Gè van Muggenbeet (verhaal in Gelders dialect)

Gè van Mientje Blik, of zo asse ok wel ènuump wörd, de koloniaal, was de wielrenner van Muggenbeet. Een gehucht in de buurte van Blokzijl, krek tegen ’t Giethoornsmeer an. Dat wielrennen moi’j niet al te letterluk nimm’n, ’t was meer een tiedverdrief veur Gè. Alle middaag’n weer an klokslag èèn uur zat Gè op de fietse en maak’n zien rondje rondumme en dwars deur Muggenbeet. Um dan an’t ende steevast uut te komm’n bie cafe Geertien. Doar schove dan an de toafel bie luu van allerlei soort, handelaren, rietsnie’jers, turfstèkers, nuum maar op. Maar as d’r schippers aanwezig waar’n, die op Zwolle en Friesland vaar’n, dan krope doar bie an toafel, want die hadd’n altied ’t laatste nieuws. Want doar stond Gè um bekend. Zien niet afloatende aandacht veur al wat d’r gebeur’n in de wereld. En dat had alles te maak’n met zien verlee’jen, zovulle wisse de meeste luu in en rondumme Muggenbeet wel. Niet datte deelnam an de gesprekk’n, oh nee dat bleef beperkt töt wat, ja- nee. Maar soms heel soms schote uut zien slof. Zo as toen Arend Velthuus, de veurganger, ‘t belang van een juuste karkgang bepleit’n onder de aanwezigen op de verdeling van’t vleis bie de noodslachting. Toen motte èzeg hemm’n. Fienn’n en riek’n, goat oaver liek’n. En dat met zo’n toonzetting dat zelf Arend effen niet wist hoe hierop te reageren, en dus maar wiesluk zien mond dicht hield.

1.
En as Arend ’t al niet wist, hoe mot doar dan een eenvoudige rietsnie’jer of plaggenstèker op reageren. Of die keer dat schipper Veenstra een krantje mee bracht uut Zwolle, en Gè zien oog valt op een beriggie woarin verslag wördt èdoan oaver ’t optreej’n van’t gezag in de, Jordaanopstand, in dat varre Holland. En dan de naam zut stoan van ène Colijn, onder wiens leiding de opstand was neer èslaag’n. Toen isse ok eff’n mirakels te keer ègoan. Want hierin, in disse man, Colijn, herkenn’n hie de zelfde man die zo schandalig tekeer ègoan mot hemm’n in dat varre Indië. De verpersoonlijking van’t kwoad, dat dichten hie disse Colijn toe. Iedereen was hevig onder de indruk van zien tirade. Zelfs schipper Veenstra die toch op Holland vaar’n, en bekends stond as een vurige aanhanger van die sociale vernieuwer, Troelstra, hield de snuute dicht. ‘t was ok allemoal te varre vot. As’t noe um Lau de Palingboer ging. Ja kiek doar kon iedereen oaver met proat’n. Doar kon an de proattoafel mirakels smeujig oaver èsmoeseld word’n. Soms veuls te slim. Geertien ging dan maar veur eff’n Griettien opzuuk’n. De heer’n redden zich zelf wel met de flesse. Disse, zo asse dat zelf steeds verkondigde, vernieuwende biebelvertaler, stond in de varre umtrek, ai’j tenminste oor’n noa zukke kwoi’je proat hep, en ok nog een borrel lust, en bie Geertien an de stamtoafel zit. Disse man die zien vleesseluke lusten zo intens mugeluk deel’n met zien vrouweluke gemeente lee’jen.

2.
Ja kiek doar ku’j oe wat bie veurstell’n. Maar bie Gè zien tirade, nee, dat was allemoal te wiet vot. Maar iedereen veurvuul’n, hier sprak een man met mirakels veul kwoad in de ransel. Toenne veur drie joar hen trug kwam uut dat varre en vremde land, en weer bie zien olde moeder introk was d’r toch wel mirakels veul gesmoezel èwes. De eerste paar moand was Gè amper buut’n te zien, as offe zeg maar mensenschuw was. Heel af en toe zaag’n sommige luu tegen schemertied Gè een wandeling langs ‘t Giethoorns meer maak ’n Maar Gè anklamp’n veur een proatje, nee, zovulle moed had gien mense. En zien olde moe, Mientje d’r noa vroag’as die bie Harm Vels de kruidenier heur boodschappen kwam doen, dat zett’n ok gien zooi’jen an de diek. Mientje knikken dan een paar keer, mompelde iets van, ’t geet goed, en hield varder de snuute dicht. Maar met de tied kwam ok ’t nieuws töt Muggenbeet wat d’r zich zo al had afèspeuld in dat varre en vremde land. En nog meer dan al èsmoesseld werd, kreeg de buurte in de gaat’n dat Gè hieran deel had ènomm’n. Gè had um zo te zegg’n, bloed an de handen. Um de riekdommen in dat varre land veilig te stell’n, was Gè deur de landsheren doar hen èzönn’n um de inwoners met harde hand, en zo neudig middels terechtstellingen, töt volle medewarking te dwingen. En Gè zou zich niet afstandeluk hemm’n èhouw’n. Maar de tied dut alles sliet’n, de tied dut alles vergèten, zeg men. Ja, ja, zeg men.

3.
Maar ‘t is meer een stilzwiegende wetenschap èwörden. En met de tied kwam ok Gè meer in’t daglicht. Gè schaffen zich zelfs zo’n modarn dink an, een Vèlocipedè. Wat weer veul geproat an de stamtoafel, maar ok in menig boer’nhof gaf. Gè was doar zelf helemoal met de beurtvaarder noa Blokziel hen ègoan, stonge jonge wat kost dat wel niet. En al dit nieuws en nog vulle meer werd besprook’n an de stamtoafel bie Geertien. Iedereen kwam graag bie Geertien in’t cafe. Geertien schonk een beste borrel, en had een van de gasten zin an een uutsmieter of balle gehak, dan was de keuk’n veur iedereen toegangkeluk um zien gang te goan. En de afrèkening was ok al zo iets. Geertien die nog nooit een schole van binn’n had èzien, en niet schriev’n n kon, had dat heel simpel op èlös. Bie iedere borrel of wat dan ok kreeg de klant een bierduppie, wat dan later as rèkeneenheid werd gebruuk. Heur zuster, Grietien, getrouwd met Wolter Oort, verzurgen saam’n met Wolter de boerderie’je. Wolter Oort was eigeluk de enigste die wel is iets varder töt Gè kon deurdring’n. Wolter was ok een bitje een einzelganger, beheurluk eigenzinnig, en afwiezend tegenoaver karke en gezag. Dat was verleej’n noajoar nog töt uutdrukking èkomm’n met een akkevietje woarbie Gè en de dominee betrökk’n waar’n. Gè was op die bewuste dag tieds zien fietsronde achter Wolter Oort zien akkerland, en ter heugte van de riezenwalle, asse merkt datte uut de broek mot.

4.
Niks biezunders, dat hef iedereen wel is. Ok heel gien probleem.
Effen de broek loat’n zakk’n tuss’n de riezen, en vot maar weer.
Maar noe, noe ging ‘t niet helemoale volgens wens. De drang was te groot, dus snel de broek van de kont en—– maar dan struukelt Gè, en kump met zien blote kont krek in een mier’nnest terechte. Kolonialen hep dan de neiging een toal te bezigen die een gewoon mense niet snapt.
En niet alleen een gewoon mense. Zelfs de dominee, die opdat moment passeert, en toch èstudeert hef, heurt zich dat effen an. Kan de toal ok niet thuus brengen, en beslut dan polsheugte te nimm’n. Wat zich in’t riezenholt, en tussen die twee besprook’n is, is töt op vandage niet duudeluk. Maar wat wel bekend is èworden dat Wolter Oort ok net langs èkomm’n mot wèzen. En dent mot de vèlocipedè van de dominee in de moddersloot èkieppert hemm’n. Alles is niet helemoal duudeluk maar ‘tmot nog al pienluk veur de dominee verloopn wèzen. Dent mos zelf de vèlocipedè uut de prut haal’n, en lopend varder goan. Gè mot d’r met zo’n oost indische uutdrukking op afstand noa hemm’n zitt’n kiek’n. Terwijl Wolter Oort, ok op afstand, maar dan iets wie’jer, ok mot hemm’n stoan kiek’n. Zundagssmargens hef de dominee nog wel èmeent zien gram te mott’n haal’n deur vanaf de kansel op niet mis te verstoane toon de beide heer’n hun vet te geven.

5.
Maar of ’t de beide heer’n hef anèsprook’n. Gè helegaar niet, en Wolter?, nou d’r bint weinig luu die doarin geleuft. Maar Wolter was wel verlöst van zien joarlukse donatie, worst en slachtvleis. Nee Wolter en Gè konn’n ’t saam’n wel vinn’n. Wolter was ok de enigste die wist hoe Gè met zichzelf an’t worstelen was um vrede te vinn’n met zien verleej’n. Hie had gien flauw idee woar Gè ’t oaver had as die ’t oaver de Banda-archipel of Ternaatse eilanden had. Maar doar schient, de kruui’jen vandan te komm’n. En zovulle begreep Wolter wel. Dat die kolonialen in dat varre vremde land, op een grove manier misbruukt bint deur de hoge heer’n. En uut naam van de Vereenigde Oost Indische Compagnie misdaden hep begoan die altied een stempel zult drukken op de geschiedenis van de Nederlandsche koopmansgeest. ’t Was de hoge heer’n d’r ok alles an èlègen um die kolonialen bie mekander te holl’n. En dus werd besloot’n argens in Gelderland een tehuus te bouw’n zodat de manschappen onder militair regieme bleev’n, en ten alle tied controleerbaar waar’n. Gè kreeg ok de aanzegging zich te melden in dat varre Gelderland. Maar Gè hef ’t brieffie gebruukt woar een ander een olde krante veur gebruukt. Meer was’t ok niet weerd motte èzeg hemm’n tegen de twee gezagdragers die polsheugte kwaam’n nemen oaver zien wegbliev’n. ’t koss’n Gè wel een verzurgde olde dag. ’t Was Gè um’t èffen.

6.
Wat Gè wel de uutspraak deed doen zegg’n. Onder de, vlag en wet van ’t gezag, treft de kogel altied de onmacht. Dat was veur de streek rondum Muggenbeet een uutspraak die Gè deed plaatsen bie die luu woar van ie wel is heur’n dat die ok van die rare uutspraak’n konn’n doen. Dat is een filosofische uutspraak had Rientje Krans is een keer verkloart an de proattoafel bie Geertien. Doar zit een diepere gedachte achter. Wat Minke Mijnders, de turfstèker met een bree’je grijns um de snuute deed zeggen. Was dat borrelglaassien maar zo diepe. Minke Mijnders ok zo’n figuur die graag bie Geertien oaver de vloer kwam. Alle dagen rond de klokke van zeuv’n in de oavund, asse op huus an ging van uut ‘tveen, mosse effen èèn of twee borrels achter de kiez’n sloan, um zo asse dat zelf zei. De bott’n moi’j in’t vet holl’n.
Minke deed wel is vaker uutspraak’n die met een korreltje zout ènomm,n mot word’n. Zo as laats ’t verhaal oaver zien belèvenis an de Vaart. Doar motte tieds zien middagpauze eff’n an de kante van de Vaart hemm’n èzèten, en een bitje soesend veurzich uut kiekend, zutte doar op ens een strooi’jen hoed, met doar onder een kerl uut ‘t midden van de vaart komm’n. Goei’jendag.
Ja ok goei’jendag.
Ku’j mien vertell’n hoevarre ’t nog is noa Wittelte?
Noa Wittelte?, ik denke ai’j stief deur loop pakweg tien minuten. Oh da’s mooi, ik binne op de vèlocepedè dus dat red ik dan wel. Nou ’t beste dan maar he.

7.
Ja ’t beste. En vot is die kerl. Alle aanwezigen goat d’r maar is goed veur zitt’n want zie weet uut ervaring da’s niet ’t ende van’t verhaal. ‘t zal krek vief minuut’n later wèzen as d’r een jonge deerne ok met zo’n modarne vèlocepedè, en verdulleme ok nog met een klein kind achterop, en krek op de zelfde plekke, boav’n water kump. Enkelen kruup nog maar wat dichter bie um niks van’t verhaal te miss’n. Minke wil eerst nog een nippe neem’n maar asse merkt dat zien glaassien lèèg is, kikke zien toeheurders an. Geertien, al net zo nieuwschierig as de rest, begrip de wenk en dut Minke ’t glaassien maar vol. En noa een beste slok, en een nog breejere glimlach, verhaalte varder. Goei’jen dag.
Ja ok goei’jendag.
Is mien va hiernet langs èkomm’n.
Oe va?, mo’k die kenn’n dan?
Een kerl met een strooi’jenhoed.
Oh dent.
Is dat oe va?
Ja.
En ie bint een dochter van hum.
Ja dat zeg ik toch.
En oe moe, is die ok zo, zo, as uule.
Dat geet oe niks an, da’s een Friezin.
Oh nog arger.
Maar is mien olde va hier al langs èkomm’n of niet.
Ja krek vief minuten èlee’jen.

8.
Hie wol noa Wittelte.
Oh mooi bedankt dan haal ik hum nog wel in.
Is dat belangriek dan?
Ja zeker hie hef zien handdoek vergèten um zich aftedreug’n asse uut ’t water kump.
Nou ajuus dan he.
Ho, ho, deerntje vertel mien eerst is woar of uule vandan komp. Wuule? Ja uule.
Wuule komp van Compascum. En die uutspraak dut een schaterlach onstoan bie de toeheurders. Want al joar’n lang stoat de Compascumnaren in de streek bekend um hun niet al te snuggerheid. ’t Bint zeg maar de Belgen van’t noorden. Geertien heug zich ok nog goed hoe Minke heur een keer te pakk’n had. ‘t was veur in Mei. Zie heug zich dat nog want net die dag had ze saam’n met Griettien ’t cafe de joarlukse sopbeurte ègeven. Asse effen saam’n met Griettien nog wat noa smoeseld, kump Minke opeens binnen sturmen. Gauw, gauw, wat cognac, buut’n is d’r ene flauwèvall’n. Geertien gif hum rap de flesse.
Minke trek de kurke d’r af en zet de flesse an de mond um noa een paar beste slokk’n de flesse an Geertien trug te geven doarbie zeggend. Danke wel Geertien, dat lucht op. Ik hebbe nooit tegen beroerigheid èkund. Maar de wraak was die zelfde oavund al zuute. Minke bleef die ganse aovund nogal rebels, ie kunt niet zeggen datte op ruzie uut was maar gezellig was anders.

9.
Geertien had al de opmarking èmaak datte bèter op kot an kon goan maar dat hield nog al an. Wolter Oort had zich dat is een poosien an èzien en wetende dat Minke altied via zien vetwie’je op honk an geet, besloot toen dat Minke maar is een keer de schrik in de been,n mos krieg’n. En besloot toen veur disse speciale gelegenheid zien bolle Hercules in de vetwie’je te zett’n. As eindeluk tegen negen uur en in’t donker Minke opstapt, is Wolter al op post in de vetwie’je. Want helemoal gerust oaver de afloop is Wolter noe ok weer niet. Want ‘t kan maar zo gans verkeerd afloop’n. Maar dan heurte Minke an komm’n, en wie’t ok heurt, Hercules. Wolter heurt Minke zingen en Hercules stoom afbloaz’n. Oh gutte gut, wat he’k anèhaald. Opeens veul geschreeuw en gestamp as of d’r een hele kudde op hol èslaag’n bizons an kump. Wolter hef noe toch wel mirakelse spiet oaver zien doad. Maar dan zutte iets oaver ’t prikkeldroad en deur de lucht vlieg’n en iets varder op in de riez’n terecht komm’n. Maar veur datte de moed hef um te goan kiek’n heurte Minke in de been’n komm’n en onder kwoad geproat zeggend. Bliksumse kèrl, a’k gien drank op had dan ha’k oe makkeluk van de vèlocipedè èslaag’n. Later in de bedestee verteldte Griettien van zien belèvenis. Wat griettien weer deed zeggen. Goed èdoan Wolter, ie mott’n de vijand altied met zien eigen wapenen te bestrie’jen. Wat Wolter weer noa een tiedje prakkeseer’n deed op marken. Hoe dag ie dat dan te doen met wespen, deerne? Maar Griettien hef d’r al gien oor’n meer noa, dent is al een ende vot.

10.
Dit verhaal komt uit de verhalen bundel “Platte proat van Gelders oard”
van de Apeldoornse hobbyschrijver, Geurt uut de Greppel.