Van letterzetter tot graficus


Met dank aan Ilse Steel voor het sturen van de tekst




De veelgehoorde bewering dat Gutenberg de boekdrukkunst zou hebben uitgevonden, is misleidend. De blokdruk bestond al langer, waarbij een hele bladzijde uit één blok werd vervaardigd. Als een bladzijde achteraf moest worden gecorrigeerd en geredigeerd, dan moest er een heel nieuw blok worden gesneden.
De grote verdienste van Gutenbergs bestaat in het gebruik van losse letters. Door Gutenbergs vinding werden correctie en redactie van o.a. boeken gemakkelijker en goedkoper; kleine verwisselingen in het zetsel waren nu voldoende.

Gutenberg vond het principe van drukken met losse letters uit met slechts één doel: het drukken van boeken. Maar al snel werden drukpersen ook ingezet voor andere doeleinden zoals voor het overbrengen van informatie en aankondigingen van allerlei soort. De groeiende industrie en handel in de negentiende eeuw zorgden voor een enorme expansie van dit soort drukwerk.

Aanvankelijk werden houten letters gebruikt die uit zogenaamd kopshout waren gesneden. Kopshout ontstaat door haaks op de houtnerf te zagen zodat de jaarringen zichtbaar worden. Op die manier konden houten letters meer druk aan en waren minder aan slijtage onderhevig. Later werd overgegaan op loden letters die nog minder slijtage vertoonden en ook makkelijker te produceren waren. Voor de productie daarvan ontstonden speciale lettergieterijen.

Alledaags drukwerk uit de negentiende eeuw is vaak prachtig vormgegeven. Drukkers toonden via efemeer drukwerk (waarvan de inhoud van kortstondig belang is = vlugschrift) hun vakbekwaamheid. Letterzetters werden ware kunstenaars, hoewel hun creativiteit nog niet financieel werd erkend. Mooi drukwerk maken hoorde gewoon bij hun taken. Drukletters zien er ook anders uit dan een geschreven letters. Maar zoals er veel soorten handschriften bestaan zijn er ook veel verschillende drukletters. Het ontwikkelen van drukletters, en andere zaken die met de drukwereld te maken hebben, leidde tot een nieuw beroep namelijk dat van grafisch ontwerper dat echter pas in het begin van de twintigste eeuw een volwaardig beroep werd. Een grafisch ontwerper verzorgt de grafische vormgeving van drukwerk zoals brochures, affiches, verpakkingen en boekomslagen.

Porseleinkaarten
Deze drukwerken zijn gebaseerd op steendruk of lithografie. Het karton of papier ziet eruit als porselein. Het hoogtepunt van de productie lag tussen 1840-1860

Handzetter in een drukkerij
Met de hand pakte de handzetter de letters uit de kast (= lade uit een zetbok) en plaatste deze in een zethaak. Deze zethaak diende om de letters in de juiste volgorde op de juiste maat te zetten. Merkwaardig is dat dit kopstaand gebeurde, d.w.z. de zetter ziet de regels op de kop. Als een regel gereed is werd deze in een galei gezet. Een galei is een platte houten of zinken bak met lage randen. Het omvallen van de letters werd voorkomen door stukken zetlood tegen het zetsel te plaatsen.

Was het zetsel klaar dan werd het met een touwtje omwonden en kon er een proef worden gemaakt. Na goedkeuring van de proef kon het zetsel in een vorm worden geplaatst en afgedrukt. Na het drukken werd het zetsel soms bewaard voor een herdruk, maar anders weer gedistribueerd (teruggeplaatst in de zetkasten) De handzetter verrichtte zijn werk staande. Vroeger soms 12 uur of langer. Als men slaap kreeg kon men wel eens een schop tegen het achterste verwachten. Letterzetten is het eerste proces in een drukkerij. Binnen een dergelijk bedrijf neemt de letterzetter een aparte plaats in die niet door een drukker kan worden overgenomen.

Specialisme
Elke handeling in een drukkerij heeft zijn eigen specialisme zoals ook een papiersnijder met heel andere machines moet kunnen omgaan dan een drukker die alles weet van de drukpers en het inktgebruik. Het beroep van letterzetter is niet geheel uitgestorven omdat het is overgegaan naar een kunstambacht. Dat ambacht wordt nog toegepast voor kunst boeken en artistiek drukwerk. Vaak wordt dan ook de papiersoort aangepast aan het handwerk en wordt ambachtelijk handgeschept papier gebruikt.

Gutenberg
Johannes Gutenberg (1397 - 1468)
letterzetter
1950, letterzetter aan het werk
zethaak
Een zethaak met letters
letterzetten drukkerij


Meer weten over letterzetten? Bekijk de informatie van Drukkerijmuseum Meppel over:
- handzetten
- machinezetten.

Bronnen:
P. Hasenbroek De Nederlanden
Oude ambachten Uitgave Het Spectrum
Koninklijke Bibliotheek
Vlaamse erfgoed bibliotheek

712
Leerlooier
246
Lommerd (de)

We gebruiken cookies om er zeker van te zijn dat u onze website zo goed mogelijk beleeft. Als u deze website blijft gebruiken gaan we ervan uit dat u dat goed vindt. Meer informatie

Wij gebruiken cookies om ervoor te zorgen dat onze website voor de bezoeker beter werkt. Daarnaast gebruiken wij o.a. cookies voor onze webstatistieken.

Sluiten