Lüs zand oaver vette kleigrond (verhaal in Gelders dialect)

’t Is warm vandage, de zunne brand mien ’t hoar van de aarms, ik binne op weg noa huus â’k langs ’t cafe van Oort de Knippe kom. De vèlokking is te groot, loa’k maar èffen een “Hutten Kloas” pakken, ’t is nog vrog. A’k binn’n kom en mien oog’n ân de duusternis èwent is ontwaar ik ân de proattoafel nog al wat olde kennissen van vrogger hèn. Botten Gait, old slager, Beer’nd de Biele, holthakker, Hans Pielewos. Pielewos hèf vrogger bie Bott’n Gait èwark âs wôsmaker maar dâ’s nooit een succes èwes, zien eigen gedreide wôs had altied de vurm van een piele, vandoar dus disse naam. Tonia de Lampe, ôk zo’n dârps figuur woar ie niet ûm hen kunt. Disse man was nogal karks, maar lussen ôk graag een borrel en âsse dan iets te diepe in’t glaassien èkeek’n had dan konne maar zo onverwacht opstoan en zeggen. “Ik breng u het licht”. Dat gaf soms âs Matje Floep ânwezig was hilariese toestanden want dan riep Matje d’r promp oaverhen, en ik breng de zaligheid. Matje Floep, en dat was algemeen bekend deed ân betaalde liefde, vandoar dus vulle hilariteit âs die twee mekander hun kwaliteit vekondigde. Mooie Johny, ôk zo’n figuur woarvan ie kunt zeggen, wâ mok met die kèrl. Ooit, zo he’k begrepen isse tieds de koemarkt blieven hang’n bie Oartje van Loar.

Oartje was krèk op zuuk noa een goedkope knecht op de boerderie’je, en mooie Johny was net met twee beste lell’n onder de kont vot èjaag bie de dreimeul’nbaas. En die twee tref mekander bie de zoerstokk’ntente, mooie Johny, met zien gladde brillantine kop, weet Oartje oaver te haal’n hum een kans te geev’n, en noe is’t alweer heel wat joar’n hèn dat die twee de boer’n bedoening ree hold. Dan ontwaar ik ôk nog Gaart de Bloazer, ôk wel de landkaarte ènuump. Dat hèf ôk weer zo zien oorzaak. Gaart woont bie zien olde zuster in, saam’n rooit zie ’t wel maar wat algemeen bekend is dat zie allebei zo zuunig bint, dat bokse en hemp al zo vake uutèstuk bint da’t ôk echt op een landkaarte liekt. Maar wel bloaz’n hè, een vaste uutspraak van Gaart ân de proattoafel is, zolang d’r nog van disse reussies bluuit, wiezend op de blanke borrel, schimmelt mien de dubbelties niet in de zak. Maar een blank’n weg geven? Nee dus, dan zitte krek opèns op de noes. (blut wèzen). Ik schuve maar ân bie de proattoafel, en Aaltien de vrouwe van Oart schuf mien geliek maar een “Huttenkloas” veur de snuute. ’T valt mien meteen op dat Beer’nd de Biele nogal nustig veur zich hèn kik, en trouwens Oart de Knippe ôk. Beer’nd de Biele die op Oene ânwoont hef zig, veur twee daag’n trug, een bitje vèkeek’n op’t ântal neut’n die’je töt zig ènomm’n had ân disse zelfde proattoafel.

Asse buuten kump en op de fietse wil stappen merkte dat zien band lek is en mot dus lopend op huus ân. Da’s best een ende, en met zo’n klote fietse ân de hand ôk best vermuuiend. Hie beslût dan ôk de fietse maar bie boer Willems tegen de heuibârg ân te zett’n. Zo mooi die haal ik margen wel op. Vârder op huus ân motte ôk nog deur een mirakels diep gat, dat d’r volgens hum s’mârgen nog niet was. Al met al een heidens karwei om thuus te kommen. De volgende dag al late in de middag motte de fiets op haal’n, en zût dan dat ’t gat, woarte zo mirakels vulle muuite mee had ûm d’r uut te komm’n, de veurige dag ègraav’n is deur de P.T.T. veur nie’je kabels. Asse bie de fietse kump is de band ôk al èmaak. Gadsamme doar môk boer Willems effen veur bedanken. Maar Willems kik Beer’nd een bitje vèbaasd ân. Die fietse van oe he’k niet zien stoan, loat stoan da’k oe band zol hemm’n èplak. Dat gif bie Beer’nd nog meer ’t gevuul dat de hele wereld tegen hum is, of zol’t de drank èwès wèzen. Nou ja, ’t kan vèkeer’n, de sjoeke d’r maar inholl’n. Oart de Knippe hef een ander vèhaal. Die geet ûm de relaties met zien collega caféhouders fien te holl’n, zo af en toe bie een van hun langs ûm bie te proat’n, dit keer bie zien collega in Niebroek. Maar ân de tap zitten ôk een stel baldoadige jongeluu die wel in bint veur een geintje en besluut een kei’je tussen de band en spatbord van Oart zien fietse te stoppen, zodat ’t wiel niet meer rond drei’jen wil. Asse op huus ân wil en de fietse pakt wil’t kreng niet meer veuroet, gadsamme hie raakt èffen van’t peseel, Hie krig’t kreng gien meter veuruut. Dan maar de fietse op de nekke en via ’t kârkepad op huus ân. De volgende margen zutte wat de oorzaak is, ja dat vrûg ûm vègelding, ’t sprèèkwoord, ’n lèpel vol doad is bèter âs een schèpel vol road, zol woarheid wôrr’n. D’r is ân de toafel nog al wat opschudding oaver een stuksien in’t Voorster nieuws, doar steet een stuksien in oaver olde DAF auto’s. De krante betiteld disse auto’s âs truttenschudders, en dat noe is ree’jen veur Tonia de Lampe zien ongenoegen oet te sprèken oaver ’t woord Truttenschudder. Ja kiek ie kunt best kârks wèzen, maar dat truttenschudden is van alle daag’n, en niet alene in een DAF. Zelf he’k,…. oh mien vrouwe wil niet hemm’n da’k doar oaver uutwie’je, maar goed andere luu gebruuk’n doarveur vulle merken auto’s. En ôk luu die kârks waar’n en bint. Dus Tonia krig ân de toafel nogal wat vet ûm de oor’n. Matje Floep net binnen èkomm’n heurt zich dat ân en gif krek nog een scheute d’r oaver hèn. Luuster, groot licht, wat een Ezel niet weet kan dit Vossenvrouwtje oe wel biebrengen, kom maar mèt. Ree´jen veur Tonia veurlopig zien lampe maar uut te doen. Hans Pielewos krig niet alles duudeluk mèt en denkt dat wuule ´t oaver computers hèp. Uule mott´n meer met de muus speul´n is zien biedrage ân´t gesprek. Iedereen is effen stille, niet zo gauw wetend wat te zeggen, maar ´t zal Matje Floep niet wèzen doar op in te springen. Da’s is een wies advies Hans, met mien muus mag ie ôk wel speul´n. Oart de Knippe vuult dat ´t gesprek de verkeerde kante uut geet en sprek mien ân met de vroag.

En Geurt hoe is´t met oe’w wetenschappeluk wârk. Effen veur uule te weet’n. Ik binne vriewilliger bie de wârkgroep ter vèbètering van’t paargedrag van zoute mosselen, vandoar dus disse vroag van Oart. Niks helegaar niks Oart. De mosselvrouwtjes blief veurtiedig de kleppe dicht doen, en dat gif vûl gepiep en gefluit van de mosselmannegies vanwège de piene bie’t trugtrekken. Matje spits de oor’n, ie kunt zo zien, dent wil weer kommentaar geven, maar Oart zût dat ôk, en is Matje veur met de opmarking. Moi’j nog niet op de Dèventer brugge ân deerne ’t is al biekans half vieve, ie springt mien te vulle van’t höltien op’t stöksien, komp een andere keer maar weer ân. Matje schrikt, ja niet van Oart zien gezegde, maar zût dan ôk dat ’t al noa half vieve is, betaalt en is vot. Aaltien schûf mien nog maar een Huttenkloas veur de snuute, de vier’n al, maar ja ’t is zo lekker zoep’n dit Twens biertje. Doar zit nog wel een mooi vèhaaltien achter, of mooi?, meer griezelug eng. Veur een deel steet ’t ôk, met stoel en al, op ’t etiket van de flesse. Huttenkloas was een achttiende eeuwse serie moordenaar in’t Twentse land, heel Twente was in de ban van de verschrikking die disse gruwel tewège bracht, gien vrouwleu of wigte dôs bie duuster nog vot. ’T gezag hèf d’r mângs vûlle heister mèt èhad ûm de gruwel te pakk’n. Maar eenmoal de gruwel te pakken is de straf èven wiedig ân’t gebeur’n. Zie knupt de man eerst 110 dagen op een stoel, âsse volkomm’n geradbraakt, in zie eigen uutwârpselun dreigt te bezwiek’n knup zie hum op ân de galg en loat hum ter afschrikking ôk nog een tiedje hangen. Botten Gait hèf een nie’je buurman, een Engelsman zegge, maar hie weet ’t niet zeker want hie vèstöt de man zo slecht. Maar ’t echtpaar schient nogal is trammelant saam’n te hemm’n. Laats zo lût Gait weten hèp zie weer mirakelse heisa in huus en Gait heurt de man tegen zien vrouwe zeggen. Ia ko van joe wee. En doar schrik ie âs plattelander wel èffen van. Waai, zei de buurvrouw, hef joe plantie van ai gehas. No just no spiek de buurman, ai has nèver planti van joe gehas, joe biekom ool self.

Joe has èvertijm de longbokse ân, ai ko now weekup. Gadsamme zukke heisa bint wuule plattelanders toch heel niet gewent. Oké, oké, tuurluk hèp wuule ôk wel is trammelant maar dan kruup ik een paar daag’n bie Antje 2 op de koestal in’t stro, en alles kump weer töt rust. Dat hèp toch wel vulle buut’nlanders, zie komp eerst allene hier opân, lekker rustig zo zonder vrouwe. Maar die buutenlanders bint zo stom en loat vrouwe en kindren oaverkomm’n en is’t met de rust èdoan. Maar dat laatste schrief ik èffen met de lampe uut op. Want wie mien kan vètell’n wat ’t belangriekste wiel ân de bakfietse is, loat ’t mien weten. Joa mien vrouwe zeg dat zie dat is maar, ’t sprèèkwoord, ai’j een peerd wilt berie’jen moi’j een goed Jocky wèzen ligt nog wel is muuilijk bie vrouw’n. Beer’nd de Biele en Mooie Johny bint nog an’t bakelie’jen oaver computers. Mooie Johny beweert dat de computer in de toekomst de mens giet vèvangen. Man, man, gebruuk oe vèstand is de reactie van Beer’nd de Biele. Hoe dag ie dat te doen met zwemles, dat zol een mooi gespetter wörr’n. En wat kost een computer maken? Een bult geld toch zeker, en dat mot dan ôk veur de veurtplanting zurgen?, man gebruuk oe vèstand. Wat kost een kleintie maken, âst mot?, hooguut twee minuten, juust. En âs dat veur oe te duur is dan bint d’r wel wârkloze ambtenaren met een hoge wachtgeld die’t wel veur oe wilt doen. En anders nimp maar een wârkloze minima, die’s nog goeikoper. ’t Wôrr’n tied da’k mien d’r ôk èffen mee bemuui’je.. Rustig mensen, rustig ân, ik kan uule wel uut de dreum helpen. In disse modarne tied kost een kleintie maak’n gien scheet meer, maar dan ôk echt gien scheet meer. Zie doet ’t nameluk tegenwoordig met een rietje, ja, ja kiek maar niet zo oelig, een rietje, en wat kost noe een rietje. Iedereen is stille, dat mott’n die plattelanders, die uut de klei ètrökk’n bietenbouwers èffen vèwarken, zo vulle kennis hadd’n zie bie mien niet vèwocht. Aaltien doe mien nog maar huttenkloas, die luu blief nog wel èffen buut’n oadum.

Botten Gait worr’n schienbaar ’t eerste wakker, die begint hèn en weer te drei’jen op de stoel, steet dan op, leunt zwoar veuroaver èboag’n op de toafel, kik ons allemoal dreigend ân en zeg dan. As een van uule ooit ‘t lef hef dit ân mien vrouwe te vètellen dan stoa’k niet veur de gevolgen in, niks gien rietje, ik kan’t nog steeds zelf wel af. En ie’j, wiezend op mien, bint gewaarschouwd. Aaltien red de zaak, die sprek Tonia de Lampe ân oaver een akkevietje onlangs met Ab-Jan, de dârpsagent tieds op huus ângoan van de karmse in Welsum. Hoe is’t Tonia, hei’j Ab-Jan al bedankt veur ’t thuus brengen lèst van de karmse? Maar doar wil Tonia eigeluk niet op ingoan. Zien reactie is van, hum, hum, geliek een slok nimmend denkend datte d’r van af is, maar enkelen hèp al te vulle drank op, die wil’t noadje van de kous weten. Ja ’t sprèèkwoord, de een zien oele is de ander zien nachtegaal, word hier woarheid. Tonia hèf op de karmse, en de man schient ’t niet te kunn’n loat’n, een paar neut’n te vulle ènomm’n. Hie was doar op ân ègoan met nog wat gemeentelee’jen van zien kârke maar allene achter èbleev’n. Doar zoi’j die gemeentelee’jen op ân kunn’n sprèèk’n maar, een Gieteling vèteld de Krèi’je ok niet hoe zwart de Ekster is, ’t zol onder de kappe bliev’n. Maar Tonia geet, oaver de diek, op huus ân met de fietse, maar de fietse wil gien spoor holl’n.

Ab-Jan is met zien patroeille wagen, oaver de diek, op weg noa de karmse ûm te kiek’n of alle luu rustig op huus ân goat. In de vâtte zut Tonia een auto ânkomm’n, en Ab-Jan zut in de vâtte een fietser, zonder licht, die de hele diek neudig hef ûm spoor te holl’n. Tonia denkt, effen ân de kante goan stoan dan kan de auto veurbie, en Ab-Jan denkt da’s d’r ene veur’t schavot. As Ab-Jan de fietser is ènaderd en de patroeillewagen ân de kante zet, zutte al rap dat ’t Tonia de Lampe is. Zo Tonia wil de fietse niet spoorholl’n, en dat zonder licht. Nou Ab-Jan dat licht ha’k eerst wel op maar toen wol de fietse ôk niet recht veuruut. Maar da’s toch veuls te gevoarluk Tonia, zie jakkert oe zo van de diek ôf. Weet ie wat, stap maar in mien wagen ik breng oe wel noa huus hen. Kiek dat bint noe echte dârpsdienders. Vandoar die vroag van Aaltien. Mien wetenschappeluk wârk brengt met zich mee da’k ôk wel èns wilde beesten mot resosaliseren, doar mok dan mee wandelen, laats was dat met een pinguïn. Loop ik op de diek met de pinguïn, kump doar Willem-Jan ân, da’s een collega van Ab-Jan, een vèschrikkuluke droadnègel van een agent, stopt bie mien en zeg. Was dat veur een mormel, wat doei doar mèt. Niet zo muuiluk te zien Willem-Jan, da’s een pinquin. Ik binne ân de wandel met dat beessie, dat beessie probeer ik bie te breng’n datte altied rechts van de weg mot loop’n. Dat bint bescharmde vogels, die heurt hier niet op de diek, die heurt in dat kolde Alaska. Onmiddeluk trug brengen. Ja maar…… Niks ja maar trug met dat beessien woar’t vandan kump. Ja Willem-Jan is nog een bitje pissig op mien, laats hè’k zien katte, woar willem-Jan heel wies mee was, een definitieve loer èdreid. Die vèrekte katte zat regelmoatig bie mien viever te hengelen noa mien pas èboor’n guppies. Die guppies bint heel klein en de katte heel groot dus dat vrug ûm actie. Ik zie dat de katte een guppie grip en ik griep de katte, een normale reactie vin ik, maar de katte dacht doar anders oaver, en wie raakt in gevecht. En’t was niet mien bedoeling maar de katte kreeg gien lucht meer, hield ôk van eigens op met oadum haal’n, en hèf dus ân zien eigens te danken datte de pieppe uut gông. Ik grave een gat ûm zowel de katte âs mien guppie saam’n te begraven, kump doar opèns die grote kop van Willen-Jan boaven de schutting uut. Wat bin ie doar an’t doen, bitste mien toe. Ik binne nog een bitje onderste boav’n van’t gedoe, kan nog zo gauw niet antwoorden vanwège de emotie’s. Zeg op wat mot dat gat betekenen. Ik, ik, en de troan’n biggelt mien oaver de wange, ik begraaf mien guppie. Ja, ja dat zol woarwèzen, zo’n groot gat veur zo’n klein guppie. Ja maar Willem-Jan, mien guppie zit in de mage van oew katte. En doarvandan is Willem-Jan pissig op mien. Trouwens mien vrouwe hèf met Ab-Jan ôk ’t neudige mee èmaak. Ab-Jan is op patrouille, en net veur de vetwie’je van Antje 2, onze enige maar beste Friese melkkoe, krigge pech met de patrouillewagen. Ab-Jan stapt oet, dut de kleppe lus en geet heel wies onder de kappe stoan loer’n. Ja kiek beste lèzers, ik wete toevallig dat Ab-Jan zien vrouwe alles, maar dan ôk alles veur Ab-Jan regelt en bedisselt, zolle dan wel vèstand hemm’n van auto’s? Ja ik weet wel sommige politieluu hep deur èleert maar of dènt door ôk bie heurt? Ik hep twiefels. Maar goed, Antje 2 stieffelt ôk op Ab-Jan ân, kik ôk onder de kappe en zeg dan, uuteroard in’t Fries. Oh moij zoij ’t ool, ’t ies doij koppenpokking. Geeeuuurt?, Ja vrouwe.
As dat Fries is dan bin ik in vèwôgting.
Oh jaaaa?, dan is dat wel een heel langzaam kind want ik kan mien niet heug’n da’k de leste vief joar…
Mien vrouwe zût de twee saam’n bakelei’jen en giet d’r ôk maar op ân.
Hai’j de roitte in de brok dai’j nait wieter voar’n kunt, is de vroag van mien vrouwe. Nee de motor wil niet meer, en noe zeg Antje 2 dat de koppokking kapot is. Koppokking?, loit moi’j koiken, vèdiemt de koij’je heit geloik. ’T ies doi koppenpokking. Tog knap van mien vrouwe, veural ai’j weet dat zie uut de buurte van Welgelègen kump. De Voorwaarts, een buurte ân de oostkante van ’t dèrp Apeldoorn. Strontputten buurte. De schoonolde luu van mien hadd’n de strontputte nog krèk in’t midden van’t toepad noa de achterdeure. En âs de putte vol zat viel mien vake de eer te beurt dènt lèèg te mott’n scheppen. Krèk op een krange meter wiet liep een afwateringsloot, doar kieperde ik dan de stront emmer in lèèg ûm vèvolgens gezameluk een veertien dagen , drie wèken, van de strontlucht te genieten. Ik breng u het licht! Shit, springt die lampenköning inèns in de been’n, de blanke borrel begint te wârken. Goat maar weer zitt’n Tonia de zunne schient nog vol op, wacht maar tô’w noa huus hèn goat. Ja ’t wôrre tied veur mien tied da’k op huus ân goa, mien vrouwe zôl de èèrpels alwel op’t fornuus hemm’n stoan. Gadsamme ’t loop’n giet steeds slechter, gelukkig hè’k de fietse, doar kan’k mien mooi ân vastholl’n. A’k thuus komme steet mien vrouwe onder de douche, en zie zingt d’r ôk nog bie. Gut vrouwe hei’j zovulle zin in’t lèven? Nee lieverd da’s ûm da’k zovulle van oe holle. Nou…w, ja ik zegge ’t niet hardop maar, wat mot mien liefde dan wel niet vulle groter wèzen ûm dat gezang ân te heur’n.