Bart Moes (verhaal in Gelders dialect)

Mien vrouwe en ik bint uutèneudigd op de brulfte van Gait Sprokke zien dochter in Vorden een derpsien een ende achter Zutphen.
Een mooi derpsien. En’t kwam ok krek goed uut, want ik had eerdaags toch op Gait an èmott’n veur de winteropslag van de eerpels.
En nog mooier wie konn’n bliev’n sloap’n, dus dat schèèlt al rap een paar borrels die’j dan niet, op zo’n brulfte, huuft aftesloan.
Wuule waar’n d’r ok al vrog want Hendrika mot wel weet’n in wat veur bedde wie terecht komp, want anders dut dat mense gien oog dicht.
Niet dat zie altied wel rustig kan sloap’n as ’t bedde goed is, en ik noa de brulfte, noast heur kruuppe.
Oh gut nee, dan kan zie…
Wat wol ie de luu weer veur een onzin wiesmaak’n…
Niks mense, rustig an, bloas maar niet zo nustig.
Ja ik ken oe langer dan vandage.
Man, man, vrouw’n ok altied. Maar goed de Bed en Breakfest was prima in orde. Zo goed?
’t Bruidje zag d’r ok prachtig uut, wat èèn van de gasten an Gait deed vroag’n.
Gait was oe vrouwe ok in’t wit toen ie ging trouw’n?
Dat sprèk vanzelf, alle huushoudeluke apparaat’n bint toch wit.
‘t Zal uule wel bekend wèzen dat met de drank ok de proaterie’je lusser wordt, en in zo’n klein derpsien helemoal.
En’t was mien al opèvall’n dat twee stuultjes varder dan mien een paar vrouw’n ’t oaver een old mense hadd’n die an de andere kante, iets schuuns achter de beide muzikanten, en nippend an een jonge borrel zat. Doar mok’t miene van weet’n. Maar ik kriege gien kans.
Iedere keer da’k mien lange nekke richting de roddeldames uut stèke hold ze de snuute dicht.

’t enigste wa’k op vange is een naam. Trui Bosman.
Smargens noa de brulfte en zo saam’n an de koffie word de aovond nog maar is besprook’,n.
Dit was goed en dat was mindergoed, die was vervelend, dent was dronk’n, en goat zo maar deur.
Ik kan’t niet loat’n. Gait wie is Trui Bosman?
Trui Bosman?
‘k Zou ’t niet weet’n.
Trui Bosman? Ja. ‘T is Gait zien vrouwe, Els, die d’r op ingeet.
Ja Trui Bosman.
Ik zat gisteroavond noast een paar vrouwen die ’t steeds hadd’n oaver dat olde mense die noast de muzikanten zat.
Oh noe wee’k wie’j bedoelt.
Wie dan? Ach Trui van Hengelo.
Van Hengelo? Ach, ie bedoelt Trui van Bart Moes.
Ja dent.
Oh dan wee’k ok gelieke wiej ’t oaver Trui hadd’n.
Geertje en Dienne van Hampie.
Die twee dames bint wel de grootste roddelaars van’t derp, en hadd’n zie ’t oaver Trui?
Ja. Tjonge jonge da’s toch alweer een tiedje èlee’jen met Trui en Bart.
’t Zou mooi wèzen Gait ai’j mien dat verhaal wilt vertell’n.
Dat kan, komp maar met noa buut’n hen, dan goat wuule op de bank in de zunne zitt’n.
Alles begint in de vrogge negentiende eeuw.
Umstreeks 1805 is d’r een boer’njonk, Bart Moes, die zien oog lut vall’n op een stuk bouwland in’t oaverloopgebied van de Iessel.

Bart kwam van Olst, zien olders hep nog èprobeert ’t jonk op andere gedachten te breng’n in verband met ’t regelmatig te hoge water in de Iessel.
Maar Bart zien bienaam was, de kippe, hie had niet alleen de kop van een kippe, maar hie kon ok te keer goan as een kippe zonder kop.
Maar hie was niet gek, ik bedoel hie kon ok nog noadenken.
Hie bouw’n zich eerst een woonterp, en doar op een boer’nbehuuzing.
Maar woar ie een bult maakt doar ontsteet een gat, maar dat had Bart zich wel goed bedacht.
Hie beschikk’n noe gelieke oaver een waterreservaat (kolk) die zomers weer te passe kwam veur berègening van de akkers en moestuin.
Doar mee èzeg dat jonk wist dondersgoed wat offe dee.
Trouwens bie al wat Bart Moes dee zat een gedachten, dat zal oe in’t verhaal wel duudeluk word’n
Asse zo een paar joar bezig is en de boel aardig op rèè hef stoan, is’t tied noa een boerinne uut te kiek’n.
Maar dat valt veur Bart niet mee. De eerste zeuv’n die Bart achter de bokse an zit loat ’t rap weer afweet’n.
Bart hef nameluk een nare trek oaver zich.
Hie is zo zuunig as een watervlo op de kont van een keldermotte.
En nimp van mien an, toen al, in 1850, hadd’n de vrouweluke boerinn’n ok al de broek an.
Geurt, ik wil mien nargens mee bemuui’jen…
Nou hol dan de snuute dicht vrouwe.
Ja maar bint d’r ok nog andere boerinn’n dan vrouw’n.
Woar hei’t oaver.
Hie steet vrouweluke boerinn’n.
Oh nou ja, d’r bint ok kèrls die op vrouw’n liek.

Maar dan op de joarlukse koedag in Hengelo luppe maar zo Trui Bosman tegen ’t lief.
’t Kost hum wel een paar komm’n koffie een flessien cider en een dikke sigaar veur Trui heur breur Hendrik, maar dan toont Trui wel zinnigheid in’t veurstel van Bart.
‘T mot maar angoan, ja ho angoan, as Trui heur breur Hendrik ok met kan komm’n.
Bart Moes zu’t helegaar zitt’’n, een vrouwe op de stee en een eerste knecht d’r gratis bie.
Nou ja gratis?, tegen kost en inwoning dan he.
‘T is ok Trui die een lèvensboom veur de boer’nbehuuzing plant, an de ene kant um de armzalige bedoening an’t oog van vremp volk te onttrekk’n, en an de andere kante hef zie ’t gevuul dat later, veul later, d’r luu bint die dan nog oaver heur zult lull’n.
En zo saam’n met zien drie’jen geet ’t steeds bèter op de boerderie’je.
Ja zelfs zo goed dat in de drukke oogsttied zelfs dagloners in èhuurt mott’n worden um alles op tied binn’n te krieg’n.
Met Trui heur breur Hendrik geet zo op eens minder, die begint te sukkelen.
En dat steet Bart krang an.
Gien wark meer verzett’n maar wel met muuz’n met de pot, wat kost dat wel niet.
’t Zou bèter wèzen as Hendrik verkast noa’t armenhuus in Zutphen.
Asse dat soavonds met Trui in de bedstee wil oaverlegg’n, word Trui des duvels.
En uule weet’n ’t vast wel, as de duvel mee slup in de bedstee dan wörd ‘tvleis nooit meer warm.
Trui wörd zelfs ballorig, Hendrik krig de beste plek noas’t holtfornuus in de keuk’n, en wörd verzurgd as offe de bie’jenkoning zelve is.

Bart kump d’r veul beroerder af, hie mot zich behelpen met de kruumels en aandacht die d’r veur hum oaverblif.
Ja echt kruumels.
Bart raakt steeds meer verbitterd, maar veural zuuniger.
Hendrik raakt steeds meer in de warre, nuump Trui, Lobelia, en Bart, de mossel.
Ie zouw’n d’r toch gek van worr’n
Maar dan teunt ons lief heer zien erbarmen, en rup Hendrik töt zich. Bart dolblie, en geet gelieke op zuuk noa de spoarpot van Hendrik. Asse die èvonn’n hef verstopte die in de heuibarg zonder Trui doar in te kenn’n.
As Trui later an Bart vrug of hie soms weet woar de spoarpot van Hendrik is èbleev’n, ontkente ok maar iets van de spoarpot te weet’’n.
Hie helpt Trui zelfs nog eff’n zuuk’n, maar weg is vot.
Een groot roadsel.
Alhoewel, Trui blif met een, zeg maar, sloerig gevuul zitt’n.
Maar oh jee, oh jee, Bartje, Bartje, breng de goden niet in verzuuking want de toorn zal èvenredig wèzen.
Hoe vake is dat al niet van de kansel èroep’n.
Maar ie zult altied luu holl’n die dan net de andere kante opkiek.
Zo dus ok Bart.
De harfst is an èbrook’n, sturm en bliksum afwisselend met slagtrègens teisterd de streek.
‘T water in de Iessel stijgt roazendsnel.
‘T vee op stal geet te keer as een zooitje olde brandweer sirenes, en de weergoden rukt an deur’n en luuk’n.
Bart zut hierin de hand van Hendrik.
Hendrik kump verhaal haal’n.

Angstig wille noa buut’n hen um de spoarpot uut de heuibarg te haal’n en an Trui te geev’n.
Maar asse de deur van de dèèl opend steet alles rondum de boerderie’je al blank.
En töt oavermate van ramp kump ok nog Hendrik, op een hollands geweven tapijtje, en een heuivurke in de hand, binnen zweev’n.
Hier bin’k dan zwoager, noe kom ik effen met oe afrèkenen.
En dat alles met zo’n afgriesluke, zo’n, zo’n, stem, rechtstreeks uut ’t hiernaamals.
Een stem woar gien lèven meer in zit, zeg maar.
Bart raakt helegaar in paniek en rent as een kippe zonder kop noa buut’n, en zo ’t hoge water en’t gegraav’n gat in.
Bart kump dus leluk an zien ende.
Trui blif d’r nog woon’n töt an’t veurjoar, maar beslut dan de boel veur de kont te sloan, en vertrekt weer noa Hengelo.
Wie woont d’r noe dan, Gait.
Sinds die tied hef de familie Wolters ’t in bezit.
Noazaat’n van een toendertied vette boer.
’t Olde spul is in 1903 geheel èsloop
En een boer’nheerlukheid is d’r veur trug èkomm’n.
Goa’t maar kiek’n. De boom, zelfs op een stuksien terp, die Trui toendertied hef èplant steed d’r nog.