Home / Themas / Nationale molen- en gemalendag

Nationale molen- en gemalendag

Ieder jaar is het in het tweede weekend in mei het molen- en gemalendag.

Kijk voor actuele informatie op de website van Vereniging De Hollandsche Molen.

Op 6 oktober 1973 begonnen molenaars met de Nationale Molendag. Sinds 1974 wordt het evenement elk jaar gehouden op de tweede zaterdag van mei. Het is een dag waarop zoveel mogelijk molens draaien. De Molendag is inmiddels uitgegroeid tot hét jaarlijks molenevenement. Naast het draaien en malen met molens worden op een groot aantal molens allerlei activiteiten georganiseerd, van pannenkoeken bakken tot muziekfeesten. Jaarlijks doen ruim 950 molens mee aan de Nationale Molendag en worden gemiddeld meer dan 100.000 bezoekers ontvangen. En ieder jaar komen meer mensen naar de molens. De Nationale Molendag wordt georganiseerd door vereniging De Hollandsche Molen in samenwerking met Het Gilde van Vrijwillige Molenaars. Informatie over deze organisaties is te vinden op de molens en op www.molens.nl. De Nationale Molendag maakt onderdeel uit van het Bankgiro Loterij Molenfonds.

Molens hebben eeuwenlang een belangrijke rol gespeeld bij de ontwikkeling van ons land. Niet voor niets is het beeld van de molen iconisch voor Nederland. En al hebben molens hun economische functie verloren, ze zijn nog steeds op veel plekken draaiend te bewonderen. De opengestelde molens zijn herkenbaar aan de blauwe wimpel van de Nationale Molen- en Gemalendag en vaak aan de rondgaande wieken. Van heel dichtbij kun je zien hoe een molen werkt. Bij een korenmolen zie je hoe het graan tussen de molenstenen wordt gemalen. Bij een poldermolen hoe met het scheprad of de vijzel het water omhoog gemalen of gepompt wordt. Molens zagen ook hout en maken papier, olie, krijt, verf en mosterd.

Molenspreekwoorden

Geschiedenis van de molen

Molenfuncties

Molens hadden vroeger veel meer waarde dan nu, doordat deze allerlei functies vervulde.

Een korenmolen was vroeger een bijna onmisbaar onderdeel van de voedselvoorziening van een dorp waardoor de korenmolenaar in de dorpsgemeenschap een belangrijke positie innam. Voor 1813 was de molenaar meestal pachter van een korenmolen en was de lokale adel, een gasthuis of het stadsbestuur eigenaar van de molen. Na 1813 werden de meeste molenaars eigenaar van de molen die ze bemaalden.

Er wordt al eeuwenlang gebruik gemaakt van molens. De eerste grote molens waren de zogenoemde rosmolens, waarbij al het zware werk door een paard of meerdere paarden werd verricht. Ten tijde van de Middeleeuwen zijn de watermolens ontwikkeld, waarbij het zware werk niet meer door een levend wezen verricht hoefde te worden, maar door stromend water. Op de plekken waar er sprake was van snel stromend water, werden deze molens neergezet, waardoor deze zodoende het meest in het Oosten en Zuiden van Nederland geplaatst werden. Door de jaren heen hebben de molens steeds meer verschillende functies gekregen en zijn ze er ook anders uit gaan zien. Daarnaast was er ook een verschil tussen de molens in verschillende landen.

Al sinds de prehistorie wordt er gebruik gemaakt van de eerste primitieve molens, namelijk de handmolens. Deze molens werkten indertijd alleen nog maar op menselijke kracht. Door de jaren heen zijn er echter steeds meer uitvindingen gedaan met betrekking tot deze molens. Zo werd er eerst nog gebruik gemaakt van de dierlijke kracht (de rosmolen), waarna er een manier werd gevonden om de krachten en energie van de aarde zelf te gebruiken, zoals het water en de wind. Op deze manier zijn uiteindelijk de watermolens en de windmolens ontstaan. Het voornaamste doel van een molen was het malen van graan tot meel.

Dit is door de jaren heen echter steeds uitgebreider geworden, waardoor de molen een grote rol had in de productie en verwerking van allerlei andere grondstoffen. Hierbij valt te denken aan het maken van papier, het zagen van hout, het malen van kleurstoffen en het pellen van gerst tot gort. Daarnaast werden de molens ook gebruikt om water uit een bepaald gebied te plaatsen, waardoor er een stuk land droog kwam te liggen. Er zijn vele soorten verticale molens, waaronder de standerdmolen, de holle standerdmolen, de torenmolen en de stellingmolen. Dit zijn allemaal variaties van de standaardmolen, waar de molen met de wieken op een verticale staak kan worden gedraaid om de wind te vangen. Bij de andere types is het middenstuk van een simpele staak veranderd in grote binnenruimten, waarin de molenaar kon wonen.

Molens werden ook gebruikt om droge voeten te houden. De poldermolens pompten het water uit de polders. Wilt u meer weten over poldermolens? Op YouTube staat een leuk filmpje. Tegenwoordig nemen gemalen deze functie vaak over.

Opkomst stoommachine

De opkomst van de stoommachine

De molen was voor lange tijd de makkelijkste en beste manier om bepaalde grondstoffen te verwerken. Hier kwam echter verandering in op het moment dat de stoommachine werd uitgevonden. Dankzij deze machine was het namelijk mogelijk om op een snellere en makkelijkere manier de grondstoffen te verwerken. Doordat de stoommachine steeds vaker gebruikt werd, werd de molen steeds minder gebruikt. Uiteindelijk werden de molens afgebroken, omdat deze alleen nog maar geld kostte en niets meer opleverde.

Verdwijning Holland kenmerk

Verdwijning van een oer Hollands kenmerk

In korte tijd werden er verspreid over heel Nederland vele molens afgebroken. Veel mensen waren het echter niet eens met het feit dat deze molens zo gemakkelijk werden afgebroken, aangezien ze vonden dat het een echt kenmerk van de Nederlandse cultuur is. Uiteindelijk is hier zelfs een vereniging voor opgericht die ervoor zorgt dat de molens beschermd blijven en niet meer zomaar worden afgebroken. Deze vereniging is de; Vereniging De Hollandse Molen die in 1923 is opgericht. Uiteindelijk heeft deze vereniging ervoor kunnen zorgen dat er hedendaags nog ruim 1200 molens in Nederland zijn. In totaal zijn er ongeveer 9000 molens in 100 jaar tijd afgebroken, waardoor de molens tegenwoordig een monument zijn en zodoende dus niet zo snel mogen worden afgebroken.

Molens herkennen

Deze afbeelding van de Hollandsche Molen geeft een mooi overzicht van de molensoorten.

Molen De Kroon, Arnhem. Korenmolen uit 1870

Oud ambacht

Molenaar – korenmolenaar

Zelfstandig beroep Molenaar, in verschillende dialecten ook wel mulder genoemd, is al een eeuwenoud zelfstandig beroep. Meestal werd het maalbedrijf van vader op zoon overgedragen. De molenaar trad tevens als leermeester op. Nederland kende talrijke geslachten waarin het ambacht van korenmolenaar werd voortgezet, soms tot ver in de twintigste eeuw. Handleidingen met precieze aanduidingen van [...]

Meer lezen

Sprookje molenaarsknecht

De arme molenaarsknecht en het katje

In een molen leefde eens een oude molenaar, en die had geen vrouw en geen kinderen, en er waren drie molenaarsknechts die hem bedienden. Toen ze ettelijke jaren bij hem waren geweest, zei hij op een dag tegen hen: ‘Ik ben nu oud geworden en ik wil alleen nog maar rustig achter de kachel zitten: [...]

Meer lezen