Tekst en beeld – Peter van Riel
Artikel uit: Griekenland Magazine
Maak uw keuze
Bekijk ook
Griekenland
Griekenland
Kefalonia
Sporen van Odysseus – Reizen over Kefalonia en Ithaka
Wie naar het Ionische eiland Kefalonia gaat, ontkomt niet aan de vertellingen van Homerus en zijn belangrijkste stijlfiguur Odysseus. Of Odysseus een fictieve held was die slechts in de mythologie een rol speelt, dan wel een werkelijke persoon van vlees en bloed, weten de geleerden nog altijd niet. Wat we wel weten, is dat zowel Kefalonia als Ithaka Odysseus als ‘zoon van het eiland’ opeisen. Op zoek naar sporen van deze held.
“No bus, no ticket, no worries!”. Een jongeman drukt ons een flyer in handen en wijst naar Oskars’ restaurant. Daar werkt hij. De uitspanning ligt aan de Fanariweg op het uiterste puntje van de landtong van zuidoost-Kefalonia, langs een kustweg die is bezaaid met lelijke mini-markets, goedkope eethuisjes en talloze souvenirwinkels. In de zomer moet het hier snikheet en bijzonder druk zijn, eind september gelukkig niet. Waarom wil die aardige Griekse jongen ons naar Oskars’ restaurant hebben? Het is immers nog maar ochtend, en de meeste etablissementen zijn gesloten. Het blijkt om een speciale wandeling te gaan die door Oskar wordt georganiseerd. Die wandeling heeft als eindpunt – u raadt het al – zijn eigen restaurant, waar aansluitend een Griekse maaltijd kan worden gebruikt. Het is een onverwacht mooie route langs de befaamde vuurtoren van Sint Theodorus en het geologische wonder dat ook wel katavothres, het waterwiel, wordt genoemd. Fraaie olijfgaarden, vruchtdragende citroenbomen, en in de baai een varende torenflat met de naam Costa Mediterraneee, maken de hike tot een aangename ervaring.
Eethuis Ithaka Mare
Kapitein Corelli
Dan stuiten we op een touringcar met Italiaanse toeristen, allemaal ver in de tachtig. Er blijkt een herdenkingsplechtigheid gaande te zijn. In september van het oorlogsjaar 1943 werd op Kefalonia een groot aantal Italiaanse krijgsgevangenen door de Duitsers geëxecuteerd. De Italianen maakten deel uit van de Acqui divisie. De massaslachting die de historische achtergrond vormt voor het boek Captain Corelli’s Mandolin uit 1993 en de gelijknamige speelfilm uit 2001, staat bekend als het bloedbad van Kefalonia. In 1978 werd aan de Mnimeiou Italon bij Argostoli een monument geplaatst door de Italiaanse overheid. Tot die tijd was aan deze oorlogsmisdaad nauwelijks of geen aandacht besteed. Pas na het uitkomen van de bestseller Captain Corelli’s Mandolin is het drama echt bekend geworden in Italië en worden er regelmatig herdenkingen gehouden voor de slachtoffers, die nu worden gezien als het toonbeeld van het Italiaanse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vandaag herdenken de nabestaanden hier hun geliefden met een korte ceremonie. Voor de Kefaloniërs staan de gebeurtenissen uit dat oorlogsjaar in het collectieve geheugen geprent – net als de natuurramp van 1953 die de aarde deed schudden en het halve eiland verwoestte en die in nagenoeg elke publicatie over Kefalonia wordt genoemd. Met zulke ingrijpende feiten in de jongste geschiedenis van het eiland, zou je haast vergeten dat de naam van een van de grootste figuren uit de Griekse mythologie ook is verbonden aan Kefalonia: die van Odysseus.
Myceense graftombe
Echter, niet alleen Kefalonia claimt die eer, ook het naburige Ithaka en Zakynthos beweren ooit de verblijfplaats van Odysseus te zijn geweest. Hoog tijd om de Amsterdamse Hettie Putman Cramer te vragen hoe dat zit, we spraken elkaar jaren geleden al eens. Haar echtgenoot Makis Metaxas (toen burgemeester van zuidoost-Kefalonia) verdiepte zich in de mythologie en de geschiedenis van het eiland en het resultaat van die studie is een nieuwe theorie over de geografische ligging van Homerisch Ithaka. “Naar de precieze locatie van de hoofdstad van Odysseus’ West-Griekse eilandenrijk wordt nog steeds gezocht”, vertelt Hettie. “De speurtocht daarnaar lijkt op de odyssee zelf: niet het doel maar de weg erheen is belangrijk.” Vooral de ontdekking in 1991 van het Myceense koepelgraf in Tzanata, in het zuidoosten van Kefalonia, gaf voeding aan Metaxas’ hypothese. “De vondsten in het graf maar ook de strategische ligging ervan duiden op de aanwezigheid van een belangrijk Myceens centrum”, aldus Hettie. Voor wie zoekt naar sporen van het rijk van Odysseus, is zulke informatie niet aan dovemansoren gericht. Op dus naar deze vindplaats in de buurt van de stad Poros. Het hokje met het onvermijdelijke kaartjesloket is gesloten, de poort naar de opgravingen staat gastvrij open. Een vriendelijke dame is bezig met metselwerk aan de terrasvormige toegang naar het heiligdom, ze maakt een uitnodigend gebaar. En dan staan we ineens oog in oog met bewijs dat Odysseus hier mogelijk heeft geleefd – al is het slechts een van de honderden theorieën die de afgelopen eeuwen zijn opgeworpen. De contouren van het graf wijzen op voorname lieden die er begraven hebben gelegen. Het enorme koepelgraf blijkt op een nog oudere tombe te zijn gebouwd, wat de theorie van Metaxas lijkt te versterken. Het dak van het heiligdom is ingestort, ter bescherming staat er een houten constructie omheen. Bezoekers kunnen niet afdalen in het graf, maar kunnen wel een blik werpen in de tombe. Bijzonder om hier te staan, ontzagwekkend zelfs. De zichtbare gevolgen van natuurgeweld en vernielingen doen daar niets aan af. We krijgen een beeld van de omgeving waar onze held mogelijk leefde. Veel belangstelling is er trouwens niet, sterker nog: we zijn vandaag de enige bezoekers. Het werpt bij ons de vraag op naar de betekenis van Odysseus in het hedendaagse Kefalonia en Ithaka. Bestaat er zoiets als een Odysseus-cultus, of zijn de eilanders niet geïnteresseerd in hun Homerische geschiedenis? Op Kefalonia tref ik niemand die in zijn voetsporen zou kunnen treden: nergens een ogenschijnlijk woeste avonturier met volle baard en heldenbloed in de aderen. Adonissen des te meer. Althans: mannen die behept zijn met dat zelfbeeld. Een enkel uithangbord geeft blijk van historisch besef. Een plaatselijke bar maakt gewag van een voetbalwedstrijd in de Champions League die avond: Happy Hour all evening at Odyssey Bar & Grill.
Ithaka als metafoor
Ithaka was de bestemming die Odysseus nooit leek te kunnen bereiken. Anno 2015 ligt het kleine buureiland van Kefalonia er als een schone slaapster bij. We maken een tocht langs de oostzijde van Kefalonia, met zicht op Ithaka. Ter hoogte van Agia Sofia zien we de smalle landengte, de taille van het eiland dat uit twee grote bulten bestaat. Er wonen op Ithaka een paar duizend mensen, net zoveel als in een Vinexwijk. De meeste Ithakiërs schijnen weg van het moedereiland te leven: in Australië, de VS of op het Griekse vasteland, in elk geval niet op Ithaka, dat daar in de verte in een lichte nevel gehuld ligt, het eiland waaraan de beroemde Griekse dichter Kafavis zulke mooie woorden wijdde. Over de reis die belangrijker is dan de bestemming, over de zin van het leven en meer. We willen erheen! Een oude ferry die ook andere eilanden in de omgeving aandoet, zet ons de volgende dag af op de kade van Piso Eatos. Van daaruit slingert een bergweg steil omhoog over het smalste stuk van Ithaka, richting noorden. Volgens de Engelse onderzoeker Leake zou hier, bij Stavros, de hoofdstad van het rijk van Odysseus verborgen liggen. Het bergdorp heeft in elk geval al een supermarkt die Odysseus heet. En ook andere middenstanders hebben hun winkels uitgedost met Homerische namen als Telemachos en Penelope. Tegenover de kerk ligt een parkje dat een borstbeeld van de hoofdpersoon herbergt. Een maquette geeft uitleg over het ‘concept-eiland Ithaka’. Nadrukkelijk staat erbij dat het om een interpretatie van Homerus’ vertellingen gaat die in de hoofden van mensen is gaan zitten. Het kan waar zijn, maar eveneens een vertelling.
Op weg naar de school van Homerus
Iets verderop, op een heuvel die uitkijkt over de zee, ligt de oude school van Homerus. Een prachtig wandelpad met aan weerszijden stoere stone hedges leidt naar een ruïne, waar gemarkeerde afgravingen de omtrek van een groot gebouw tonen, en een brede trap. Een en ander wijst erop dat hier eens een behoorlijk complex moet hebben gestaan. Zoals bekend, bouwden de Grieken hun steden op de fundamenten van oudere vestigingen, en hun tempels op de overblijfselen van eerdere heiligdommen: al vroeg was er sprake van recycling van bouwmaterialen. Wij weten er niet goed raad mee. Als dit werkelijk overblijfselen zijn van het koninkrijk van Odysseus of van de residentie van een van de grootste dichters uit onze geschiedenis, waarom wordt er dan zo weinig mee gedaan? Waarom zijn er geen busladingen toeristen op deze plek neergestreken? Waarom staan wij hier moederziel alleen te kijken naar een hoop stenen? We mijmeren wat na op een terras in de hoofdstad Vathi. Naast ons zit een vriendelijke eilander verlegen om een praatje. Hij heeft de wereldzeeën bevaren, zegt hij. Hij kent Rotterdam, New York en Singapore. Monsterde in de jaren vijftig aan op een van de vele koopvaardijschepen met een hoofdzakelijk Ithakische bemanning die werd geronseld door een plaatselijke reder in opdracht van de toen nog jonge, maar snel steenrijk wordende Aristoteles Onassis. Als een hedendaagse Odysseus reisde onze gesprekspartner over de aarde om uiteindelijk terug te keren naar zijn geliefde Ithaka. Hier wil hij sterven, zegt hij. Kan het mooier? Als we opstaan, zien we dat de kafeinion waar we al een poos vertoeven de naam Odysseus draagt. We hadden het niet eens door.
Met dank aan Mercury Rent a Car, Carpe Diem Travel & Tourism Services, Sunweb, en Kefalonia & Ithaca Hotels Association.
Verschenen in Griekenland Magazine december 2015. www.griekenland-magazine.nl.
Zicht op Ithaka
Tips & trips Griekenland: Kefalonia en Ithaka
Filmtip
Captain Corelli’s Mandolin is een dramatische film uit 2001 onder regie van John Madden. Het verhaal is gebaseerd op de gelijknamige roman van Louis de Bernières uit 1993. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verovert Hitler het westen van Europa, terwijl Mussolini het zuiden inneemt. Mussolini’s Italiaanse soldaten veroveren Kefalonia. De rust op het eiland wordt ruw verstoord door de invasie. Kapitein Antonio Corelli heeft een grote passie voor zijn mandoline en voelt zich meteen thuis op het eilandje, zonder te beseffen wat de aanwezigheid van de soldaten met zich meebrengt voor de dorpelingen. Hij verliest zijn hart aan de Griekse Pelagia, een sterke en goed opgeleide vrouw. Met in de hoofdrol Nicolas Cage als Kapitein Antonio Corelli en Penélope Cruz als Pelagia. Hoewel een groot deel van de Griekse scenes op Kefalonia zelf zijn opgenomen, werd de kade van de stad Argostoli helemaal nagebouwd in Sami, de havenplaats van waaruit naar Ithaka kan worden overgestoken. De uitbaters van Sami werden voor drie maanden uitgekocht.
Heldendicht Homerus
De figuur Odysseus wordt door Homerus (800 v. Chr.) in zijn Odyssee opgevoerd als enige zoon van Laertes en Anticlea. Hij was een van de voornaamste helden uit de Trojaanse oorlog en een van de belangrijkste personages in de Griekse mythologie. Dankzij zijn listigheid en doorzettingsvermogen wist hij de meest verschrikkelijke tegenslagen te overwinnen om ten slotte behouden aan te komen op zijn eiland Ithaka. Daar rekent hij af met de vele vrijers van zijn vrouw Penelope. Kijk voor een goede vertaling van het heldendicht van Homerus op: www.benbijnsdorp.nl/homeros.
Bezoeken
Het Archeologisch museum in Argostoli. In september 2015, toen wij er waren, was het museum wegens verbouwing gesloten.
De ferry van Sami naar Ithaka vaart tweemaal per week.
Tickets 25 euro met auto.
De Robola Wijn Coöperatie geeft rondleidingen. Homerus moet de Roboladruif al gekend hebben.
www.robola.gr
De bibliotheek annex cultureel centrum van Vathi heeft een groot aantal oude edities van Homerus’ meesterwerken. Dicht? Vraag naar de sleutel om de hoek.
Lezen
Ontdek Kefalonia & Ithaki (vert. H. Metaxas-Putman Cramer)
Uitgeverij Reithron, 1995
F.C. Terborgh
Odysseus’ laatste tocht
Uitgeverij L.J.C. Boucher, 1970
Homerus
Odyssee (vert. M.A. Schwartz)
Athenaeum, 2010
Alessandro Baricco
De Iilias van Homerus (vert. M. Smits)
De Geus, 2006.
SeniorPlaza.nl
Menu
Interactie
Populair
Nieuwsbrief
Aanmelden voor SeniorPlaza algemene maandelijkse nieuwsbrief
Copyright © 2024
We gebruiken cookies om er zeker van te zijn dat u onze website zo goed mogelijk beleeft. Als u deze website blijft gebruiken gaan we ervan uit dat u dat goed vindt. Meer informatie
Wij gebruiken cookies om ervoor te zorgen dat onze website voor de bezoeker beter werkt. Daarnaast gebruiken wij o.a. cookies voor onze webstatistieken.