De naam ‘Neeltje Jans’ werd synoniem voor de Oosterscheldewerken. Van een willekeurige zandplaat in de Oosterscheldemonding ontwikkelde het zich tot een gigantisch werkeiland waar de totstandkoming van het achtste wereldwonder, de Stormvloedkering Oosterschelde, werkelijkheid werd.

De miraculeuze constructies die ontwerpers achter tekentafels en in projectvergaderingen uitdachten, werden op Neeltje Jans verwezenlijkt. Het werk trok miljoenen belangstellenden die zich in het voorlichtingscentrum, de latere Delta Expo, op de hoogte konden stellen hoe dit stuk Hollands Glorie werkelijkheid werd.

Toen de werken eenmaal klaar waren bleek het onderwerp zo ijzersterk te zijn dat Neeltje Jans tot het themapark WaterLand Neeltje Jans over de omgang en de strijd tegen het water werd uitgebouwd.

Met het creëren van een duinlandschap geldt het eiland inmiddels ook als belangrijk natuurgebied en met het Ir. J.W. Topshuis en het Waterpaviljoen komen ook liefhebbers van moderne architectuur hier aan hun trekken.

Zandplaat

Neeltje Jans was een van de vele zandplaten in de monding van de Oosterschelde. Over de precieze oorsprong van de zandplaat is weinig bekend. Een plaat van deze naam komt pas voor het eerst voor op een kaart uit 1799. Dat de zandplaat ooit genoemd zou zijn naar een hierop gestrand schip is echter nooit bewezen. Het gebruikelijke systeem van het afsluiten van zeearmen, het ophogen van reeds aanwezige ondiepten en het sluiten van de overblijvende stroomgaten, werd ook in de Oosterscheldemonding toegepast. De centrale ligging van de Neeltje Jans, midden in de Oosterschelde, kwam de ingenieurs toen goed van pas.

Werkeiland

Toen de beslissing was gevallen in de Oosterscheldemonding een ingewikkelde stormvloedkering te bouwen, had Rijkswaterstaat een werkplaats nodig. Vooral de bouw van pijlers moest zo dicht mogelijk bij de definitieve plaats van deze betonnen kolossen gebeuren. Neeltje Jans was de meest logische plaats.

Het werkeiland verrees door opspuiting van het westelijke deel van de zandplaat. Een hulpbrug naar de kop van Schouwen-Duiveland was noodzakelijk voor de aan- en afvoer over land. Voor duizenden werknemers en miljoenen belangstellenden was dit de enige toegang. Werkhavens aan zee- en rivierzijde zorgden voor de verbindingen over water. Aan de oostzijde van Neeltje Jans grensden de bouwdokken waar de pijlers voor de stormvloedkering verrezen. Neeltje Jans was de spin in het web van de Oosterscheldewerken.

Wat te doen en te bezoeken?

Voorlichtingscentrum

Op 14 juli 1979 opende de Afdeling Voorlichting van de Deltadienst op Neeltje Jans een voorlichtingscentrum. Dit Informatiecentrum Stormvloedkering ontwikkelde zich tot het grootste educatieve voorlichtingscentrum van Nederland en trok in de loop der jaren miljoenen bezoekers. Het was gehuisvest in een semi-permanent gebouw dat vanwege de steeds grotere bezoekersstromen keer op keer moest worden verbouwd en uitgebreid.

Nog geen vijf jaar na de opening, op 4 juli 1984, kon men de miljoenste bezoeker verwelkomen. In 1986 kreeg het voorlichtingscentrum een bredere functie onder de naam Delta Expo en verhuisde het naar het bedieningsgebouw van de kering, het Ir. J.W. Topshuis.

Delta Expo

In 1986 werd het Informatiecentrum Stormvloedkering omgevormd tot Delta Expo. Rijkswaterstaat wilde hier een overzicht geven van de ontwikkelingen in de strijd tegen het water in zuidwest-Nederland door de eeuwen heen. Dit gebeurde door een educatief opgezette tentoonstelling.

Na de officiële ingebruikname van de stormvloedkering op 4 oktober 1986, opende de toenmalige Minister van Verkeer en Waterstaat drs. N. Kroes de Delta Expo.

Na het gereedkomen van de Oosterscheldewerken werd de Delta Expo aangevuld met diverse attracties die dieper ingingen op de aspecten van het delatgebied: het duinlandschap, het milieu en de visserij. Langzaam werd het informatiecentrum omgevormd tot een themapark dat in 1997 de naam Waterland Neeltje Jans kreeg.

Waterland Neeltje Jans

In de loop van de tijd ontwikkelde de Delta Expo zich steeds meer tot een themapark met als centraal uitgangspunt de omgang met en het gebruik van het water.

Voor de bediening van de Stormvloedkering Oosterschelde was een centraal bedieningsgebouw nodig. De bekende architect W.G. Quist maakte in 1980 het ontwerp voor het gebouw. De bouw was in handen van Dosbouw zelf, de bouwers van de kering.

Het officiële startsein voor de bouw werd gegeven op 28 oktober 1982. Het gebouw werd genoemd naar de in 1981 overleden directeur-generaal van Rijkswaterstaat ir. J.W. Tops (Ir. J.W. Topshuis).

De oplevering vond plaats op 12 oktober 1984. Direct daarna nam de Dienstkring Deltakust van de Directie Zeeland van Rijkswaterstaat het gebouw in gebruik.

Bezoek kering en vaartocht

Onderdeel van de Delta Expo is een route over een deel van de kering. Door een verkeerskoker kan de bezoeker naar de pijler “Schaar 2” lopen die tot bovenin kan worden beklommen waarna over een bovenbalk naar pijler “Schaar 1” kan worden teruggelopen.

Ook kan een vaartocht gemaakt worden vanuit voormalig bouwdok Schaar met rondvaartboot Christiaan B van Rederij den Breejen uit Zierikzee langs de kering en over de Oosterschelde.

Duinlandschap

Vanaf 1988 wordt het buitengebied van Neeltje Jans omgevormd tot een natuurlandschap van honderd hectare. Op basis van een natuurbouwplan wordt een staalkaart gemaakt van de Nederlandse kustlandschappen. Een belangrijk deel bestaat uit een duinlandschap met een slufter en stuifduinen en op 80 meter uit de kust ligt een vogeleiland. Op 5 september 1991 vond de officiële opening van het duinlandschapplaats. Het terrein is in beheer bij de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten en de Stichting Het Zeeuws Landschap.

Klimpijler

Voor de Oosterscheldekering zijn 66 pijlers gebouwd. Hiervan zijn er 65 gebruikt, één pijler was vanaf het begin bedoeld als reserve. Deze ‘Universeel Inzetbare Pijler’ (UIP) werd in 1985 ‘weggezet’ in het vroegere bouwdok Schaar. In juni 1994 en tijdens de Nationale Wetenschapsdag op 9 oktober 1994 klommen bergbeklimmers langs de 25 meter boven water uitstekende pijler omhoog, waarna enkele speleologen voor de eerste keer sinds de bouw in het binnenste van de pijler tot twaalf meter onder water afdaalden. Op de bodem bleek niet meer dan een centimeter water te staan. Aan de buitenzijde werden klimgrepen geplaatst zodat de pijler sinds 1996 als oefen-klimpijler dienst doet.

Mari-cultuurcentrum

In het Mari-cultuurcentrum is een expositie van de voor de Oosterschelde zo belangrijke mossel- en oestercultuur te zien.

De expositie werd in 1991 geopend. Op 22 september 1992 werden twee viskotters op het droge geplaatst, de garnalenkotter Vertrouwen en de mosselkotter Neeltje. In de laatste werd een tentoonstelling en restaurant gevestigd dat in 1993 opende.

Waterleven (1996)

Het Dolfinarium Harderwijk startte op Neeltje Jans in 1996 een dolfijnenopvang- en researchcentrum waar gestrande dolfijnen kunnen wennen aan het Noordzeewater voordat ze teruggezet worden. In de zomers van 1996 en 1997 verbleven hier de bruinvissen Roy en Marco.

Waterpaviljoen

Een jaar later kreeg Waterland Neeltje Jans weer een nieuwe attractie: het waterpaviljoen. Het is een bijzonder vormgegeven gebouw, deels op het land, deels in het water, met vloeiende, organische vormen. De ontwerpers wilden een verbeelding geven van de waterkringloop: via een met de computer ontworpen ‘vloeibare’ architectuur in de vorm van een walvis beleeft de bezoeker alle verschijningsvormen van water. Het zoutwater deel is een ontwerp van Kas Oosterhuis Architecten en het zoetwater deel van Lars Spuybroek van Nox Architecten.

Op Neeltje Jans kunt u het hele jaar door lekker uitwaaien.

Bronnen:

www.natuurmonumenten.nl

www.neeltjejans.nl  Hier kunt U veel informatie vinden.

Zeeuws Archief heerlijk wandelen en lekker uitwaaien.