Palmzondag: grote schoonmaak
De zondag voor Pasen is het Palmzondag en tijd voor de grote schoonmaak. Alles moet voor Pasen op zijn ‘paasbest’ zijn. Met name in Rooms-Katholieke streken trekken kinderen op Palmzondag met een palmpasenstok in optocht door dorpen en steden.

Witte Donderdag
De donderdag voor Pasen is de dag van het Laatste Avondmaal. Tijdens het avondmaal voorspelde Jezus zijn twaalf discipelen het verraad van Judas en de verloochening door Petrus. De paus spreekt op deze dag zijn ‘urbi et orbi’ uit (Latijn: voor de stad (Rome) en voor de wereld). Boetelingen worden weer tot de kerk toegelaten en gevangen krijgen kwijtschelding van hun straf. Vanaf dat moment tot Paaszondag zwijgen de kerkklokken. In de Katholieke kerk wordt het kruis met een wit doek afgedekt.

Apostelsoep op Witte donderdag
Annie Schreuders Derks stuurde ons een stukje uit de door haar geschreven ‘Lente Almanak’, over de traditie in Limburg van het eten van apostelsoep.
Op Witte Donderdag werden de twaalf apostelen gevierd. Na de voetwassing trok men naar huis om met wittebrood en witte wijn ‘zoppedoppedonderdag’ te vieren. De armen waren hiervan niet uitgesloten. Liefdadige stichtingen zorgden ervoor dat ze ‘apostelsoep’ op basis van twaalf groenten en kruiden kregen, samen met krakelingen of ‘zoppebrood’ en wijn.
Op verschillende plaatsen in Limburg werd op Witte Donderdag apostelsoep gegeten. Het eten van apostelsoep, discipelensoep of ‘soppesoep’ op Witte Donderdag is plaatselijk nog bekend. Men at een soep waarin twaalf groenten en kruiden zaten, ‘Jedere apostel zien kruudje’ (elke apostel zijn kruidje) en sopte daarin een stuk brood. Welke kruiden? Dat mag ieder voor zichzelf bepalen. Wie het eerst zijn brood in de soep sopte was ‘Judas’.
Bijna overal ging men ervan uit dat degene die op Witte Donderdag verse groenten en sla ‘mit unnepiepkes’ zou eten, de kracht van het voorjaar in zich op zou nemen. Bovendien dacht men dat men hierdoor het hele jaar geld genoeg zou hebben. Men at ook linzen en gierst om hetzelfde te bereiken.

Goede Vrijdag
Het lijden van Jezus en zijn opoffering voor de mensheid wordt door Christenen herdacht op Goede Vrijdag. Op deze dag wordt streng gevast en verzamelt men zich om drie uur in de kerk voor de kruisweg voor een oefening van devotie.

Paaszaterdag
Op Paaszaterdag (stille of heilige zaterdag) om 12 uur ’s middags eindigt de vastenperiode die begint op Aswoensdag. Christenen herdenken dan de wederopstanding van Jezus. Op zaterdagochtend werd eeuwen lang het nieuwe licht en het nieuwe water gewijd. In 1951 werden deze Goede Weekplechtigheden zelfs verplicht gesteld door paus Pius XII.

Achterin de kerk kon iedereen vers gewijd water halen om mee naar huis te nemen. In andere kerken werd het wijwater rondgebracht. Het wijwater werd gebruikt om het net schoongemaakte huis te zegenen. Meestal was het wijwater gratis, maar soms gaf men in ruil hiervoor gekookte eieren die aan de armen konden worden uitgedeeld.

Tegenwoordig worden de liturgische plechtigheden van de dag voor Pasen op de avond van Paaszaterdag gevierd, gevolgd door de eucharistieviering van Pasen zelf. Tijdens deze Paaswake wordt de Paaskaars aangestoken ten teken van de verrijzenis van Jezus.

Paaszondag
Paaszondag is een feestdag die in veel gezinnen begint met het verstoppen en zoeken van paaseieren. Gevolgd door een uitgebreid Paasontbijt of Paasbrunch, met eiergerechten, een Paasstol en roomboter in de vorm van een lam.

Paaseieren illustreren hoe voorchristelijke, heidense elementen opduiken in de Christelijke riten. Zo worden in Praag paaseieren opgehangen in de bomen, hetgeen een overblijfsel is van de heilige-boom cultus uit de Germaanse traditie. De niet-Christelijke paasviering komt onder andere tot uiting in de paashaas en paaseieren, beiden symbolen van nieuw leven. Deze symbolen stammen uit een traditie van lentefeesten die aanmerkelijk ouder is dan de Christelijke versie.

De haas
De paashaas is wel een heel bijzonder dier. Niet alleen is hij onzichtbaar, maar ook zou hij een gouden vacht hebben. Niet zo vreemd dat over zijn ontstaan verschillende verhalen de ronde doen. Net als het ei, is de haas – vanwege zijn voortplantingsdrang – te zien als vruchtbaarheidssymbool. Het was niet voor niets een van de symbolen van de vruchtbaarheidsgodin Isjtar. Het konijn had voor ons wellicht meer voor de hand gelegen. Dit diertje werd echter pas in de Middeleeuwen in ons land gesignaleerd.

Een ander verhaal vertelt dat de paashaas eigenlijk een vogel is die zich zo had misdragen, dat hij voor straf in een haas werd veranderd. Nu mag hij nog maar één keer per jaar eieren leggen, die hij goed moet verstoppen.

De meest logische verklaring lijkt wel te zijn dat eieren die door vogels in verlaten hazenlegers werden gelegd, per ongeluk werden aangezien voor ‘hazeneieren’. Het eerste eetbare paashaasje werd begin 1800 in Duitsland gemaakt van deeg en suiker. De Paashaas werd door Duitse immigranten in de achttiende eeuw meegenomen naar Amerika. In die tijd bouwden kinderen een nest waarin de Paashaas zijn eitjes kon achterlaten.

Palmpasenstok
De Palmpasenstok heeft de vorm van een kruis en wordt met een aantal traditionele symbolen versierd. Allereerst de groene takjes (meestal buxus). Deze verwijzen naar de intocht van Jezus, die op een ezeltje Jeruzalem binnen reed. Hij werd hierbij ingehaald door mensen die hem met palmtakken toezwaaiden. Ronde vormen (kransen) mogen niet ontbreken, als symbool van de kringloop van het jaar en van het leven. Van oudsher zit er zelfs een hoepel om de stok.

Bovenop de stok wordt een haantje van brooddeeg geprikt. De haan is het symbool van Jezus: hij kraait als de zon opkomt, maakt je wakker en vertelt je dat het licht eraan komt. Bovendien draaien haantjes op kerktorens hun snavel tegen de wind: een vogel met durf.

Een andere verklaring is dat het haantje verwijst naar Petrus. Voordat de haan kraaide had hij drie keer gezegd dat hij Jezus niet kende. Deeg is daarnaast een teken van leven en kiemkracht. Het snoep dat tenslotte aan de stok wordt gehangen, geeft aan dat Palmpasen een feest is.

Een andere plausibele verklaring van de symboliek van de Palmpaasstok is dat deze verwijst naar de Goede Week:

De stokken werden gezegend en mee naar huis genomen als bescherming tegen onheil. Ze zingen liedjes (“Palm palm Pasen, ei koerei, over ene zondag, krijgen wij een ei, 1 ei is geen ei, twee ei is een half ei, drie ei is een paasei.”) en brengen paaseitjes of andere Paaspresentjes bij ouden van dagen. In ruil hiervoor krijgen ze meestal iets lekkers of zelfs geld.

Palmpasenoptocht
De Palmpasenoptocht is ontstaan door een vermenging van een kerkelijk gebruik (de herdenking van de intocht van Jezus in Jeruzalem) en de niet-kerkelijke meiboomviering (het ronddragen van de meiboom ten teken van de naderende lente). Vroeger liepen er ook volwassenen mee en maakte een Palmezel deel uit van de optocht. Na de hervorming in Noordwest-Europa werd Palmpasen echter verboden, omdat het een rooms feest was. In het midden van de 17de eeuw was het een verboden gebruik en eind 18de eeuw is het weer terug, maar nu als kinderfeest. In de kerk wordt de hoogmis gevierd. Tijdens de hoogmis gaat de processie de kerk uit. Onder het zingen van een loflied op Christus, werden de deuren naar het schip gesloten. De subdiaken klopte drie keer met de stok van het processiekruis met daarop een palmtak op de deuren, waarna deze door de koster worden geopend. De aanwezigen gaan vervolgens de kerk weer in.