Horen zonder oren: het hoe, wat en waarom van botgeleiding

30 juli 2018 – Bij de term botgeleiding zullen de meesten in eerste instantie aan een medische behandeling denken. Maar: in plaats van een experimentele nieuwe kraakmethode van de chiropractor, betreft het hier een techniek die minstens driehonderd jaar oud is. Hoe werkt botgeleiding, en wat zijn eigenlijk de voordelen?

Hoe langer je nadenkt over de manier waarop we geluid waarnemen, hoe bijzonderder het eigenlijk is dat het überhaupt zo goed gaat. Elk geluid dat we horen, begint namelijk als een fysieke beweging. Die doet de lucht trillen, die vervolgens in een golf weerkaatst tegen objecten en in sommige gevallen uiteindelijk in onze oren terechtkomen, waarin drie kleine gehoorbotjes de golf omzetten in een signaal, dat vervolgens door onze hersenen wordt geregistreerd als een geluid. Kan dat niet wat directer? Jawel: met botgeleiding.

Horen met je botten
Want wat niet veel mensen weten, is dat we niet alleen met onze oren, maar ook met onze botten horen. En dan bedoelen we niet de bovengenoemde hamer, aambeeld en stijgbeugel: door trillingen via het kaakbeen door te geven, bereikt het signaal het slakkenhuis zonder het trommelvlies te belasten. Het kaakbeen vervult daarbij in wezen de rol die het trommelvlies normaal gesproken speelt. Goed nieuws voor wie het om wat voor reden dan ook zonder een normaal werkend trommelvlies moet stellen!

Ons stemgeluid
Wat misschien nog minder mensen weten, is dat we op dagelijkse basis met onze botten horen. Wie zijn of haar stem terughoort, is altijd verrast door hoe anders die voor de buitenwereld klinkt. De reden: we horen onze stem voornamelijk via trillingen in de schedel. Lage frequenties worden daardoor beter doorgegeven dan via de lucht, wat de reden is dat onze stemmen voor onszelf lager en intenser klinken dan voor de buitenwereld het geval is.

Negende symfonie
Getuige de muziekgeschiedenis kan botgeleiding tot hele goede dingen leiden: toen de wereldberoemde 18e eeuwse componist Ludwig van Beethoven eenmaal doof werd, kon dankzij botgeleiding nog drie jaar lang volop door componeren. Daartoe bevestigde hij een dun latje hout aan zijn piano, waarvan hij het andere eind tussen zijn tanden klemde. Via zijn tanden en kaak bereikten de trillingen zijn gehoororgaan. En gelukkig maar: mocht hij die oplossing niet hebben gehad, dan zou het zomaar kunnen zijn dat we het zonder zijn wereldberoemde negende symfonie hadden moeten stellen. Als dat geen akelige gedachte is!

Onmisbaar in het leger…
Maar ook voor wie nog wel over werkende trommelvliezen kan beschikken, is botgeleiding een uitkomst. Want wanneer het trommelvlies niet wordt belast, kan het wel omgevingsgeluid opvangen. Technologie voor botgeleiding is met name doorontwikkeld voor het leger, dat er al jaren en met veel plezier gebruik van gemaakt. Als er één beroep is waarbij het belangrijk is om te horen wat er om je heen gebeurt, is het wel dat van militair! Dankzij botgeleiding missen zij geen enkel (vijandig) geluid, maar kunnen ze ondertussen ook met hun medesoldaten communiceren.

…in het verkeer…
Echter is het niet alleen voor soldaten belangrijk om niet afgesloten te zijn van omgevingsgeluid: ook weggebruikers kunnen er zeker hun voordeel mee doen. Want hoewel we ons in de meeste gevallen het liefst afsluiten voor alle omgevingsgeluid wanneer we muziek opzetten, is het in het verkeer erg belangrijk om de andere weggebruikers ook te kunnen horen.

…en zelfs onder water!
Wie wel eens heeft gedoken, weet dat communicatie met mede-duikers vooral neerkomt op handgebaren. Duikers die dat voor de plons niet hebben afgesproken, moeten daarom terug naar boven – tenzij ze kunnen beschikken over communicatie via botgeleiding! In 1995 werd de bestaande techniek ook geschikt gemaakt voor gebruik onder water.

Geen gewone koptelefoon
Met een gewone koptelefoon op je slapen is botgeleiding niet te realiseren: deze is immers vormgegeven om over je oor te vallen of zich erin te nestelen, niet om tegen je slaap te worden gedrukt. Nee, om het te laten slagen zijn zogenoemde transducers nodig, die een ultrasone geluidsgolf maken die via het kaakbeen wordt doorgegeven aan het binnenoor. Dat is zeker in het begin even wennen: veel gebruikers vinden de trilling niet heel nadrukkelijk, maar toch zeker wel aanwezig. Überhaupt is het een aparte gewaarwording om geluid te horen alsof het direct in je oor wordt afgespeeld, maar ondertussen in of op je oor geen koptelefoon te voelen.

Educatieve doeleinden
Die trillingen maken de koptelefoons ook geschikt voor educatieve doeleinden. Op de wereldtentoonstelling in Milaan, Expo 2015, was een paviljoen gewijd aan bijen en de manier waarop zij communiceren. Net als Beethoven konden bezoekers een houten stok met mondstuk tussen hun tanden klemmen, en de vier verschillende soorten trillingen ervaren die bijen gebruiken om in hun korf te communiceren.

Verschillende mogelijkheden
Er is inmiddels een aardige selectie botgeleidingskoptelefoons verkrijgbaar, in verschillende prijsklassen, zowel met snoer als met een oplaadbare batterij. Koptelefoons zijn steeds vaker ook gebruiksvriendelijk: water-, vuil- en schokbestendig. Wie vanaf nu kiest voor botgeleiding in het verkeer, doet het daarmee meteen goed. Een voorbeeld is de Chinese fabrikant AfterShokz.