SeniorPlaza | Mozart - SeniorPlaza

Home / Mozart

Mozart

Wolfgang Amadeus Mozart

(door Ilse Steel)

(klik op de plaatjes om ze te vergroten)

Het Gezin Mozart

Leopold Mozart, de vader van Wolfgang, was als musicus in dienst bij de bisschop van Salzburg, (Sigismund von Schrattenbach) in eerste instantie als vierde violist en later als assistent-hofkapelmeester. Leopold Mozart was een begaafde en bekende violist en heeft in 1756 een vioolmethode gepubliceerd die internationaal beroemd werd: ‘Versuch einer gründlichen Violinschule’, die in het Frans en het Nederlands vertaald is. Leopold trouwde op 21 november 1747 met Anna Maria Pertl (1720 -1778).

Georg Leopold Mozart 1719-1787

Mozarts moeder zou ‘onontwikkeld’ zijn. Geen wonder, ‘ontwikkeling’ was in die tijd alleen voor individualistische vrouwen uit de bovenlaag van de samenleving. Dom was Anna Maria echter niet en, wat belangrijker is, ze had een warm hart en gevoel voor humor. Samen met Leopold vormde zij volgens de Salzburgse traditie ‘het knapste paar van Salzburg’. Ze kregen zeven kinderen, alleen Wolfgang en zijn vijf jaar oudere zusje Maria Anna, ook wel Nannerl genoemd, bleven in leven.

Wolfgang portret van J. B. Greuze 1763-1764

Mozart werd op 27 januari 1756 geboren in een huis aan de Getreidegasse (nr. 9) te Salzburg en kreeg de welluidende namen Johannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus. De naam Amadeus is afgeleid van de doopnaam Theophilus dat ‘geliefd door God’ betekent en is in het Latijns: Amadeus. Een Franse variant van deze naam die Mozart zelf graag gebruikte was Amadé, bij voorkeur uitgedrukt als Amadè/Amadé en soms met een Italiaans tintje: Amadeo.

Mozart heeft, naar men weet, slechts drie keer de naam Amadeus gebruikt en dit om humoristische redenen: ‘Amadeus Wolfgangus Mozartus’. Mozart hanteerde nogal vaak verschillende namen, soms ondertekende hij ook met een Duitse versie Gottlieb. De namen Amadè, Amadeo, Amadeus en Gottlieb zijn alle vertalingen van zijn Griekse doopnaam Theophilus. In 1792 schreef zijn zusje Nannerl over hem: ‘zolang de muziek duurde, was hij een en al muziek, zodra het ophield zag men weer het kind’. Wolfgang had een zachte en gevoelige aard, en hij was spontaan en direct. Hij was een gezelligheidsmens en hij hield van spelletjes. Hij kaartte, kegelde en biljartte, hield van wandelen in gezelschap en had een hekel aan alleen eten. Een andere kant van zijn karakter was zijn trots en eigendunk. Hij voelde zich van niemand de mindere. Zijn trots zou er wel eens mede de oorzaak van geweest kunnen zijn dat hij totaal verarmd stierf.

De opvoeding van Mozart was onconventioneel. Wolfgang kreeg les van zijn vader, Leopold was een bekwaam en grondige muziekpedagoog, en Mozart liep hierdoor in zijn ontwikkeling ver voor op zijn leeftijdgenoten. Leopold hield de muzikale opleiding van Wolfgang en zijn zusje Nannerl stevig in de hand en presenteerde ze regelmatig als wonderkinderen.

Mozart, het muzikale wonderkind, had een grenzeloze interesse in muziek. Op driejarige leeftijd speelde hij klavecimbel, een jaar later viool en altviool en orgel. Op vijfjarige leeftijd schreef hij zijn eerste compositie. In1762 begint hij in gezelschap van zijn vader en zuster Nannerl met zijn muzikale reizen en speelt hij voor Franz 1 en Maria Theresia van Oostenrijk in de grote muzieksalon van het paleis Schönbrunn.

Johann Christian Bach 1735-1785

Parijs – Mozart wordt voorgesteld aan Jeanne Antoinette Poisson – Madame de Pompadour

Portret van Mozart op zevenjarige leeftijd gemaakt tijdens zijn eerste bezoek aan Parijs

In 1763 verliet het gezin Salzburg voor een reis die ongeveer drie jaar zou duren. Na Duitsland reisde het gezin door naar Brussel en vandaar in april 1764 naar Londen. Het succes van Wolfgangs audiëntie voor George III in Buckingham Palace evenaarde de sensatie die hij een paar maanden eerder in Parijs had veroorzaakt.

In Londen ontmoette de jonge Mozart Johann Christian Bach, de zoon van Johann Sebastian, en luisterde naar diens muziek. Ze werden goede vrienden en de muziek van Johann Christian had zeer zeker invloed op Wolfgangs eigen composities. Wolfgang voelde zich bij de Engelsen bijzonder op zijn gemak.

Na een korte rustperiode gingen ze op weg naar Italië waar in ze vele steden concerten zouden geven. ‘Mijn hart loopt over van vreugde’, schreef Mozart op 13 december 1769, ‘deze reis is echt leuk’. Wolfgang en zijn vader reisden naar Milaan. Daar ontmoetten ze, naast andere beroemdheden, een van de bekendste musici van die tijd, Giovanni Battista Sammartini. In Bologna ontving Wolfgang belangrijk onderwijs van Padre Martini en toen hij in Rome aankwam werd hem de orde van het Gulden Spoor toegekend door Paus Clemens X1V. Er zouden nog vele reizen volgen.

Giovanni Battista Sammartini 1700-1775

Op zijn reizen door Europa ontmoet hij de belangrijkste vorsten en de grootste muzikale talenten van zijn tijd. De vele muzikale indrukken die Mozart tijdens zijn verblijf in Engeland, Frankrijk, Duitsland en Italië opdeed rijpten zijn muzikale talent en inspireerden hem. In die tijd was reizen geen kleinigheid, slechte wegen, tochtige koetsen en nam veel tijd in beslag. Een aantal keren werd Mozart dan ook ernstig ziek.

Mozart in Nederland

Toen Wolfgang Amadeus Mozart op 10 september 1765 met de boot uit Engeland in Rotterdam aankwam, was dat eigenlijk zeer tegen de zin van zijn vader Leopold. De Oostenrijkse kapelmeester die met zijn toen 9-jarige wonderkind en de rest van het gezin Mozart een concertreis van drie jaar maakte langs de hoven en concertzalen van aanzienlijke Europese steden, had niet veel op met de Lage Landen. Leopold vond dat er ruw volk woonde- en zeker te grof besnaard om het muzikale genie van de kleine Wolfgang te kunnen appreciëren. Maar het vooruitzicht van een flinke zak dukaten en het uitgesproken verlangen van de Haagse prinses Caroline om de kleine Mozart te mogen horen spelen, deden hem toestemmen.

La Ville de Paris het eerste logeeradres van de familie Mozart in Nederland

Rechts Paleis Voorhout van Prinses Carolina waar Mozart optrad

Den Haag, in de 18de eeuw om zijn culturele levendigheid even befaamd als Londen en Parijs, was de stad waar de familie Mozart hun Nederlandse verblijf grotendeels doorbrachten. Vader Leopold, moeder Anna Maria, dochter Nannerl en Wolfgang logeerden aanvankelijk in herberg “la Ville de Paris” op de hoek van de Fluwelen Burgwal en de Korte Houtstraat. Later verhuisde het gezin naar een huis aan het Spui. Het verblijf in Den Haag begon Leopold steeds beter te bevallen. Aan een vriend schreef hij later:…”nun muss ich Ihnen bekennen dass es mir sehr leid wäre wenn ich Holland nicht gesehen hätte!”
Vader Leopold, Wolfgang en zijn zusje Nannerl gaven concerten in het door prins Willem V van Oranje bewoonde paleis Noordeinde en in het paleis Voorhout van Prinses Carolina. Maar ook de Haagse burgerij mocht komen luisteren naar het wonderkind. Voor haar speelde Mozart onder meer in de op het Tournooiveld gelegen Oude Doelen.’ Alle de ouvertures zullen zijn van de Compositie van dien jonge Componist die nooyt zijn weerga gevonden hebbende, de goedkeuring van de Hoven van Weenen, Versailles en Londen heeft weggedragen’, aldus in een Haagse krant de aanprijzing van het – 3 Guldens voor Een persoon kostende – concert.

Het verblijf van de Mozarts in Den Haag duurde veel langer dan door vader Leopold voorzien. Het noodlot sloeg toe: eerst werd Nannerl ernstig ziek (buiktyfus), vervolgens werd Wolgang door een longontsteking geveld. De prins zond zijn lijfarts, Dr. Schwencke, deze had een goede reputatie, was hoogleraar en lijfarts aan het hof, naar de zieke kinderen. Het duurde bijna drie maanden voordat Wolfgang en Nannerl weer opgeknapt waren. In die tijd had de jonge Mozart, hoe ziek ook, het toch niet kunnen laten om te componeren; zo schreef hij onder meer zes duosonates op zijn ziekbed. Pas in januari 1766 gaf Wolfgang weer een concert, opnieuw in de Oude Doelen.

Tegen het einde van de maand trokken de familie Mozart naar Amsterdam, waar ze hun intrek namen in de Lion d’Or in de Warmoesstaat. Het beviel de muzikale familie daar minder dan in Den Haag. Na slechts twee Amsterdamse concerten keerde zij terug naar de Hofstad, waar Wolfgang met zijn fenomenale spel onder meer de inhuldiging als stadhouder van prins Willem V opluisterde. Na een verblijf van acht maanden, verliet de familie Mozart halverwege mei 1766 de Nederlanden om via Haarlem en Utrecht naar Parijs te reizen.

Mozart en de liefde

Wolfgang Amadeus Mozart achttien jaar oud

Anna Maria Tecla 1758-1841

Mozart ontdekt de liefde.
De gebroeders Silvester en Sigmund Barisani behoorden tot de vrienden van Mozart, hun zuster Theresa was een van de eerste liefdes van Wolfgang. Sigmund Barisani verhuisde later naar Wenen, waar hij de huisarts van Mozart werd. In 1777 woonden moeder en zoon in het huis van hun oom, Franz Mozart in Augsburg. Hier leerde hij zijn nichtje Anna Maria Tecla kennen en hij flirtte hevig met haar. Er bestaan uiterst vrolijke brieven van Wolfgang aan Anna Maria Tecla met wie hij contact bleef houden. Maar het was een voorbijgaande bevlieging. Zoals al eerder had Mozarts waakzame vader weten te voorkomen dat deze verliefdheid een serieuze wending zou nemen.

Van Augsburg trokken de Moeder en zoon Mozart naar Mannheim, in die tijd beroemd om zijn culturele leven. Zijn verblijf in deze stad was voor Mozart van enorme betekenis. Zijn generaliteit werd in Mannheim onmiddellijk begrepen. Hier leerde Wolfgang het gezin van muziekkopiist Fridolin Weber kennen, die vier dochters had: Josepha, Aloysia, Constanze en Sophia. Wolfgang werd op slag verliefd op Aloysia. Hij was niet meer weg te krijgen uit Mannheim en schreef muziek voor zijn geliefde die uitstekend zong. Tot het zijn vader thuis begon te vervelen. Leopold schreef in een donderbrief aan zijn zoon “Fort mit dir, nach Paris.”

Aloysia Weber 1760-1832

Met een diep bewogen gemoed, na zijn gedwongen afscheid van Aloysia Weber bereikte Wolfgang en zijn moeder, na een lange en vermoeiende reis van negen dagen in de diligence, Parijs. Zijn moeder, -die al enige tijd ziek was, kreeg hoge koorts. Na een in die tijd gebruikelijke aderlating om de koorts te laten zakken, bloedde ze dood. Mozarts moeder overleed op 3 juli 1778.

Op 26 september 1778 vertrok Wolfgang uit Parijs op weg naar Salzburg.

De tijd rond zijn verjaardag (27 januari) bracht hij in München door waar hij Alicia Weber weer ontmoette die nu een bewonderde en gevestigde zangeres was. Ze bleek Wolfgang echter totaal vergeten te zijn. Mozart had een kort maar hevig liefdesverdriet. Zijn nichtje Anna Maria Tecla kwam uit Augsburg naar München en wist hem te troosten. Samen reisden ze verder naar Salzburg waar ze in januari van het jaar 1779 aankwamen.

Josepha Weber 1758-1819

Constanze Weber 1762-1842

Sophie Weber 1763-1846

In dat zelfde jaar verbreekt Mozart het contact met Colloredo en zich in Wenen. Hij vond onderdak bij de familie Weber. Fridolin Weber was gestorven en zijn weduwe, Maria Cecilia Stamm, verhuurde nu kamers met de hulp van haar drie huwbare dochters, Josepha, Sophia en Constanze. Vooral de bescheiden en vriendelijke Constanze was attent en hartelijk naar voor Wolfgangen deze voelde zich erg tot haar aangetrokken. Toen Leopold dit te weten kwam gaf hij Mozart opdracht te verhuizen. Maar inmiddels had Constanze het hart van Mozart reeds veroverd. Mozart verhuisde, maar alleen om zijn geliefde voor praatjes te behoeden.

De eerlijke en naïeve jongeman liet zich klem zetten door de voogd van de meisjes Weber die hem voor de keus stelde: ofwel de bezoeken te staken, ofwel de verplichting te aanvaarden Constanze binnen drie jaar te trouwen, op een dwangsom van driehonderd florijnen per verzuimd jaar. Wolfgang tekende, maar zodra de voogd het huis had verlaten verscheurde Constanze het contract met de woorden: “met jou heb ik geen behoefte aan een contract, lieve Wolfgang, ik geloof je op je woord, dat is genoeg.”

Wenen de St. Stephansdom waar het huwelijk van Mozart en Constanze gesloten werd

Toen Constanze met ruzie van huis was weggelopen, besloot Wolfgang haar direct te trouwen. Op 4 augustus 1782 vond het huwelijk plaats, Wolfgang was toen zesentwintig en Constanze net achttien jaar. Leopold bleef zijn toestemming voor het huwelijk weigeren en gaf zijn toestemming pas nadat het huwelijk gesloten was. Wolfgang voelde zich een gelukkig echtgenoot. Constanze was weliswaar niet zo intelligent, en door het huishouden oneconomisch te beheren waren er vaak problemen op financieel gebied. De schuld hiervan zal evenzeer bij Mozart zelf hebben gelegen. In de klassenbewuste maatschappij van die tijd moest hij zijn stand ophouden. Het is bekend dat hij b.v. altijd uitstekend gekleed ging en er tot in de laatste dagen een bediende op na hield.

Constanze had overigens een mooie stem, speelde ook piano en had plezier in muziek. Als haar man componeerde zorgde zij er voor dat het rustig was in huis. Op geestelijk gebied was ze geen partij voor hem. Wat betreft huislijke gezelligheid, kameraadschap en sexualiteit konden ze het samen echter uitstekend vinden. Hiervan getuige de vele hartstochtelijke, vaak stevig erotisch getinte brieven van Mozart aan haar, en niet te vergeten het feit dat ze regelmatig zwanger was. Ondanks dat Constanze pas veel later de betekenis van haar man heeft ingezien, en hem pas echt begon te begrijpen en waarderen toen ze hem verloren had, mogen we aannemen dat het huwelijk niet slecht was.

Op 26 september 1778 vertrok Wolfgang uit Parijs op weg naar Salzburg.

In tegenstelling tot bovenstaande, zou volgens velen dit huwelijk een grote vergissing geweest zijn.

Constanze hertrouwde in 1809 met de Deense raadsheer, Georg, Nicolas von Nissen, die in 1828 een biografie van Mozart publiceerde welke, geheel samengesteld uit authentieke gegevens, nog altijd de basis vormt voor iedere Mozartstudie.

Het leven van Mozart

Mozart zijn eerste compositie was: Menuet und Trio. Mozart werd bij een gymnasiumvoorstelling (september 1761) expliciet met naam en toenaam genoemd. Op zijn tiende schreef Mozart zijn eerste symfonieën en sonates. In Parijs (1764) componeerde Wolfgang vier vioolsonates.
De eerste opera: La finta semplice (opera buffa) stamt uit 1768 en in datzelfde jaar volgt het zangspel Bastien und Bastienne.

Getuigschrift accademia Bologna

Diploma accademia Verona

In 1769 werd Mozart benoemd tot (onbezoldigd) concertmeester aan het hof van de aartsbisschop van Salzburg. Vanaf die tijd reisden vader en zoon Mozart samen en trad Wolfgang solo op. Naast al zijn kennis -die Mozart tijdens zijn reizen had opgedaan over concerten, kamermuziek en opera, leerde hij Latijn en componeerde een mis. In oktober 1770 ontving Wolfgang een getuigschrift van de Accademia in Bologna en in januari 1771 behaalde Mozart het diploma van de Accademia Filarmonica in Verona.

Aartsbisschop Sigismund von Schrattenbach

Aartsbisschop Hieronymus, graaf Colloredo

In 1771 overlijdt aartsbisschop Sigismund von Schrattenbach, beschermheer van Wolfgang. Sigismund was toegeeflijk en goedmoedig, en had op vorstelijke wijze Leopold van 1763 tot 1766 verlof gegeven om zijn zoon op zijn lange reizen te begeleiden. Zijn opvolger Hieronymus, graaf Colloredo (1732-1812) echter was een harde, strenge en hoogmoedige vorst. Hij was minder geneigd genoegen te nemen met de lange verlofperiodes die de familie Mozart voor hun muziekleven nodig hadden.
Wolfgang componeerde echter een allegorische opera, ‘Scipio’s droom’ ter gelegenheid van de inzegening van de nieuwe bisschop. Als blijk van erkenning benoemde deze hem tot Konzertmeister of eerste violist in Salzburg, een betrekking die hij vijf jaar zou houden. Dit leek zijn verdere carrière te bepalen: met een goed, vast inkomen zou hij componeren en spelen voor de aartsbisschop en zo langzaam hogerop komen in de muzikale hiërarchie van Salzburg. Mozart had echter andere plannen.

Mozarts moeder Anna Maria Pertl 1720 -1778

In 1777 vertrekt Mozart met zijn moeder, verbitterd door de grofheden van de nieuwe prinsaartsbisschop graaf Hieronymus Colloredo. Na enkele korte verblijven in München, Augsburg en Mannheim reizen moeder en zoon door naar Parijs. In deze periode schreef Mozart balletmuziek (Les Petits Riens) en de bekende Parijse symfonie in D groot. In 1778 overlijdt Mozarts moeder aan tyfus. Terwijl ze opgebaard lag, schreef Wolfgang wanhopig aan zijn vader: ‘Nog nooit heb ik iemand zien sterven. En de eerste moet nu net mijn moeder zijn’. Mozart reist gebroken van verdriet terug naar Salzburg.

In oktober 1780, Mozart is inmiddels weer in dienst bij de aartsbisschop, krijgt hij opdracht voor het schrijven van een opera voor het carnaval in München. Idomeneo, de opera, opgevoerd in München, is een groot succes. Tot groot ongenoegen van Colloredo keerde Mozart, niet onmiddellijk terug naar Salzburg. De situatie werd onhoudbaar en op 16 maart 1781 beëindigde Mozart zijn dienstverband bij de aartsbisschop. Vanaf dat moment was de componist niet alleen bevrijdt van een verplichting die hij altijd als beklemmend had gevoeld maar voelde zich ook bevrijdt van de strenge bevoogding van zijn vader. Mozart besloot zich te vestigen in Wenen om als zelfstandig musicus en vrije kunstenaar verder te gaan en in zijn levensonderhoud te voorzien. Mede hierdoor ontstond een verwijdering tussen Wolfgang en zijn vader Leopold. Hij ontmoet Constanze Weber en Joseph Haydn. Wolfgang had grote bewondering voor Haydn’s muzikale kwaliteiten en ondanks het verschil in leeftijd ontstond er een hechte vriendschap. Later droeg Mozart dan ook zes van de in deze tijd gecomponeerde strijkkwartetten aan Haydn op. Hier begint voor Wolfgang een leven van afwisselend succes en miskenning, rijkdom en armoede. In 1782 heeft hij succes met de opvoering van Die Entführung aus dem Serail in het Weense Burgtheater. In de jaren die hierop volgden ontstonden vele van zijn werken, zowel instrumentale muziek, opera’s als kerkmuziek.

Joseph Haydn 1732-1809

Constanze Weber 1762-1842

Huwelijksakte

Op 4 augustus 1782 trouwde Mozart tijdens een bescheiden ceremonie in de grote dom van Wenen, de Stephansdom, met Constanze Weber. Het huwelijk hield stand tot zijn dood negen jaar later, en in de loop van slechts acht jaar schonk Constanze haar man zes kinderen. Twee bleven er slechts in leven: Carl Thomas Mozart (1784-1858) trad toe tot de Oostenrijkse burocratie en Franz Xavier Wolfgang Mozart (1791-1844), die een verdienstelijk componist, pianist en koordirigent werd. De zwangerschappen verzwakten de gezondheid van Constanze en Mozart liet haar na zijn dood met een grote schuld achter. Ze organiseerde concerten, gaf bladmuziek uit en schreef een biografie over Mozart. In 1798 ontmoette ze de diplomaat Georg Nicolas von Nissen. Ze trouwden in 1809, verhuisden naar Kopenhagen en later terug naar Salzburg, waar Constanze in 1842 stierf.

1783 – 1786 zijn goede jaren voor Mozart. Hij wordt in vrijmetselaar, voelde zich aangetrokken tot de idealen van mensenliefde en verbroedering van de vrijmetselaars. In februari 1784 begon Mozart met het aanleggen van een chronologische catalogus van zijn werk, de Verzeichnüss, die hij tot zijn dood nauwgezet bijhield. In 1787 heeft hij een ontmoeting met de dan zeventienjarige Beethoven. Zijn opera Le Nozze di Figaro werd een doorslaand succes.

Wenen Domgasse 5

Beethoven 1770-1827

Mozart verhuisde tijdens zijn leven vaak om financiële redenen. Wenen. In 10 jaar heeft Mozart in Wenen op 11 verschillende adressen gewoond. Het appartement op de eerste verdieping in de Domgasse 5 was het mooist. De componist verhuisde er in 1784 heen, op het hoogtepunt van zijn carrière, en schreef er enkele belangrijke werken, zoals de opera Le Nozze di Figaro. Het waren allemaal werken op bestelling en Mozart componeerde snel, dus hij verdiende goed. Hij gaf verder privéles, trad vaak op en verkocht partituren. Zijn lidmaatschap van de vrijmetselarij bracht hem in contact met nieuwe klanten. In het gebouw zit nu een concertzaal, café en museum.

Op 28 mei 1787 stierf zijn vader Leopold Mozart. Wolfgang hoorde het bericht pas toen zijn vader al begraven was. De dood van zijn vader, die Mozart van jongs af aan begeleid had op ‘weg naar de top’, kwam hard aan bij Wolfgang, ook al was de relatie al enige tijd bekoeld vanwege hun meningsverschillen. Half april 1785 logeerde Leopold bij Wolfgang en Constanze, het zou hun laatste ontmoeting zijn. Zijn vader had Wolfgang steeds op zijn verantwoordelijkheden gewezen, wat meestal niet het gewenste resultaat opleverde.
Later dat jaar ging het gezin Mozart op reis naar Praag voor een uitvoering van de opera Don Giovanni, die maar matig ontvangen werd. Terug in Oostenrijk werd Mozart kamermusicus aan het hof van Joseph II. De riante levensstijl en de zwakke gezondheid van Constanze zorgden voor financiële problemen en de schulden stapelden zich op. In 1788 stopte Mozart definitief met zijn publieke optredens en legde hij zich volledig toe op het componeren. Op 26 januari 1790 werd in Wenen de opera Cosi fan tutte enthousiast ontvangen. Op 4 maart 1791 speelde Mozart zijn laatste concert in het openbaar. Dat gebeurde in aanwezigheid van 400 toehoorders in Concertzaal Jahn, waar nu al sinds 1824 het roemrijke Café Frauenhuber is gevestigd.

Ondanks het feit dat Mozart al op zeer jonge leeftijd beroemd was, had hij vooral in zijn laatste levensjaren met grote financiële problemen te kampen. Mozart oogstte in Wenen weliswaar veel succes met de opera Die Zauberflöte, zijn laatste opera, betekende voor Mozart een nieuwe doorbraak naar succes, maar toen hij in 1791 ernstig ziek werd, waren zijn laatste financiële reserves allang uitgeput.

Mozarts Dood

Hoewel de gezondheid van Mozart steeds slechter werd, bleef hij productief. In de zomer ontving hij opdracht, via een ‘anonieme besteller’, die later van graaf Franz Walsegg von Stuppach bleek te komen, om een Requiem te componeren. Deze graaf ‘bestelde’ van tijd tot tijd stukken, schreef deze over en deed voor alsof hij ze zelf had geschreven om met de eer te gaan strijken. Mozart beschouwde het Requiem als een voorbode van zijn eigen dood. Het Requiem werd ook niet helemaal voltooid. Voor zijn dood gaf hij één van zijn leerlingen, Franz Xaver Süssmayer, aanwijzingen om het stuk te voltooien.

Een moment uit de laatste dagen van Mozart
Lithografie uit 1857 van Friedrich Leybold naar een schilderij van F. Schramms.

In de nacht van 4 op 5 december 1791, na een door hemzelf op zijn ziekbed meegezongen repetitie van het onvoltooide Requiem, overlijdt Wolfgang Amadeus Mozart op 35-jarige leeftijd in het bijzijn van Constanze en Süssmayer. Hij werd opgebaard in zijn werkkamer, naast zijn klavier. Daar werd hem het dodenmasker afgenomen. Op 10 december 1791, wordt in de St. Michaelskathedraal de hoogmis gezongen in zijn nagedachtenis, waarbij de door Mozart voltooide en de door zijn leerlingen uitgewerkte delen van het Requiem worden uitgevoerd. Na de dood van Mozart is het Requiem voltooid door zijn vriend en leerling Franz Süssmayr op verzoek van Constanze Mozart. Men is er nog steeds niet uit welke stukken volledig door Wolfgang Mozart zelf geschreven zijn en welke door Süssmayer.

Wenen – St.Marx Friedhof

Wenen Zentralfriedhof – Gedenkteken Mozart

De lijkbaar werd naar de Sankt Stephan gebracht, begeleid door slechts enkele bekenden. Het is triest dat Mozart uiteindelijk een zeer eenvoudige begrafenis, 3de klasse, kreeg en werd begraven in een armengraf (massagraf) op begraafplaats St. Marx te Wenen. Het meest schrijnende is nog wel dat de precieze locatie niet bekend was en is, daar de doodgraver zich achteraf niet meer kon herinneren waar Mozart precies lag. Zijn stoffelijke resten zijn nooit teruggevonden. In 1859 liet de gemeente van Wenen op de vermoedelijke plaats een grafmonument van kunstenaar beeldhouwer Hanns Gasser plaatsen. Op de 100e sterfdag van Mozart werd het monument verhuisd naar het Zentralfriedhof, waar het nu nog staat op het ereveld tussen Beethoven en Schubert. De lege plaats op het St.Marx Friedhof werd voorzien van een monument dat bestaat uit begraafplaatsrestanten: een engel, een naamplaat en een afgeknotte zuil. Op een dag viel Mozarts dodenmasker uit Constanzes handen in stukken. Alles wat er van Mozart en van zijn wereldse omzwervingen overbleef, is zijn muziek, die tot de zuiverste behoort die ooit geschreven is.

Mozart was een vrije geest, die gemakkelijk voor een revolutionair kan worden aangezien, maar dat was hij beslist niet. Zijn zelfbewustzijn maakte hem tot een weinig onderdanige hoveling, en het hof verzette zich in die tijd daartegen. Het kan zijn dat hij door zijn houding gevoelens opwekte, waardoor men hem zo klein mogelijk wilde houden. Na, zijn dood was hij een ongewenst figuur, van wie men zich zo snel mogelijk ontdeed.

Het oeuvre van Mozart omvat alle muzikale genres. Hij wordt beschouwd als een der grootste meesters der muziek door zijn buitengewone grote vakmanschap. Hoewel hij maar 35 jaar is geworden, heeft Wolfgang Amadeus Mozart circa 60 symfonieën, 22 sonates voor piano, meer dan 20 opera’s, orkestmuziek, kamermuziek en honderden andere composities geschreven. Mozart was meester van het contrapunt, de fuga en andere traditionele compositionele hoogstandjes meer nog was hij waarschijnlijk de grootste melodieën schepper die ooit op aarde heeft geleefd. Wolfgang Mozart was musicus, pianist, violist, dirigent en componist. Samen met Haydn en Beethoven wordt Mozart gerekend tot de drie grote meesters van de Weense klassieke periode. Mozarts werk heeft een grote invloed gehad op latere grote componisten zoals: Brahms, Schönberg, Brückner, Strauss jr. en Mahler.

Mozart portret van Joseph Lange uit 1783

Antonio Salieri 1750-1825

Amadeus de film 1984 van regisseur Miloš Forman

Salzburg herdenkt Mozart op verschillende manieren. Zo is er een treintje dat naar Gaisburg rijdt en ‘der kleine Mozart’ heet. Er zijn muzikale bijeenkomsten in het geboortehuis van Mozart en er is een Mozartweek. Het hoogtepunt vormt de ‘Salzburger Festspiele’, die muziekliefhebbers uit de hele wereld aantrekken. Pas in 1877 werden de Festspiele voor het eerst in Salzburg gehouden. De directe aanleiding was de 100e verjaardag van de ‘Don Giovanni’ van Mozart. Pas in 1919 is het idee uit 1877 om een jaarlijks festival te organiseren opgepakt en uitgevoerd. Met het optreden van de Wiener Philharmoniker werd het succes meteen gevestigd. Met in de geschiedenis soms een onderbreking van een paar jaar, is het nog steeds het belangrijkste evenement van de stad. Mozart is de hoofdpersoon tijdens de spelen, maar ook werken van Richard Strauss, Verdi, Beethoven en Benjamin Britten kunnen op het programma staan.

Nannerl Mozart

Maria Anna – Nannerl in 1763

Maria Anna – Nannerl in 1785

Maria Anna Walburga Ignatia Mozart werd geboren op 30 juli 1751 Salzburg. Nannerl was vijf jaar ouder dan haar broer Wolfgang. Nannerl had het muzikale talent van haar vader geërfd en ten tijde van de komst van haar broertje was ze al volleerd klaveciniste. Nannerl was niet echt een wonderkind, hoewel ze op zeer jonge leeftijd een virtuoos pianiste was heeft ze toch altijd in de schaduw van haar broer gestaan. Mede doordat haar vader Wolfgang Amadeus meer op de voorgrond plaatste. Nannerl Mozart werd vanaf dat zij veertien was (1765) door haar vader, Leopold Mozart, op de achtergrond gehouden omdat er aan het hof en in de kerk geen functies waren voor vrouwelijke componisten. Nannerl heeft nooit een noot op papier gezet, en sleet een groot deel van haar volwassen leven als pianolerares. Nannerl Mozart overleefde Wolfgang met ruim dertig jaar en zorgde er voor dat zijn nalatenschap behouden bleef. Ze trouwde in 1784 met Johann von Berchtold zu Sonnenberg, een vijftien jaar oudere weduwnaar en vader van vijf kinderen.

In 1829 overlijdt Maria Anna in Salzburg. Op de oudste christelijke begraafplaats van Salzburg, het St.Petersfriedhof, ligt Nannerl Mozart begraven.

Mozart en de opera

Mozart was in zijn tijd eigenlijk alleen beroemd door zijn opera’s. Van zijn andere muziekstukken was maar weinig bij het grote publiek terecht gekomen. Pianosonates, kwintetten en kwartetten bracht hij hoofdzakelijk ten gehore in zijn vriendenkring. Aan het hof danste men op zijn Menuetten en Contradansen, maar men luisterde er niet echt naar. Zijn opera’s echter werden door velen beluisterd en bejubeld. De volledige Mozart, humorist, mensenkenner en dramaticus, legde in zijn opera’s zijn ziel en zaligheid. Het is bekend dat Mozart zich ook met het libretto bezig hield. Le Nozze di Figaro is één van Mozarts beroemdste opera’s. De opera behoort, samen met Così Fan Tutte en Don Giovanni tot de ‘grote Italiaanse drie’ van Mozart, die drie jaar samenwerkte met librettist Lorenzo da Ponte.

De jonge Mozart introduceert op onnavolgbare wijze de Oriënt in de operawereld.

Die Entführung aus dem serail is een zangspel van Wolfgang Amadeus Mozart in drie bedrijven naar een libretto van J. Gottlieb Stephanie jr., gebaseerd op Belmonte und Constanze geschreven door Georg Friedrich Bretzner in 1780. De eerste opvoering was op 16 juli 1782 in het Burgtheater in Wenen en werd door de componist zelf gedirigeerd. Er is geen opera die meer aan de ‘Oriënt’ doet denken dan Die Entführung aus dem Serail van Mozart. Op een naïeve manier introduceert dit Zangspel ons in de oosterse cultuur en muziek. De plaats van handeling, Turkije, staat daarbij symbool voor het hele oriëntaalse territorium en zijn cultuur. En tevens voor de bedreiging die van die wereld lijkt uit te gaan voor het Westen. Dat was al zo tijdens de herhaaldelijke Turkse bedreiging van Wenen in de tijd van Mozart, een tijd die verontrustte maar ook fascineerde.

Korte inhoud:
Bassa Selim houdt de Spaanse Konstanze en haar Engelse vriendin Blonde gevangen in zijn harem die bewaakt wordt door de niets ontziende, agressieve Osmin. Belmonte en Pedrillo, de Spaanse verloofden van beide vrouwen, begeven zich in de hoop hun geliefden te bevrijden naar het rijk van Bassa. Die heeft zelf zijn zinnen op Konstanze gezet en Osmin hoopt op de liefde van Blonde. Maar om lief te kunnen hebben, zo blijkt, heeft een westerse vrouw haar vrijheid nodig. En het is de strijd om deze vrijheid die leidt tot een uitdagende confrontatie tussen culturen en religies.

Die Entfhuring aus dem Serail Berlijn 1789

Le Nozze di Figaro

Le Nozze di Figaro bladmuziek

Op 1 mei 1786 vond in Hoftheater van Wenen de eerste uitvoering van Le Nozze di Figaro plaats. Libretto van Lorenzo da Ponte.

Korte inhoud:
Figaro, de knecht van graaf Almaviva, en Susanna, het kamermeisje van de gravin, hebben de toestemming van de graaf nodig om te kunnen trouwen. Maar de graaf wil eerst Susanna verleiden, waarmee hij een aristocratisch recht uitoefent, het aloude droit de seigneur, dat hij eigenlijk zelf had afgeschaft. Om het plan van de graaf te dwarsbomen, spannen de twee bedienden samen met de gravin, die door haar man verwaarloosd wordt.

De jonge page Cherubino zorgt voor de nodige complicaties en stuurt door zijn hartstocht voor de gravin – eigenlijk voor alle vrouwen – alles in de war; intriges, vermommingen en geheime brieven doen de rest. Aan alle moeilijkheden komt een einde wanneer de graaf erachter komt dat hij niet stiekem aan het flirten is met Susanna, maar met zijn eigen vrouw; hij is ontmaskerd en vraagt haar om vergiffenis. Vervolgens zegent hij het huwelijk van Figaro en Susanna.

Le nozze di Figaro is gebaseerd op het blijspel La folle journée, ou Le mariage de Figaro van Beaumarchais. De sociale kritiek in dit toneelstuk, vooral de verhouding van de adel tot de ondergeschikten, heeft de première zes jaar vertraagd. In 1787 reist Mozart naar Praag waar Le nozze di Figaro een groot succes is.

Le Nozze di Figaro lp

Don Giovanni

Overture Don Giovanni

Op 29 oktober 1787 vond de succesvolle première van Don Giovanni plaats in het Nationaal Theater van Praag. Libretto van Lorenzo da Ponte. Mozart componeerde de opera Don Giovanni voor het huwelijk van een nicht van keizer Jozef II. Hij werkte onder een strak tijdschema en vol-tooide de ouverture van de opera op de vooravond van de première. Het verhaal is gebaseerd op de mythe van Don Juan.

Korte inhoud:
De rokkenjager, Don Giovanni, (Don Juan) heeft zijn zinnen gezet op de dochter van de Commen-datore, Donna Anna. De verleidingspoging mis-lukt en de Commendatore daagt Don Giovanni uit tot een duel. De oude man wordt dodelijk verwond. Don Giovanni slaat, samen met zijn knecht Leporello, op de vlucht. Donna Anna en haar verloofde, Don Ottavio, zweren de moord te zullen wreken. Een oude vlam van Don Giovanni, Donna Elvira, is op zoek naar haar geliefde, die haar verlaten heeft. Ook zij zweert wraak. Het aantal achtervolgers groeit. Nadat Don Giovanni heeft geprobeerd het boerenmeisje Zerlina, op haar huwelijksdag, het hof te maken, krijgt hij het letterlijk met haar man Masetto aan de stok. In zijn vlucht belandt Don Giovanni op het kerkhof.

Daar nodigt hij in zijn overmoed het standbeeld van de Commendatore uit voor het avondeten. Tot zijn verbazing aanvaardt het standbeeld de uitnodiging. Tot Leporello’s afgrijzen verschijnt het beeld daadwerkelijk en beveelt Don Giovanni berouw te tonen. Wanneer deze dat blijft weigeren, verklaart het beeld dat het definitief te laat is. Don Giovanni wacht de hel.

Een satire? Dat zou het waarschijnlijk zijn als dit een toneelstuk was, dus, zonder de muziek van Mozart. Zijn muziek zorgt er voor dat het stuk veel meer is dan een satire. De muziek beweegt zich al vanaf de ouverture heen en weer tussen dreigend en dramatisch enerzijds en speels en luchtig anderzijds. Het ene moment drijft Mozart de spot met zijn figuren, het andere moment aait hij ze als een begrijpende vader over de bol en onafwendbaar, maar meelevend, voert hij ze mee naar de fatale ontknoping.

Decor Don Giovanni van Simon Quaglio uit 1789

Cosi Fan Tutte – Libretto van Lorenzo da Ponte

Aankondiging eerste uitvoering

Waren de twee vorige opera’s gebaseerd op bestaande literatuur, het verhaal van de opera Così fan tutte verzon Lozenzo da Ponte zelf, geïnspireerd op een werkelijk gehouden weddenschap in Wenen. Cosi fan tutte, Ossia La Scuola degli amanti (Zo doen alle vrouwen, of De school der geliefden) luidt de volledige titel van de opera, die op 26 januari 1790 in première ging in het Burgtheater te Wenen. Mozart componeerde Così fan tutte in opdracht van keizer Joseph II tegen een honorarium van tweehonderd dukaten – een geldbedrag dat al spoedig opging aan de kosten van artsen en apothekers, door zijn slechte gezondheid.

Korte inhoud:
Cosí fan tutte gaat over liefde en bedrog, vriendschap en verraad, idealen en desillusies en over verleiding en moraliteit. In deze geestige opera van Mozart wordt de trouw van twee vrouwen flink op de proef gesteld. In het midden van de achttiende eeuw zijn in Napels twee officieren, Ferrando en Guglielmo verlooft met de zusjes Dorabella en Fiordiligi die ze aanbidden. Hun cynische vriend, de vrijgezel Don Alfonso, gaat een weddenschap met hen aan.

Hij zegt te kunnen aantonen dat de trouw van hun gelieven even wankel is als die van alle andere vrouwen. Met het voorwendsel te worden weggeroepen voor actieve dienst en met de hulp van de wereldwijze meid Despina, vermommen de mannen zich als charmante Albanezen, die elkaars verloofden het hof maken. De meisjes zwichten tenslotte voor hun nadrukkelijke liefdesbetuigingen en er wordt een dubbel huwelijk aangekondigd. Alfonso won zijn weddenschap, de Albanezen ontmaskeren zichzelf en de meisjes vragen hen om vergeving.

De muziek is wonderschoon, aangrijpend zelfs. Mozart schreef een partituur waarin gevoelens als weemoed, woede, verlatenheid en vertwijfeling met elkaar zijn verweven. Don Giovanni is een van de moeilijkste en een van de meest complexe opera’s aller tijden.

Cosi Fan Tutte act 1 en 2.

Die Zauberflöte

Het originele libretto van Emanuel Schikaneder

Die Zauberflöte, gebaseerd op de gedichten van Wieland, is een opera in twee bedrijven van Wolfgang Amadeus Mozart naar een libretto van Emanuel Schikaneder en door Mozart gecomponeerd in het jaar van zijn overlijden. Mozart en de librettisten behoorden tot de ordes van Vrijmetselaren en Rozenkruisers. Deze opera behoort tot de meest bekende en opgevoerde opera’s uit het repertoire van Mozart. Die Zauberflöte is één van de weinige populaire sprookjesopera’s die de status van meesterwerk hebben en kent talrijke interpretaties. Het is een meesterlijk gecomponeerd stuk waar de tand des tijd geen vat op heeft.

De première van Die Zauberflöte op 30 september 1791 in het Freihaus-Theater auf der Wieden in Wenen was alles behalve een succes, maar Die Zauberflöte bleek weldra de meest geliefde opera te zijn.

Schikaneder schreef een kleurrijk sprookje, met een boze koningin, een vogelvanger, draken, magische tempels, een wijze priester, een prins, een prinses, een magisch klokkenspel, een toverfluit en vele andere sprookjeselementen. Tegelijk is het verhaal doorspekt met vrijmetselaarssymboliek.

Emanuel Schikaneder 1751-1812

Koningin van de nacht, decor van Simon Quaglio 1793

Papageno

Die Zauberflöte is een opera die vele ‘tophits’ telt. ‘Der Vogelfänger’, ‘Dies Bildnis’, ‘Der Hölle Rache’, ‘Ach, ich fühl’s’: het werk bevat een zeldzaam hoog aantal aria’s dat bij een groot publiek bekend is geworden en ook regelmatig op concertprogramma’s staat.

Korte inhoud:
Prins Tamino krijgt van de Koningin van de Nacht de opdracht haar dochter, prinses Pamina te vinden en te redden uit de handen van Sarastro de Hoge Priester. Als hij haar gevonden heeft in de tempel van de Hoge Priester, wordt het paar aan een aantal proeven blootgesteld om te zien of ze wel waardig zijn om met elkaar te mogen trouwen. Als tegenhanger van dit nobele paar is er de vogelvanger Papageno, half mens – half vogel. Hij is op zoek is naar een vrouwtje en zal ook zijn Papagena vinden. De hoge priester Sarastro is degene die het paar blootstelt aan de proeven. Hij heeft Pamina weliswaar ontvoerd, maar alleen om haar voor de kwade wil van haar moeder, de Koningin van de Nacht, te behoeden. Het einde van de Opera is de “verlichting”, inzicht, wijsheid: de opkomende zon. Het einde van de nacht (illusie) en begin van de dag. Hier ziet men duidelijk de belangrijke thema’s: Stärke, Schönheit und Weisheit.

Ilse Steel

Bronnen:
Eigen bibliotheek:
Gino Pugnetti – Mozart
Klassieke componisten uitgeverij Atrium diverse tekstschrijvers
Muziek onder woorden – diverse medewerkers uitgever Kluwer
De groten van alle tijden – Geïllustreerde Pers Amsterdam
Spectrum – Componisten van A tot Z

Andere Bronnen:
Koninklijke Bibliotheek
Historia tijdschrift internet
Mozartmuziekbus
Componistennet
Notes on Mozart
Operamagazine
Geschiedenis van Den Haag
Musicalifeiten
Cultuurgids AVRO klassiek

Mozart Fotogalerij

1762 Wolfgang Mozart 6 jaar oud detail van groot ongesigneerd doek in paleis Schönbrunn wat herinnert aan het concert dat Mozart voor Maria Theresia gaf.

Leopold, Wolfgang en Nannerl Mozart geschilderd door Louis Carmontelle in 1764

Wolfgang Mozart op 8 jarige leeftijd – Portret van Johann Zoffany, ca 1765

Miniatuur van Wolfgang en Nannerl Mozart als kind

Wolfgang Mozart in 1767 door van der Smissen

Wolfgang Mozart in 1769 portret van Duplessis

Wolfgang Mozart in 1770 in Verona Italië

Wolfgang Mozart draagt in 1777 de versierselen van het Gulden Spoor zijn Pauselijke onderscheiding

Wolfgang Mozart – portret van Doris Stock uit 1789

Familie Mozart – Nannerl, Wolfgang en Leopold ca 1780. Het portret van Anna Maria, de moeder, hangt aan de wand

Wolfgang Mozart geeft in concert in intieme kring

Wolfgang Mozart. Portret van Edlinger uit 1790

Constanze in 1802. Portret van Hanson.

Carl Thomas 1784-1858. Portret uit 1840.

Twee zonen van Mozart en Constanze – links Franz Xavier rechts Carl Thomas Mozart. Portret van Hanson uit 1798.

Franz Xavier 1791-1844. Portret uit 1825.

Enkele beschermheren & vrienden van Mozart

Graaf Zeill bisschop van Chiemsee was een zeer toegewijde beschermheer van Mozart.

Baron Friedrich Melchior von Grimm 1723-1807. Beschermheer van Mozart.

Pater Dominico Hagenauer 1746-1811. Vriend van Mozart.

Padre Giambattista Martini 1704-1784 had een speciale band met Mozart.

Giovanni Manzuoli 1720-1782.

Giusto Fernando Tenducci 1736-1790.

Deze twee bovenstaande beroemde zangers (castraten) werden goede vrienden van Wolfgang hem gaven hem praktisch onderricht in het gebruik van de stem en in de leer van het muziekdrama.