de vrachtwagen van zijn oudere broer. Hij moest dan bij een aantal groentewinkels kisten met groenten brengen die gezamenlijk werden ingekocht.

Na het vergeten bombardement in 1943 is er veel verloren geraakt. We hebben geprobeerd om zoveel mogelijk spullen naar een ander adres te brengen. Ik heb met een damesfiets hele vrachten linnengoed weggebracht, de radio, een levensgrote Philco achter op de fiets, kun je dat voorstellen ? Maar alles wat we niet weggebracht hadden is verbrand en weg. Het kostte mij mijn schoolspullen, een leesboek en een prima passerdoos. Alleen dat wat in de kelder gelegen had was gespaard gebleven, dat wil zeggen, de bovenste aardappelen in de hokken in de kelder waren gaar geworden door de intense hitte van de brand. Maar verder alles van de inboedel van het huis en de winkel was weg. Bij een broer van mijn zwager in de Korverstraat mocht Hans Bezemer het pakhuis gebruiken.

Waar de winkel was geweest was een karton opgehangen met informatie waar de klanten terecht konden. En waarachtig de klanten kwamen daar naar toe. Ze waren eerst wezen kijken wat er eventueel van hun spulletjes over was. Nou, dat was niet veel. Wat men uit de huizen had kunnen redden en naar buiten was gedragen was allemaal midden op het plein verbrand of onherstelbaar beschadigd. Ze kwamen in hoofdzaak een babbeltje maken over de ramp die hen getroffen had.

De winkel is toen niet veel later weer geopend op de Schiedamseweg in de helft van de winkel van Daan Kuyper. Die had daar een galanteriezaak met een speelgoedzaak erbij. Van het begin af aan heeft de groentewinkel goed gelopen, als je tenminste in oorlogstijd over goed lopen kon praten. Er was namelijk maar weinig te koop. Toen de hongerwinter aanbrak in 1944 was er helemaal niks te doen als het van te voren innemen van bonnen voor aardappelen en suikerbieten. Als die dan later geleverd werden moesten de klanten toch in de rij staan en wachten op hun beurt. Dat was een smerige tijd.

Eenmaal op een nacht zijn alle aardappelen, die in de kelder opgeslagen waren, gestolen. Na de oorlog werd het gelukkig weer beter. Er was weer van alles volop. Ik werkte toen bij mijn vader aan boord van zijn schip, maar als ik zaterdagmiddag vrij was dan hielp ik graag in de winkel, ik bracht dan de bestellingen van de grote klanten weg. Die werden dan in een kist gedaan, bv. 25 kg aardappelen, die gingen precies in een groentekist en dan daar bovenop een andere net zo’n grote kist met groenten. Dat nam je dan op je nek en dan wandelde je naar de klant. Het leverde af en toe aardig wat fooi op vooral als je, nadat je aan de deur gebeld had, zwaar hijgend je kisten neerzette. Dat hijgen deed het dan. En een fooitje was nooit weg. Maar je had er ook krenten bij hoor. Ik had een klant op de Aelbrechtskade die je de kist met aardappelen eerst naar de keuken liet brengen, dan moest je buiten de deur wachten en dan woog zij de aardappelen een voor een op een kleine weegschaal na. En dan kwam ze na verloop van tijd vertellen dat er 100 gram te weinig was geleverd. Als het teveel was geweest dan hoorde je ze niet en dan kreeg ik 5 centen fooi.

Maar schuin tegenover de groentewinkel woonde een klant die voor dat korte eindje, als de baas zelf aan de deur kwam, een piek fooi gaf. Kijk, dat zette aan. Toen ik in 1945 begon bij mijn vader, verdiende ik 5 gulden per week, dus een gulden fooi voor het schuin oversteken van de Schiedamseweg, dat was de moeite waard. Mijn zwager had ook een transportfiets daar moest ik wel eens mee naar de Franse Laan, vlakbij Schiedam, maar wat een zwaar kreng was dat, maar je wist toen eigenlijk niet beter. Je gebruikte wat je had en je werd er sterk van.

Harm Jager

24 maart 2011

Tot mijn 9de jaar woonden wij in de Albrecht Engelmanstraat op nr 45 in Rotterdam in het bovenhuis, naast de ingang van de kleuterschool. In de crisistijd van voor de oorlog werd die school tussen de middag ook gebruikt als eetzaal voor kinderen van arme gezinnen, die tegen inlevering van een bonnetje een warme maaltijd kregen.

In die tijd kwam mijn moeder een oude kennis tegen uit Zeeland, die een benedenhuisje in de 2de Schansstraat leeg had staan. Dat moet voorjaar 1938 geweest zijn. Mijn zussen Klaar en Juup waren getrouwd en mijn zus Jo was naar Indië, met de handschoen getrouwd met een koloniaal, en twee van mijn broers waren het huis uit. Dus het oude huis werd te groot, al kan ik me niet meer voorstellen hoe wij daar gewoond hebben met vader, moeder en 8 kinderen. Maar het was fijn om in een benedenhuis te wonen. We hadden een tuintje aan de achterkant en het was in de zomer best prettig om de deuren aan de achterkant van het huis open te doen. En we hadden een geweldige ruimte in het souterrain, een kelder die onder het hele huis doorliep en waar een slaapkamer in getimmerd werd. Ik sliep daar met mijn jongste broer. Mijn moeder deed in die kelder de was en er werd ook een badkamer gemaakt aan de achterkant van de kelder. Ik vind dat nu nogal vooruitstrevend van mijn ouders. Er kwam een raam op uit dat met glaspapier was beplakt en dat uitkwam op de achtertuin.

Warm water werd bij de waterstoker gehaald. Er liep een rioleringsbuis door de kelder die ommetseld was en waar een gootsteen in was gemaakt. Als we in bad waren geweest moesten we met emmers daar ons waswater in weggooien. In die hoek van de kelder stond ook de wasmachine, een Miele, dat moet wel een van de eerste geweest zijn want hij had nog een houten kuip en een wringer die je op een apart staande elektromotor kon laten werken. Er zat een schakelaar tegen de muur en die moest je met twee verschillende standen aanzetten. Het hele geval maakte een jankend geluid. Ik moest dan bij de waterstoker altijd twee emmers heet water halen. Dat kostte 2 cent per emmer en dan moest ik ze de keldertrap afdragen en in de wasmachine gooien.

Eens, ook weer op een wasdag, moest ik weer twee emmers heet water halen en kreeg een stuiver mee. Ik liet ze vullen bij de waterstoker en hield een cent over. Waar ik de moed vandaan haalde weet ik nu nog niet, maar ik kocht voor die ene cent een grote schuine drop. Ik stopte hem wijselijk in mijn zak, want mijn moeder mocht dat niet weten. Ik gooide de emmers water leeg in de houten kuip van de wasmachine en liep de kelder uit naar boven. Heel voorzichtig verliet ik het huis om een paar huizen verder in een portiek die schuine drop op te eten. Het was nog donker buiten, het was winter en nog erg vroeg en ik stond daar heerlijk te sabbelen en te genieten. Opeens kwam er een hand om de hoek van de buitenmuur van het portiek waar ik stond. Die hand pakte mij bij mijn keel en die hand zat vast aan …….mijn moeder.” Wat heb je in je mond”, vroeg ze mij streng. Ik was zo geschrokken dat ik geen woord kon uitbrengen. Ze haalde de drop uit mijn mond en stopte hem in haar schortzak.””Nooit meer doen “, waarschuwde ze mij. Ik heb die drop nooit meer gezien, die zal ze snikkend van de lach wel zelf opgegeten hebben.

Harm Jager

24 maart 2011

Mijn moeder was een kanjer en ik kon goed met haar opschieten. Natuurlijk kreeg ik wel op mijn mieter als ik kattenkwaad uithaalde, maar als ik met een verkoudheid of een griepje thuis uit school bleef, bracht ze altijd een paar cakejes mee van bakker van der Linden op de hoek.

Ik had al eens een modelvliegtuig gehad met een zogenaamde rubbermotor, maar toen ik op mijn 8ste verjaardag in 1936 een zweefvliegtuigje van balsahout kreeg nam ze me mee naar het Park om het uit te proberen. In die tijd, voor de oorlog, was het streng verboden op het gras van plantsoenen te komen. Het werd je zwaar aangerekend als je op de prachtig bijgehouden grasvelden kwam. We waren toen nog niet toe aan speelweiden zoals ze er later waren. Tegenwoordig mag je overal over het gras lopen, maar in die tijd was mocht dat niet.

Ik herinner mij, dat ik eens voor onze twee konijnen, die achter het huis op het plaatsje een hok hadden, een zakje met gras in het plantsoen van het Boschpolderplein had gesneden. Dat plantsoen was ingesloten door een hekwerk waar ik overheen geklommen was. Ik werd gesnapt door Buikie, de wijkagent van Delfshaven. Ik moest mee en ik heb een halve dag op de post in Delfshaven zitten wachten om opgehaald te worden door mijn vader die pas ‘s avonds thuis kwam. Ik kreeg toen van hem ook nog een draai om mijn oren, maar dat was meer omdat ik me had laten pakken. Want met de Kerst zat hij ook te smullen van onze kerstbout.

Maar mijn moeder vond dat gras bestond om er op te lopen, dat was ze zo gewend in Zeeland waar ze vandaan kwam. Pas op, we waren toen nog niet in het stadium van “dat moet kunnen”, maar ze was van niemand bang, ze stapte voortvarend op het grasveld en hielp mij met het in de lucht schieten van mijn zweefvliegtuigje met een lang elastiek.. Het was maar een eenvoudig ding maar oh, lieve mensen, wat vloog dat vliegtuigje mooi.

En ja hoor, we waren nauwelijks 5 minuten bezig en daar klonk langs de kant van het grasveld het bekende “PING PONG” van het fietsbelletje van een politieagent. Ik verstijfde, maar mijn moeder verblikte of verbloosde niet en wilde gewoon doorgaan. Ik trok mijn moeder aan haar arm om haar op de agent te wijzen. Maar niks hoor, “Kom op “, zei ze “we doen geen kwaad”, en ze stond klaar om het vliegtuig weer in de lucht te schieten . Maar het lukte niet hoor, we moesten naar de kant van het grasveld komen. Ik moet toegeven dat de agent tegen mijn moeder heel wat aardiger en beleefder was als hij tegen mij zou zijn geweest. Ondanks dat hij toegaf niet te weten waar we dan maar naar toe moesten gaan en ja, hij was het met mijn moeder eens dat mijn vliegtuigje prachtig vloog, Maar we moesten toch van dat grasveld af. Ik realiseer mij dat mijn moeder ongeveer 42 of 43 jaar moet zijn geweest, zo oud als nu mijn dochter is. Mijn moeder droeg altijd een hoedje, dat was toen gewoon en ze zag er altijd leuk uit. Ik was best trots op haar en ik denk dat daarom die agent zo aardig tegen haar was, maar we moesten toch van het grasveld af. Zo ging dat toen in die goeie ouwe tijd in de jaren voor de oorlog.

Harm Jager

20 maart 2011