2. Nederlandse politiek in de jaren 80



logo CDA
logo VVD
logo PvdA

Met Nederland ging het economisch slecht, de werkeloosheid was hoog (vooral onder de jeugd) en er was een groot lerarenoverschot. De pas afgestudeerden (vooral die met een onderwijsbevoegdheid) hadden geen zicht op een baan en kwamen vaak bij de sociale dienst terecht. Weinig jongeren waren lid van een politieke partij, ze geloofden de mooie beloftes niet langer. Men had het gevoel dat de maatschappij niet op hun zat te wachten! Er was rumoer over de abortuswet, de bezuinigingen en de krakers zorgden voor een stevige hoofdpijn bij zowel de politie als de politici.

Er waren drie grote partijen: CDA, VVD en PvdA. Daarnaast kleine rechtse en linkse partijen die steeds meer aanhang verloren. De drie kabinetten van Agt regeerden het land van december 1977 tot en met november 1982 en slaagden er niet in het economische tij te keren.

In Nederland werd onder leiding van de kabinetten Lubbers (CDA-VVD) vanaf 1982 tot 1994 strikte bezuinigingspolitiek gevoerd (akkoord van Wassenaar). In 1982 en deed het Poldermodel zijn intreden. De werkloosheid werd bestreden door arbeidsverkorting en vervroegde uittreding in ruil voor loonbeperking. Zo kregen jongeren meer kansen op de arbeidsmarkt en werd de concurrentiepositie verbeterd door de lagere lonen.

Op 30 april 1980 legt Beatrix in de Nieuwe Kerk in Amsterdam de eed af op de grondwet. Deze eedsaflegging is een onderdeel van de inhuldigingsceremonie van de nieuwe koningin. Vanaf het bordes van Paleis Soestdijk stelt de scheidende koningin Juliana het Nederlandse volk hun nieuwe koningin voor. Koningin Juliana had in januari in een televisie toespraak haar aftreden aangekondigd. De inhuldiging gaat gepaard met rellen.

In het kabinet- van Agt 1 dat na de mislukte formatie met Den Uyl werd gevormd, was Hans Andriessen minister van Financiën. Andriessen trad op 22 februari 1980 af, omdat zijn plan om de overheidsfinanciën meer onder controle te krijgen geen gehoor vond binnen zijn eigen CDA-fractie. Fractieleider Ruud Lubbers zei dat de tijd er nog niet rijp voor was.

Jaaroverzicht

1981

D66 werd in 1974 bijna opgeheven. Door toedoen van kinderboekenschrijver en fysicus Jan Terlouw, die de partij een liberaal profiel geeft en zijn jeugdige energieke uitstraling stijgt de partij van 8 naar 17 zetels. In 1982 daalt het aantal zetels dramatisch en Jan Terlouw verlaat de politiek. Hans van Mierlo maakt zijn comeback.

Het Gemeenschapstakenplan om werkeloze jongeren verplicht aan het werk te zetten (ten nutte van de gemeenschap) roept veel weerstand op. Later wordt de werkplicht omgezet in vrijwilligheid maar het plan blijft impopulair. Actiegroepen eisen volwaardig werk voor jongeren zonder bemoeienis van de sociale diensten.

Terlouw
Jan Terlouw
Janmaat
Hans Janmaat (1934-2002) Centrumpartij. Foto Nationaal Archief, 1984

1982

Hans Janmaat doet zijn intrede in de Tweede Kamer voor de Centrumpartij, die zich met de leus: ‘vol is vol’ keert tegen verdere immigratie. Janmaat werkt in een volstrekt isolement, door de andere Kamerleden genegeerd, die zijn ideeën extreem, rechts en racistisch vinden.

In 2002, na zijn dood, mogen een aantal van zijn ideeën over de multiculturele samenleving wel verkondigd worden!

Janmaat
Hans Janmaat (1934-2002) Centrumpartij. Foto Nationaal Archief, 1984

1983

Een emigratiegolf uit Suriname overspoelt Amsterdam. Talloze kansarme jongeren maken de oversteek. Een groot deel van deze emigranten komt in het circuit van heroïneverslaafden terecht. De drugshandel zit voornamelijk op de Zeedijk. Het in de hand houden, wordt dweilen met de kraan open, want de junks blijven terugkomen. Later zal het drugsbeleid een heet hangijzer worden in de politiek.

emigratie immigratie uit Suriname
Grafiek over emigratie en immigratie uit Suriname
Ginjaar
Leendert Ginjaar (1928 - 2003).

1984

Het wetsontwerp van minister Leendert Ginjaar (VVD) en minister Jacob (Job) de Ruiter (CDA) voor legalisering van abortus wordt op 18 december 1980 met de kleinst mogelijke meerderheid goedgekeurd in de Tweede Kamer. Van de 150 Kamerleden stemmen er 76 voor en 74 tegen het wetsontwerp. Ruim een jaar later wordt het ook door de Eerste Kamer aangenomen. In april 1981 is het een nipte meerderheid van 38 voor en 37 tegen. De Wet afbreking zwangerschap treedt in werking op 1 november 1984.

De overheid probeert de verslaafden van de straat te houden met afkickprogramma’s. Softdrugs worden gedoogd in de hoop om gebruikers weg te houden uit het criminele circuit van de harddrugs.

De ambtstermijn van secretaris-generaal Jozef Luns loopt af. Bij zijn overlijden in 2002 oordeelden de internationale media over het algemeen redelijk positief over de man die dertien jaar (1971 – 1984) de NAVO leidde. Progressief Nederland mocht dan walgen van zijn haast anachronistische conservatisme en onbescheidenheid, in Brussel handhaafde Luns zich heel behoorlijk dankzij een goed ontwikkelde politiek instinct en grote routine. Luns bezat twee eigenschappen die zijn landgenoten over het hoofd zagen: hij had tact en charme, waarmee hij met name mensen in het midden en aan de rechterkant van het politieke spectrum voor zich innam.

Luns
Joseph Luns (1911 - 2002)

1985

Tijdens de regeerperiode van kabinet Lubbers I worden verdere bezuinigen doorgevoerd en werd er gekort op verschillende sociale voorzieningen, wat ook in Kabinet Lubbers II en III doorzette.

De regering bestrijdt de illegale gokhuizen door opening tussen 1985 en 1989 van vijf nieuwe Holland Casino’s.

1986

Laat Lubbers zijn karwei afmaken is de leus van het CDA tijdens de succesvolle verkiezingscampagne van dat jaar.

Aruba verwerft in 1986 een status aparte binnen het koninkrijk, los van de Nederlandse Antillen. Het eiland moet instemmen met een totale onafhankelijkheid per 1996 (deze bepaling kwam later te vervallen).

Lubbers
Ruud Lubbers, 1986. Foto: Nationaal Archief
Franz Fischer oorlog
Franz Fischer (1901 - 1989), oorlogsmisdadiger

1989

Ondertekening Europese Akte, de voorloper van het in 1992 gesloten verdrag van Maastricht. Op Nederland gerichte reclame is aanvankelijk verboden. Maar in 1989 doet met RTL-Veronique de commerciële televisie haar intrede.

Oorlogsmisdadigers

De twee laatste oorlogsmisdadigers die in Nederland gevangen zitten, Aus der Fünten en Fischer, worden vrijgelaten door een beslissing van minister van Justitie Frits Korthals Altes op 27 januari 1989. De ‘Twee van Breda’ komen om gezondheidsredenen vrij. Aus der Fünten en Fischer werden per ambulance naar de grens ten noorden van Venlo gebracht.

De echtgenote van Aus der Fünten leefde nog bij zijn vrijlating en is dan 79 jaar. Aus der Fünten ging bij zijn zoon in Duisburg wonen, maar na bedreigingen dook hij na enkele weken onder in een verzorgingstehuis. Tweeëntachtig dagen na zijn vrijlating overleed Aus der Fünten in Duitsland op 79-jarige leeftijd aan een hersenbloeding. De vraag of de Twee van Breda in het voorjaar van 1989 nu wel of niet moesten worden vrijgelaten heeft nog tot pittige debatten in de ministerraad geleid.

Zo vonden de toenmalige VVD-ministers dat de oorlogsmisdadigers Franz Fischer en Ferdinand aus der Fünten niet langer vastgehouden konden worden omdat zoiets in strijd was met de Nederlandse rechtsstaat. De CDA-bewindslieden vonden juist dat er meer rekening gehouden moest worden met de gevoelens van oorlogsslachtoffers en verzetsmensen. [Bron: artikel van Nico Schapendonk 6 januari 2015 – Omroep Brabant]

Funten
Ferdinand aus der Funten (1909 - 1989), oorlogsmisdadiger.

De drie kabinetten Lubbers

Omdat Dries van Agt na de verkiezingen van 1982 plotseling zijn vertrek aankondigde kwam Lubbers in beeld als minister-president. Het regeerakkoord kwam tot stand onder leiding van Staatsraad Willem Scholten. Van 4 november 1982 tot 22 augustus 1994 gaf Lubbers leiding aan drie achtereenvolgende kabinetten (Lubbers 1, II en III)) en werd daarmee niet alleen de jongste maar ook de langstzittende minister-president in de Nederlandse geschiedenis.

Dit kabinet van CDA en VVD presenteert zich als een ‘no nonsense-kabinet’.

Lubbers I

Het kabinet-Lubbers I dat van 4 november 1982 tot 14 juli 1986 aan de macht is geweest en daarmee zijn termijn volledig heeft uitgezeten. Regeringspartijen waren het (CDA) en de (VVD). Minister-president was de econoom en CDA’er Ruud Lubbers, tot dan toe fractievoorzitter van de fractie van het CDA in de Tweede Kamer en voormalig minister van Economische Zaken in het kabinet-Den Uyl.

Kabinet-Lubbers I foto rijksoverheid
Kabinet Lubbers I. Foto: Rijksoverheid
Kabinet-Lubbers II foto rijksoverheid
Kabinet Lubbers II. Foto Rijksoverheid

Lubbers II

Het kabinet-Lubbers II was van 14 juli 1986 tot 7 november 1989 aan de macht. Het was een voortzetting van de coalitie van centrumrechtse politieke partijen, het CDA en de VVD. Het voornaamste doel was het beleid voortzetten waarin men bezuinigde op overheidsuitgaven. Er was een grootschalige herziening van de welvaartsstaat en de openbare postdienst werd geprivatiseerd. Het kabinet viel als gevolg van een motie van de VVD-fractie in het parlement tegen de verlaging van de reiskosten.

Kabinet-Lubbers III foto rijksoverheid
Kabinet Lubbers III. Foto Rijksoverheid

Lubbers III

Het kabinet-Lubbers III was van 7 november 1989 tot 22 augustus 1994 aan de macht. In de kabinetten-Lubbers I en II werkte het CDA van Lubbers samen met de VVD, maar nadat de kabinetscrisis een einde had gemaakt aan Lubbers II, kwam ook aan deze samenwerking een einde.

In de verkiezingen van 1989 handhaafde het CDA zijn 54 zetels en bleef de grootste partij; de PvdA verloor drie zetels en de VVD vijf. Het CDA vormde vervolgens een coalitie met de PvdA van Wim Kok.

Groen Links ontstaat

Beckers
1982, Ria Beckers

Ria Beckers was de eerste lijsttrekker van Groen Links, eerder politiek leider van de PPR. Was voor zij in de politiek kwam twaalf jaar lerares klassieke talen in Haarlem en Leiden. In 1974 partijvoorzitter en in 1977 eerste vrouwelijke lijsttrekker in de Nederlandse politiek. Onder haar leiding verbrak de PPR het bondgenootschap met de PvdA en koerste de partij aan op samenwerking met PSP, CPN en EVP.

Debatteerde als fractievoorzitter vaak op indringende wijze over onderwerpen als vrede en veiligheid, sociale zaken, mensenrechten en bescherming van het milieu. Na haar vertrek uit de politiek actief in besturen van milieuorganisaties. Gedreven, idealistisch en gerespecteerd politica. Op 24 november 1990 werd de partij officieel opgericht als Groen Links.

Deze naam was een compromis. De PPR wilde het woord ‘groen’ vermeld zien, de PSP en de CPN het woord ‘links’. In 1992 werd de spatie in de naam afgeschaft.

groenlinks logo

Suriname

Na de militaire staatsgreep, in 1980 gepleegd door een groep van zestien onderofficieren onder leiding van Desi Bouterse, mislukt op 11 maart 1982 een tegencoup. Bouterse en zijn aanhang trekken de teugels flink aan, maar overal in het land zijn protesten en demonstraties voor democratisering. De machthebbers in Paramaribo laten uiteindelijk in de nacht van 8 op 9 december zestien opposanten van het militair bewind arresteren.

In 1982 ontpopt Desi Bouterse zich als een dictator, die op 8 december vijftien tegenstanders laat executeren. Nederland schort na deze Decembermoorden de ontwikkelingshulp op. Van 1980 tot 1988 was hij dictator van Suriname en voerde hij een militair bewind.

Bouterse
1983, Desi Bouterse (l) met ambassadeur Henk Herrenberg (r)

Vanaf 1986 bestrijdt het Junglecommando onder leiding van de ex-lijfwacht van Bouterse, Ronnie Brunswijk, het Surinaamse leger. Ondertussen gaat ook de economie van Suriname nog steeds bergafwaarts. Bouterse, aan alle kanten in het nauw, zoekt steun bij de oude politieke partijen. In 1988 komt een nieuwe grondwet tot stand, maar de burgerregering van Ramsewak Shankar wordt nog volledig gedomineerd door Bouterse. In 1990 blijkt de sterke positie die de militairen nog steeds hebben uit de Telefooncoup die eind dat jaar gepleegd wordt.

Samengesteld door Ilse Steel.

Bronnen:
Het jaren 80 boek
Klaas Jansma en Meindert Schroor Onze vaderlandse geschiedenis
Isisgeschiedenis
Historieknet
Het Aanzien
Wikipedia
1. Rages en trends in de...
3. De kraakbeweging in...

We gebruiken cookies om er zeker van te zijn dat u onze website zo goed mogelijk beleeft. Als u deze website blijft gebruiken gaan we ervan uit dat u dat goed vindt. Meer informatie

Wij gebruiken cookies om ervoor te zorgen dat onze website voor de bezoeker beter werkt. Daarnaast gebruiken wij o.a. cookies voor onze webstatistieken.

Sluiten