De winter is een van de vier seizoenen in de gematigde en polaire streken. De winter wordt veroorzaakt door de schuine stand van de aardas. In de winter staat op het noordelijk halfrond de aardas van de zon af gewend en in de zomer juist naar de zon toe gericht. Op het zuidelijk halfrond is dit omgekeerd zodat de winter zich daar juist afspeelt tijdens de zomer van het noordelijk halfrond.

Astronomische winter

De astronomische winter begint op het noordelijk halfrond rond 21 december. De zon staat dan ’s middags aan de Steenbokskeerkring loodrecht aan de hemel, de naam is afgeleid van het sterrenbeeld Steenbok dat rond midden december begint, deze dag valt daarom ook samen met de kortste dag op het noordelijk halfrond.

De astronomische winter eindigt meestal op 20 maart, soms op 21 maart, wanneer de zon ’s middags aan de evenaar loodrecht aan de hemel staat (equinox). Hierna begint de lente.

Op het zuidelijk halfrond begint de astronomische winter rond 21 juni, wanneer de zon ’s middags aan de Kreeftskeerkring loodrecht aan de hemel staat, de naam is afgeleid van het sterrenbeeld Kreeft die rond midden juni begint op het zuidelijk halfrond en die eindigt rond 21 september, wanneer de zon ’s middags aan de evenaar loodrecht aan de hemel staat.

Meteorologische winter

De meteorologische winter is in de  maanden december, januari en februari op het noordelijk halfrond en juni, juli en augustus op het zuidelijk halfrond. Als men het heeft over de gemiddelde wintertemperatuur, dan is die berekend aan de hand van deze periode. Een andere, alternatieve definitie van de meteorologische winter is die van de gemiddelde luchttemperatuur op het noordelijk halfrond, respectievelijk het zuidelijke halfrond. Hiervoor neemt men de gemiddeld koudste dag van het jaar en trekt men respectievelijk anderhalve maand eraf en erbij om het begin en het eind van de winter te krijgen. De uitkomst hiervan bepaalt dat op 6 december de winter begint en op 6 maart eindigt. Op het zuidelijke halfrond komt dit meer overeen met de data van de astronomische winter, namelijk 20 juni t/m 19 september.

Oorsprong

Oorspronkelijk deelde men in onze streken het jaar in in slechts 2 (zomer en winter) en later 3 (zomer, winter en lente) seizoenen. Jaren werden geteld als winters (bijvoorbeeld na zeventien winters is na zeventien jaren).

Het woord winter stamt van het Oud Hoogduitse woord uuintar, wintar of uuntar, dat door het 1ste Latijns-Duitse woordenboek Abrogans: hyems. uuintar. tempestas. unuuitari. uel frigus. edho frost. wordt gelijkgesteld met het Latijnse woord hiems in de betekenis van onweer (unuuitari) of vrieskou (frost), maar dat tegenwoordig als winter vertaald wordt. In verwante talen is het woord vetr (Oudnoors), vintrus (Gotisch), winter (Engels en Oudengels, Duits, Deens).

In de Indo-Germaanse taalgroep is het woord ‘winter’ waarschijnlijk verwant met het woord ‘water’, en is de winter dus te beschouwen als het natte seizoen.

Winter in Nederland

Gemiddelde maandtemperaturen in Nederland over de maanden december tot en met februari en over de jaren 1971-2000. De gemiddelde wintertemperatuur loopt uiteen van 2,4 graden in het noordoosten tot 4,2 graden in het zuidwesten. In de oostelijke helft liggen de nachtelijke temperaturen gemiddeld enkele tienden van graden onder nul, in het westen een paar graden boven nul. Op 10 tot 12 dagen vriest het in het noorden en oosten de hele dag. Wanneer er sprake is van wintertemperaturen die ver beneden het gemiddelde liggen, dan spreekt men van een strenge winter. Om te bepalen of een winter streng, koud of zacht was, gebruikt men het koudegetal of Hellmangetal.

Neerslag

De winter is het seizoen met de meeste uren neerslag. In drie maanden valt er landelijk gemiddeld gedurende 195 uur regen of sneeuw tegen 114 uur in de zomer. Toch is de winter  niet het natste jaargetijde. Landelijk valt er 186 mm, dat is 45 mm minder dan in het najaar. Het midden van het land, rond de Utrechtse Heuvelrug, is ’s winters het natste gebied. In Beekbergen valt 243 mm. Zeeland is met ruim 160 mm. in Noordgouwe (Schouwen-Duiveland) een stuk droger. De landelijke verdeling van de neerslag toont echter een grillig patroon, deels samenhangend met het reliëf. De hoogste delen van het land vangen doorgaans de meeste neerslag. Zo krijgt in Zuid-Limburg het hoger gelegen Vaals in 233 mm. winterneerslag, terwijl Echt in Noord-Limburg slechts 163 mm. opvangt. Het aantal sneeuwdagen loopt in de winter uiteen van 13 in het zuidwesten tot 21 in het oosten.

Stormen

De winter is ook het seizoen van de grote stormen, daar is deze naam van afgeleid, winter betekent wind, en in dit seizoen komt dat veel voor. Landelijk gemiddeld stormt het 1 dag, maar aan de kust staat gewoonlijk op 4 tot 6 dagen een stormachtige met windkracht 8 of meer.

Zonneschijn

De zon schijnt in drie maanden gemiddeld tussen 160 en 180 uren, het meest in het westen. Gewoonlijk laat de zon in het donkerste seizoen op 37 dagen geheel verstek gaan, terwijl de zomer landelijk maar 5 zonloze dagen telt. Op 5 dagen schijnt de zon de hele dag (meer dan 80% van de mogelijke duur) tegen 10 zeer zonnige dagen in het voorjaar.

Seizoenen

Gemiddeld bedraagt de afstand van de aarde tot de zon 149,6 miljoen kilometer. Vaak wordt die afgerond naar 150 miljoen kilometer. Deze afstand wordt een astronomische eenheid genoemd. Bovendien staat de aarde juist het dichtst bij de zon als het bij ons (dus op het noordelijk halfrond) winter is. Het punt in de aardbaan waar de afstand tot de zon het kleinst is heet het perihelium (peri is Grieks voor dichtbij en helios voor zon). De afstand bedraagt dan 147,1 miljoen kilometer. Het punt in de aardbaan waar de afstand tot de zon het grootst is noemen we aphelium (apo is Grieks voor veraf).

De grootste afstand van de aarde tot de zon bedraagt 152,1 miljoen kilometer. In december staat de aarde dus 5 miljoen kilometer dichterbij de zon dan in de zomer. Maar dit niets te maken met de seizoenen.

Bronnen:

KNMI

Bron:

Prisma spreekwoordenboek