Jaren 50

8. Radio en televisie in de jaren vijftig

Geschreven door Ilse Steel, met aanvullingen van Ingrid Ouwerkerk

(klik op de plaatjes om ze te vergroten)

Radio

In de jaren vijftig waren de uitzendingen horizontaal geprogrammeerd. Iedere uitzending werd op dezelfde tijd op dezelfde zender en bij dezelfde omroep uitgezonden. Vooral op de zaterdagavond en de zondagen werd er veel uitgezonden. Op de avonden dat er een hoorspel werd uitgezonden waren de straten uitgestorven. Het hele gezin had zich om de radio geschaard en luisterde naar “Paul Vlaanderen” en “Sprong in het heelal”.

Een krant met pel-pinda’s op schoot, kopje thee bij de hand, schemerlampjes aan voor de sfeer en de avond kon niet meer stuk. Verder luisterden we naar: “Ochtendgymnastiek” (‘Goeiemorgen luisteraars…staat u allen klaar ?’), “De groenteman”, “Moeders wil is wet” en nog veel meer.

allerlei tunes van bekende radio programma’s in de 50er jaren zijn te beluisteren via www.kwaad.net/Radio.html

Arbeidsvitaminen

Het radioprogramma “Arbeidsvitaminen” bestaat sinds 19 februari 1946, waarmee het het langstlopende landelijke radioprogramma ter wereld is. Op 19 februari 1946 ging de eerste uitzending van start. Het eerst gedraaide nummer was: “Go Ahead” van the Colombia Orchestra. Iedere aflevering staat er een bedrijf of vereniging centraal. De eerste jaren was er enkel muziek. In de jaren zestig werden er presentatoren aangetrokken.

De bonte dinsdagavondtrein

“De bonte dinsdagavondtrein” was een radioprogramma dat van 1936 tot 1940 werd uitgezonden. Enkel de Tweede Wereldoorlog zorgde voor een vroegtijdig einde. Geen nood, na de grote wereldbrand werd de draad weer opgepakt tot in… 1957. De bonte dinsdagavondtrein dankt zijn naam aan drie belangrijke elementen van het programma: het had de vorm van een bonte avond. Het werd op dinsdag uitgezonden en het publiek werd per trein naar Hilversum vervoerd en vervolgens door het Philips Fanfareorkest naar de AVRO-studio’s begeleid.

Het programma was ontstaan uit de vele wijd en zijd verspreide amusementsavonden die de Nederlandse omroepen destijds her en der in het land organiseerden om nieuwe leden te werven. Het was een van de populairste programma’s uit die dagen en het zorgde voor de eerste landelijke bekendheid van artiesten als Snip & Snap, Bobbejaan Schoepen, Toon Hermans, Rudi Carrell, en Willy Alberti.

Negen heit de klok

Showboat

Wim Sonneveld (1917-1974) dankte zijn populariteit voor een groot deel aan de radio. Vanaf oktober 1953 kroop hij in het VARA-programma “Showboat” wekelijks in de huid van de orgeldraaier Willem Parel. Kreten als, “niet op reageren Lena” en “waterverf”, waren in die dagen dankzij deze creatie veel gehoorde kreten op straat.

Annie M.G. Schmidt schreef zes jaar lang op onnavolgbare wijze de belevenissen van een ogenschijnlijk gewoon gezin. De bioscopen waren leeg wanneer “De familie Doorsnee” op de radio was.

Elke 14 dagen zond de VARA op maandagavond tussen 13 oktober 1952 en 21 april 1958 de serie “In Holland staat een huis” uit, in de volksmond bekend als “De familie Doorsnee”.  De teksten waren van Annie M.G. Schmidt, de muziek van Cor Lemaire.

De afleveringen hadden minstens 1 à 2 liedjes die werden begeleid door Cor Lemaire, piano en Jan Blok, gitaar. Bekende liedjes uit de serie waren onder andere “Ik ben Alie Cyaankali”, “Geachte cliënten, het wordt lente”, “Met Willem naar de fillem” en “Als moeder jarig is”. De hoofdfiguren in de serie waren de leden van de familie Doorsnee, de mopperende vader en sussende moeder en hun rebelse kinderen Rob en Liesbeth.

Andere vaste figuren waren werkster Sjaan en haar (politie)man Willem. Rolverdeling: Vader Doorsnee – Cees Laseur, Moeder Doorsnee – Sophie Stein, Rob – Kees Brusse, Liesbeth – Lia Dorana, Sjaan – Hetty Blok en Willem – Jo Vischer Jr.

De uitzendingen werden gepresenteerd door Wim Ibo. Het was één van de populairste Nederlandse radioprogramma’s in die tijd.

Een vervolgserie van Jan de Cler uitgezonden door de KRO op zondagmiddag. Detective Loeris en zijn assistente Sientje begeven zich tussen moordenaars en maffiabazen maar weten altijd te ontkomen door gebruik te maken van bizarre judogrepen. Er zijn maar liefst 150 afleveringen gemaakt van dit hoorspel. De laatste aflevering was op 21 juni 1961.

Het hoorspel “Koek & ei” gaat over de beslommeringen van een gezin aan de ontbijttafel. Hoofdpersoon is Ko van Dijk in de rol van kantoorbediende Albert de Koning. Hij heeft hoogdravende dagdromen waarover hij op gloedvolle wijze kan vertellen. Verder schuiven aan: Conny Stuart als zijn vrouw Jo de Koning-Spruyt, Joop Doderer als Opa Bobby (‘De pindakaas is op !’) en Johan Kaart als Opa Roel Spruyt (‘Nou zou ik wel eens een mok sterke thee lusten, maar dan ook een mok !’).

Iedere aflevering start – de fans zullen het zich herinneren – met Dean Martin’s “How do you like your eggs in the morning ?” (wilt u het nog eens horen, klik hier). “Koek & ei” werd voor publiek opgenomen in het Minerva-paviljoen en werd door de AVRO uitgezonden tussen 1958 en 1961, altijd op donderdagavond. Van de ongeveer 145 uitzendingen zijn helaas maar weinig professionele opnames bewaard gebleven. De meeste banden zijn in het verleden gewist.

Sprong in het heelal

In “Sprong in het heelal, het Marsmysterie”, wagen kapitein Jeff Morgan, ingenieur Steve Mitchell, telegrafist Jimmy Barnett, dokter -Doc- Matthews in hun ruimteschip Discovery de sprong van de maan naar de geheimzinnige rode planeet Mars. Daar wordt de bemanning in een piramidevormige stad geconfronteerd met onder meer onverklaarbare slaapaanvallen, mysterieuze ruimtemuziek, maar ook met vreemde wezens. Met de stemmen van o.a. John de Freese, Paul Deen, Adolf Bouwmeester, Jan Borkus, Peter Aryans, Paul van der Lek en Jo Vischer jr.

“Paul Vlaanderen” werd voor het eerst in 1939 op de Nederlandse radio uitgezonden Deze hoorspelserie was zeer populair, er werd massaal voor thuisgebleven Men kan wel stellen dat dit het beroemdste radiohoorspel is dat ooit in Nederland werd uitgezonden. “Paul Vlaanderen” was gebaseerd op de boeken van “Paul Temple” van de Engelse schrijver Francis Durbridge. De eerste serie, “Send for Paul Temple”, werd al in 1938 door de BBC uitgezonden. Naast het hoorspel zou de beroemde detective ook opduiken in films en later op de televisie. Uiteindelijk kwam er ook nog een stripverhaal op de markt.

De omroepen hadden hun eigen orkesten

Een selectie

The Ramblers

Wie herinnert zich niet het orkest The Ramblers uit onze prille jeugdjaren. Werd opgericht in 1926 o.l.v. Theo Uden Masman en startte bij de VARA. In 1933 werd het eerste radioconcert gegeven voor de VARA, er zouden er nog meer dan tweeduizend volgen. The Ramblers introduceerden de swing in Nederland.

De Skymasters

Onder andere: Pi Scheffer, dirigent en trombone, Annie de Reuver als zangeres, Karel van der Velden als zanger, Willy Schobben speelde er trompet, Dick Scherpenhuizen zat achter de piano en ook Greetje Kauffeld startte haar carrière als soliste bij de Skymasters in 1957. En het liedje bekende liedje “Kijk eens in de poppetjes van mijn ogen” werd bekend door Annie de Reuver en Karel van der Velden.

In 1946 gaf de KRO Van Beeck opdracht een dansorkest te formeren. Twee jaar later trad hij in vaste dienst en kreeg hij ook de leiding van een KRO-amusementorkest, waarvan kleine combinaties als een ballroomorkest deel uitmaakten. Zijn grote orkest werd breed bekend door de jarenlange ondersteuning van de radioprogramma’s “Negen heit de klok” en “Tierelantijnen op zaterdagavond”. Van Beeck functioneerde hierbij ook als muziekregisseur.

Het Metropole Orkest werd in 1945 opgericht door Dolf van der Linden en stond direct al in de belangstelling. Dolf van der Linden had de opdracht gekregen een radio-ensemble te formeren dat op hoog niveau jazz en pop kon spelen. Hij rekruteerde musici in geheel Europa en ontwikkelde een fris en uitdagend muzikaal concept dat na de cultuurarme oorlogsjaren warm werd onthaald. Vijfendertig jaar leidde Dolf van der Linden het orkest van succes naar succes.

Via radio, en in latere jaren ook televisie, werden naam en de faam van het Metropole Orkest verbreidt. Internationale tournees en registraties van de European Broadcasting Union (EBU) brachten het Metropole Orkest bij talloze luisteraars in de gehele wereld. Als grootste verdienste van Dolf van der Linden mag gezien worden dat hij het Metropole Orkest een duidelijke identiteit gaf, het orkest liet groeien in een verscheidenheid van muzikale stijlen en technische innovaties stimuleerde.

Radio voor de jeugd

Het was leuk voor de kinderen op de radio, zowel voor de hele kleintjes als voor de wat grotere kinderen. Ik herinner mij nog dat ik bij radioprentenboek op zondagmiddag zowat met mijn oor tegen de radio aan zat. En bij “Paulus de boskabouter” vergat ik alles om mij heen, zo leuk en spannend waren de avonturen van Paulus. Ik luisterde ook naar “Ernstjan en Snabbeltje”, “Saskia en Jeroen”, en “Soebkad uit de pot”. De stem van Donald de Marcas, die in veel hoorspelen te horen was, is mij altijd bij gebleven. Kortom het was leuk om als kind in de jaren vijftig naar de radio te luisteren.

De meeste teksten en liedjes waren van de hand van Herman Broekhuizen. Later werd deze opgevolgd door Joop Stokkermans. In de uitzending, die 10 minuten duurde, werden verhaaltjes verteld en liedjes gezongen met kinderen. Er was een vaste groep kinderen aanwezig in de studio.

Doel van het programma was, volgens de samensteller, een opvoedend klimaat te creëren om de kleintjes, als ze voor de microfoon zaten, vervolgens gewoon ‘zichzelf’ te laten zijn. Eens in de twee weken werden buiten de studio opnames gemaakt. De beroemde openingszin van Lili Petersen luidde: “Hallo kindertjes van het hele land.” Het kinderprogramma werd dertig jaar lang op de radio uitgezonden.

Radio Prentenboek

Eén van de hoofdbestanddelen van “Radio Prentenboek” was het wekelijkse minihoor-spel, waarbij ook vervolgafleveringen werden opgenomen om het één en ander spannend te houden en de kinderen de daarop volgende zondag ook weer te kunnen aantreffen bij de radio. In het mini-hoorspel waren avonturen van Pim en Wiebe te horen met o.a. in het Wilde Westen en met de ‘beruchte’ tweeling, die beiden tegelijk praatten (vanaf 1953 geschreven door Wim Meuldijk). De stem van Pim werd vertolkt door Rijk de Gooyer.

Twee maal per week, iedere woensdag- en vrijdagavond was er om vijf voor zeven een uitzending. Het was ongelooflijk leuk en natuurlijk stopte het verhaaltje net op het spannendste moment zodat we moesten wachten op de volgende uitzending. De verschillende stemmen die Jean Dulieu allemaal zelf doet, zijn zo karakteristiek dat ze menigeen nog in de oren klinken. Alleen voor de stem van het elfje Priegeltje riep hij de hulp in van zijn dochter Dorind.

Saskia en Jeroen

(door Jaap ter Haar)

In 1953 start de NCRV een serie hoorspelen over de tweeling Saskia en Jeroen door schrijver Jaap ter Haar (1922 – 1998). Zijn eigen kinderen (o.a. een tweeling, met de namen Sakia en Jeroen) staan hiervoor model. De eerste aflevering werd in 1953 uitgezonden. Het werd een groot succes, er kwamen uiteindelijk 120 afleveringen. Drie jaar lang hebben talloze kinderen (en volwassenen) naar de avonturen van Saskia en Jeroen kunnen luisteren. Omdat de echte tweeling hinder ondervond van het succes, stopte Jaap ter Haar de serie en werden de verhaaltjes in boekvorm uitgebracht. Ook deze serie liep als een trein.

Ernstjan en Snabbeltje

(door Jaap ter Haar)

Op een dag neemt Ernstjan stiekem zijn eendje mee in de bus. Maar Snabbeltje ontsnapt en poept op de tas van een mevrouw ! Hoe zal dat aflopen ? Als Ernstjan naar binnen wordt geroepen om een boterham te eten, zet hij Snabbeltje zolang in de vuilnisbak. Maar als Ernstjan binnen zit, komt de vuilniswagen langs. Snabbeltje is weg ! Daar moet Ernstjan achteraan…

Monus de man van de maan

Uitgezonden als hoorspel op de VARA-radio, zondagmiddag 17.30 uur, in de jaren vijftig. Professor Andree, hoogleraar in de ruimteluchtvaart en zijn assistent, ingenieur Harm Peters, hebben een ruimteschip gebouwd, waarmee zij na toestemming van de regering naar de maan vliegen. Tot hun grote verbazing en schrik, blijkt de maan bewoond te zijn. Ze ontmoeten er Monus, de maanwachter, die hun al had zien aankomen en hun opwacht.

De maanmensen leven in een stad, Sinopol genaamd, onder de grond en maken zelf lucht en water, zodat ze kunnen blijven leven. Van Monus leren ze hoe kleinzielig aardemensen zijn. Ze zijn hebzuchtig, maken ruzie en praten veel te veel. Maanmensen zijn rustig en hebben geleerd om niet om stoffelijke zaken als goud en diamanten te geven. Ze spreken af om met Monus terug te reizen naar de aarde, zodat hij de mensen op aarde kan leren, hoe ze in vrede met elkaar kunnen leven !

Soebkad uit de pot

(door A.D. Hildebrand)

Dit radiohoorspel werd op zondagnamiddag eind jaren vijftig uitgezonden door de VARA-radio. De hoofdfiguur is professor Kraay’s zoon Tom. Hij krijgt van zijn vader de opdracht bij een verkoping op enkele antieke voorwerpen te bieden. Samen met zijn vriend Paul Potter gaat Ton er op af. De knapen slagen er in voor een prikje een oude oosterse pot te bemachtigen. Groot is hun verrassing als bij het openen van de pot blijkt, dat er een oosterse geest, een dzjinn, in zit, die zich voorstelt als Soebkad.

Hij is zo blij na eeuwenlange opsluiting eindelijk uit zijn isolement verlost te zijn, dat hij Ton Kraay als zijn meester erkent en hem belooft iedere wens die Ton maar bedenkt, te vervullen. Maar Ton moet er wel even aan wennen, alles te kunnen krijgen wat zijn hart begeert. Hij vergist zich keer op keer bij het uitspreken van zijn wensen. En…. het was  heel erg was spannend !

Kinderkoren op de radio in de jaren vijftig

De kinderkoren met de welsprekende namen als ‘de Leidse Sleuteltjes’, ‘de Karekieten’, ‘de Schellebellen’, ‘de Damrakkertjes’ en ‘Kinderkoor Jacob Hamel’ waren in de jaren ‘50/’60 en ’70 de voorlopers van het tegenwoordige ‘Kinderen voor Kinderen’ koor. Via de radio, grammofoonplaat en later de televisie luisterden we naar de welbekende kinderliedjes.

De Leidse Sleuteltjes, o.l.v. Henk Franke, zongen liedjes van Annie M.G. Schmidt. Bijvoorbeeld: “Dikkertje Dap”, “Het Fluitketeltje” en “Beertje Pippeloentje”.

De Karekieten, o.l.v. Willy François, zongen met Heleentje van Capelle het liedje “Naar de speeltuin” (1951) en ook brachten zij een singeltje uit met dé bekende Sinterklaasliedjes en Kerstliedjes.

Avro’s kinderkoor. In 1929 werd het AVRO’s kinderkoor opgericht onder leiding van Jacob Hamel (1883-1943). Elke dinsdag rond 17.00 uur was er een uitzending van het kinderkoor op de radio. Er verschenen boekjes en lp’s met liedjes die door het koor werden gezongen.

De Leidse Sleuteltje

De Karekieten

Jacob Hamel Kinderkoor 1935

De Schellebellen

Het Kinderkoor Jacob Hamel, o.l.v. Herman Broekhuizen, zong een serie van 8 singels met de titel ‘Zingen in de kring’ vol. Dit waren van die heerlijke kinderliedjes die je nooit meer zou vergeten: Ken je ze nog: “Schipper mag ik overvaren”, “Boer wat zeg je van mijn kippen”, “Zakdoekje leggen”, “Elsje Fiederelsje”, “Ozewiezewoze”, “In Den Haag daar woont een graaf”, “Daar zat een aapje op een stokje” en “Moriaantje zo zwart als roet”.

De Schellebellen was een Schiedamse kinderkoor o.l.v. Paula van Alphen met het orkest o.l.v. Jack Bulterman.

De Damrakkertjes. De Amsterdamse (koor) dirigent Hans de Jong (1908-1994) had in de jaren ’50 enkele koren onder zijn hoede, waaronder het Amsterdams Vrouwenkoor. Een paar vrouwen van dit koor vroegen de dirigent om een koor voor hun kinderen op te richten. Zo ontstond in 1957 het kinderkoor ‘Zingende Jeugd’. Platenmaatschappij Philips wist dit koor al snel te vinden en de eerste plaatopnames volgden, zoals het bekende “Zing ze maar mee”. Al na een paar maanden kon het koortje een koor worden. De naam werd veranderd in ‘De Damrakkertjes’. Zij traden op in zalen en voor radio en televisie. Succesnummers waren onder meer “Dikkertje Dap” en “De Scharensliep”. Maar ook de programma’s met de kerstliedjes waren zeer populair.

Ga naar het vervolg van dit hoofdstuk (Radio en televisie in de jaren vijftig)

Terug naar het overzicht van de Jaren 50