Jaren 50

12. Verboden boeken

Geschreven door Ilse Steel

(klik op de plaatjes om ze te vergroten)

In het katholieke zuiden werd in 1924, door de fraters van Tilburg, de ‘Keurraad voor Roomsche Jeugdlectuur’ opgericht, waarin zes congregaties van mannelijke onderwijsgevenden waren vertegenwoordigd. De keurraad stelde zich ten doel mee te werken aan de realisatie van ‘goede roomsche lectuur’.

Tussen 1925 en 1960 werd door de drukkerij van het RK Jongensweeshuis de jaarlijkse ‘Rafaëlcatalogus’ uitgegeven, waarin de goedgekeurde jeugdboeken stonden. Boeken die geschikt werden geacht kregen een ‘Keurraadstempel’. Dit stempel gaf een waarborg voor de inhoud, namelijk een ‘positief goed’ roomsch-katholiek jeugdboek.

De Nederlandse overheid doet in 1941 een oproep om de verspreiding van stripverhalen tegen te gaan. De vaak gewelddadige verhalen zouden schadelijk zijn voor de jeugd en zelfs criminaliteit uitlokken. Openbare bibliotheken lenen geen strips meer uit en kinderen mogen ze van hun ouders niet meer lezen. Ook jeugdblaadjes met stripverhalen krijgen het zwaar te verduren. Donald Duck is hét voorbeeld van lectuur die slecht is voor kinderen. Meer dan 80% van de bibliotheken was destijds katholiek en stonden onder streng toezicht, geen boek kwam er binnen dat iets negatiefs zei over het katholieke geloof.

Vanzelfsprekend waren ook onzedelijke boeken of boeken waarin het socialisme werd gepropageerd, beslist uitgesloten. Lijsten van aanbevolen boeken moesten de bibliotheekhouder helpen om verantwoorde keuzes te maken. Protestanten maakten zich al even druk om de leescultuur van het volk. Net als bij de katholieken werd er een verwoestende kracht toegekend aan slechte literatuur. Als ‘jongelingen’ zich bezondigden aan de verkeerde boeken dan waren zij reddeloos verloren. Anders dan bij de katholieken was er geen instrument van buitenaf, maar een ‘innerlijke censuur’ die de gelovigen hielp bij de boekenkeuze.

De talrijke volksbibliotheken van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen waren in theorie neutraal, maar bij bestudering van de collecties wordt duidelijk wat de deftige bibliotheekbestuurders als ongewenst zagen voor het volk. Sommige boeken van Louis Couperus, zoals “De stille kracht” (1900) of “De berg van licht”, kwamen de deur niet in, vermoedelijk wegens de decadente atmosfeer, de fatalistische teneur en de vage homo-erotische thema’s. Zola was ook absoluut taboe, net als andere naturalistische schrijvers. De Tachtigers waren in deze bibliotheken schaars vertegenwoordigd. Censuur vertoonde standsverschil. De deftige burgerij las graag romans van Zola, maar wendde al haar invloed aan om ze vanwege de mogelijke demoraliserende invloed te weren uit de volksbibliotheken.

Index en censuur

De Index van Verboden Boeken mag zich verheugen in een algemene bekendheid, hoewel alleen katholieken zich eraan hoefden te houden. Minder bekend is dat de katholieke boekenwet bestond uit de “Index” die alleen individuele boeken óf het hele oeuvre van schrijvers veroordeelde, en pauselijke wetten die verboden genres opsomden. Nederlandse katholieken was het bijvoorbeeld verboden een blik te slaan in de socialistische krant “Het” Volk of zich te verdiepen in boeken van Multatuli. Maar noch “Het Volk”, noch de werken van Multatuli kwamen ooit op de Index.

Literatuur zorgde door de eeuwen heen voor grote beroeringen binnen kerk en staat

In 1559 verschijnt de index van verboden boeken, “Index Liborum prohibitorum” (Index van verboden boeken), opgesteld door een bepaalde afdeling van R-K Congregatie voor de geloofsleer, door paus Paulus de VI ingesteld. Met deze lijst wilde de paus de katholieken het lezen van heel wat boeken verbieden, omdat deze de lezers schade zouden doen. De eerste lijsten van verboden boeken verschenen in Nederlanden in 1529. Het is nog niet zo lang geleden dat de katholieke kerk bij ons een index van verboden boeken hanteerde en op die manier de censuur tot ver in de twintigste eeuw in stand hield.

De laatste was de lijst van 1948, en wordt binnen de roomse kerk slechts als een historisch document beschouwd, waarna echter nog veel nieuwe werken werden verboden; paus Johannes 23ste verhinderde elke nieuwe toevoeging. Deze lijst omvatte ongeveer 4.000 titels die geacht werden ketterij te bevatten, ofwel moreel verwerpelijk ofwel te expliciet seksueel te zijn.

Op 14 juni 1966 schaft Paus Paulus VI de index van verboden boeken af waarna lijsten werden gepubliceerd van te ontraden boeken ! Auteurs waarvan werk op de lijst stond, werden wel aangemoedigd hun werken aan te passen zodat ze van de lijst konden worden afgevoerd, en om hun werk voor publicatie te laten lezen. Religieuze en politieke machthebbers hebben boeken vaak als een bedreiging ervaren.

Het beruchtste voorbeeld is “Mein Kampf” uit 1925, waarin Adolf Hitler zijn politieke ideeën uiteenzette. Het mag in Nederland nog altijd niet worden herdrukt. De prikkeling van het verbodene bereikte vaak het tegenovergestelde, dat men juist de verboden boeken wilde lezen, en men zich niet tegen liet houden door een verbod van kerk en staat ! “De Index” was in de katholieke wereld zeer invloedrijk. Jaren lang was het in katholieke landen zoals België, Polen en Ierland erg moeilijk om exemplaren van boeken te vinden die op de Index stonden. In 1988 werd “The Satanic Verses” (De duivelsverzen) van Salman Rushdie verboden. Sterker nog: er werd een fatwah over de schrijver uitgesproken. Hij zou in alle toonaarden verraad plegen aan de koran, en zich schuldig gemaakt hebben aan belediging van de profeet. Vanaf het moment dat het boek verscheen leefde de schrijver ondergedoken. Pas in september 1998 herriep de Iraanse religieuze leiding de doodstraf voor Salman Rushdie.

Enkele voorbeelden van verboden boeken in Nederland en België, in de jaren vijftig

Lodewijk Van Deyssel

(1864-1952)

Jacob Israël de Haan

(1881-1924)

“Pijpelijntjes” van De Haan zorgde bij verschijning in 1904 voor veel opschudding toen bleek dat de roman op bestaande personen was gebaseerd. De arts A. Aletrino – die geportretteerd was als een van de hoofdpersonen – kocht de eerste druk van het boek zoveel mogelijk op. De Haan liet daarop een tweede, herschreven versie verschijnen, waarin Aletrino veel minder herkenbaar was. De tweede versie is wat openhartiger en bevat ook een aantal verduidelijkingen. Jacob Israël de Haan werd vermoord te Jeruzalem op 30 juni 1924.

De Haan

De zoon van Dik Trom, 1907

De avonturen van Kuifje in de Sovjet-Unie, 1930

C.J. Kievit

(1858-1931)

Onder het kopje ‘Verboden’ publiceert het ‘Nieuwsblad voor den Boekhandel’ in 1941 een lijst van titels van boeken en namen van schrijvers ‘welke door de Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des S.D’ zijn verboden. Een van deze titels is: “De zoon van Dik Trom”. Tijdens de oorlog moet de scène met de bestorming van het sneeuwkasteel, waarin de jongens het Hollandse en Duitse leger spelen, gecensureerd zijn. Tot in de laatste, gemoderniseerde, uitgave wordt er in “De zoon van Dik Trom” niet meer “Weg met de Duitschers !” geroepen. De destijds door opvoeders verguisde verhalen werden al snel heel populair bij de jeugd.

Hergé

(1907-1983)

Hergé, pseudoniem van Georges Remi. Van het eerste Kuifje album, “Tintin reporter du petit ‘Vingtieme’ au pays des Soviets” verschijnt slechts één druk. Hergé is niet tevreden over zijn tekenstijl en over zijn politieke stellingname. Hij weigert het album te laten herdrukken. Het album neemt een zeer uitgesproken politieke houding aan. Het toont duidelijk de vooroordelen die veel Europeanen van toen koesterden over de Sovjet-Unie: een wreed land vol honger en boeven waar de arme bevolking wordt bestolen door de regering. Hergé verklaarde later dan ook dat hij behoorlijk naïef was geweest met dit verhaal, ook al zat er een kern van waarheid in. De strip kwam namelijk uit in het jaar waarin Stalin de macht over de Sovjet-Unie overnam en diens heerschappij leidde tot misstanden als de Oekraïense hongersnood die een paar jaar na het uitbrengen van de strip plaats vond.

De dokter en het lichte meisje 1951. De IDIL kwalificeert de roman in 1951 als Verboden en Streng voorbehouden Lectuur’ omdat de roman zinnenprikkelend zou zijn. Op grond van deze kwalificatie verzoekt de hoofdinspecteur van politie te Sittard dat de roman uit de etalages van boekhandels wordt verwijderd. In 1952 verbiedt ook de ASKB het boek. Het boek is deels een beschrijving van een liefde van Vestdijk, en deels een beklemmende beschrijving van het opkomende nationaal-socialisme in Duitsland.

Simon Vestdijk

(1898-1971)

Mr. A. Roothaert

(1898-1989)

Gerard Walschap

(1898-1989)

J. de Kadt

(1897-1988)

Theun de Vries

(1907-2005)

Marnix Gijsen

(1899-1984)

Willem Frederik Hermans

(1921-1995)

De wereld waarin hij leeft is onherbergzaam en ondoorgrondelijk, idealen zijn failliet. Alles ademt leegte en walging. Hermans was er een meester in om zijn ogenschijnlijk realistische verhalen – over de oorlog, de wetenschap of de (politieke) actualiteit – te vermengen met bovennatuurlijke droomvertellingen. Toch bevatten Hermans’ boeken ook de nodige humor en vitaliteit, zodat de lezer niet stikt in de zwartgalligheid.

Hugo Claus

(1929-2008)

De Metsiers is het verhaal van een Vlaamse boerenfamilie tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Han B. Aalberse

(1917-1983)

Diverse auteurs van naam, zoals Victor E. van Vriesland, Adriaan van der Veen en Jef Last namen het op voor de schrijver. Zijn zaak werd bovendien verdedigd door advocaat en kunstminnaar Arie Mout (1900-1978), die door zijn grote belezenheid in staat was de beschuldiging van “aanstotelijkheid van de eerbaarheid” met een beroep op de internationale literatuur uit verleden en heden te ontkrachten. Aalberse kreeg uiteindelijk een symbolische boete en zijn boeken werden in beslag genomen (en weer vrijgegeven). De Bob en Daphne boeken verschenen in Duitsland, Denemarken en Zweden. De Bob en Daphne-processen hebben er toe bijgedragen dat er in Nederland een grotere persvrijheid voor erotisch werk is gekomen, zodat dit niet meer onder de toonbank ligt.

Louis Paul Boon

(1912-1979)

Alles wat de mensen in dit boek bewerkstelligen wordt hun ingegeven door een erotiek die op een zijspoor is geraakt. Het menselijk handelen is moreel noch immoreel van karakter, maar amoreel. Vandaar de ondertitel van dit boek: ‘relaas van een amorele tijd’. Direct na verschijnen verbiedt de Algemeen Secretariaat voor Katholieke Boekerijen, Vlaamse organisatie voor katholieke bibliotheken (ASKB)de roman. In de roman heeft Boon het over godsdienst als verdringer van de seksualiteit. Al eerder kregen zijn romans “Abel Gholaerts” (1943) en “Vergeten straat” (1946) van het ASKB het predikaat ‘Verboden Lectuur’.

Buitenlandse verboden boeken oud & nieuw

Choderlos de Laclos

(1741-1803)

D.A.F. de Sade

(1740-1814)

In “De 120 dagen van Sodom” uit 1785 van D.A.F. de Sade komen een hertog, een bisschop, een president en een zekere Durcet op een kasteel bijeen om enige maanden lang een orgie te houden met hun dochters, die ze onderling uitgehuwd hebben, en een aantal jonge mannen en vrouwen die zijn ingehuurd als seksueel personeel. De uitspattingen die beschreven worden staan in het teken van de absolute macht die de heren in het van de buitenwereld afgesloten kasteel over de anderen, die daar overigens vaak graag mee instemmen, kunnen uitoefenen.

In een toespraak aan het begin maakt de hertog duidelijk wat de functie van de macht in de maatschappij ten diepste is. Daarmee is dit geschrift van De Sade meer dan pornografie, namelijk een visie op de politiek als een soort helse samenzwering van de laagste motieven. De ondergeschikten dienen slechts één deugd te hebben: gehoorzaamheid. De boeken van de Sade blijven ook voor moderne lezers, die wel wat gewend zijn, buitengewoon schokkend door het extreme standpunt over mens en wereld dat de schrijver inneemt. Eind jaren vijftig van de vorige eeuw nog werden in Frankrijk processen gevoerd tegen uitgevers van zijn werk, tien jaar later gebeurde hetzelfde in Engeland. Het boek werd in 1975 verfilmt door Pier Paolo Pasolini.

F.M. Dostojevski

(1821-1881)

Het veelzijdig genie van Dostojewski komt in “Schuld en boete” zeer tot zijn recht. Met een geniale blik heeft Dostojewski de menselijke ziel doorzien en inzichten uitgesproken, die later door de psychoanalytici zouden worden bevestigd. “Schuld en boete” getuigt bovenal van de wereldbeschouwing van zijn auteur, van datgene wat men het ‘Russische christendom’ noemt. “Misdaad en straf”, een monument in de romankunst, met thema’s die onveranderd actueel zijn. Citaat van F. Dostojevski: “Als u in staat bent uzelf de vraag te stellen: ‘Ben ik verantwoordelijk voor mijn daden of niet ?’ bent u verantwoordelijk.”

Alberto Moravia

(1907-1990)

Door hun onvermogen om werkelijk te haten en lief te hebben, zijn zij veroordeeld tot onverschilligheid, wat hen belet hun uitzichtloze leven te veranderen. Onderhuids is de roman een scherpe aanval op de Italiaanse middenklasse aan de vooravond van het fascisme. Net als andere boeken van Moravia werd “De onverschilligen” tijdens de jaren dertig verboden. Alberto Moravia moest tijdens de jaren van het fascistische regime in Italië zijn artikelen onder een pseudoniem publiceren vanwege de problemen die hij door zijn literaire werk met de regering kreeg. Moravia is een van de belangrijkste, maar tevens een van de meest omstreden auteurs van het naoorlogse Italië.

Anaïs Nin

(1903-1977)

“Henry en June” verscheen pas negen jaar na de dood van Anaïs Nin, en hoewel ze elke zin erin geschreven heeft, heeft ze het niet zelf gecomponeerd. Het boek werd door haar uitgever samengesteld uit haar ‘ongekuiste’ oorspronkelijke dagboeken. De stukken in haar dagboek ‘The Journal of Love’ uit 1931-1932 over haar gepassioneerde affaire en vriendschap met de Amerikaanse schrijver Henry Miller en diens vrouw werden in 1990 door Philip Kaufman verfilmd onder de titel “Henry & June”. Nin was een van de meer bekende literaire schrijvers van Erotica. Zij schreef een groot aantal erotische werken, waarvan “The Delta of Venus” het bekendst is.

Bertolt Brecht

(1898-1956)

Adolf Hitler

(1889-1945)

“Mein Kampf” van Adolf Hitler is het enige strafrechtelijk verboden boek in Nederland. Niet omdat het aan zou zetten tot haat, maar omdat de Nederlandse staat het auteursrecht heeft, en het herdrukken van het boek tot nu toe verboden heeft. De verkoop van het boek, ook tweedehands, is eveneens verboden. Een exemplaar van het boek bezitten of uitlenen is echter niet verboden. “Mein Kampf”, in Nederland uitgegeven als “Mijn Kamp”, (1939) is het boek van Adolf Hitler dat zijn ideeën over Duitsland, ras, en politiek bevat.

Het eerste deel is door Hitler grotendeels tijdens zijn gevangenschap in 1924 in Landsberg am Lech gedicteerd en is met het oog op publicatie bewerkt door Rudolf Hess, en medestanders. Minder bekend is de grote en directe invloed van dr. Karl Haushofer, een befaamde Duitse geopoliticus. Ook enige denkbeelden van Henry Ford zijn letterlijk vermeld. Het boek wordt vaak als gevaarlijk gezien omdat iedereen het erover heeft, maar weinigen het boek gelezen hebben.

Diegenen die een eenvoudig boek, met een gemakkelijk te begrijpen theorie verwachten, komen bedrogen uit. Het boek is allerminst gemakkelijk te lezen. Het is zeker geen literair hoogstandje, en vervalt regelmatig in herhaling. Het is net als zoveel ideeën van Hitler bombastisch te noemen. Het verbod op “Mijn Kamp” vergroot alleen de mythevorming en de aantrekkingskracht. Vandaar de nog steeds grote belangstelling voor Hitlers boek, “Mijn Kamp”!

Pauline Réage

(1907-1998)

De vrouwelijke hoofdpersoon uit “Het verhaal van O” geeft zich gewillig over aan de fantasieën van haar minnaar René, zijn vriend Sir Stephen, en andere, anonieme personen. Ze wordt geblinddoekt, geketend, geslagen, gedwongen maskers te dragen en ‘voortdurend beschikbaar’ te zijn. Het boek veroorzaakte een enorm schandaal dat tot een rechtszaak leidde. Toen bleek het ook nog geschreven te zijn door de intellectuele en bijna preutse schrijfster Dominique Aury onder het pseudoniem Pauline Réage. Dominique Aury (1907-1998) maakte pas in 1994 bekend dat zij het was die onder het pseudoniem Pauline Réage “Het verhaal van O” had geschreven.

Edith Templeton

(1916-2006)

Het boek vertelt het verhaal van Louisa Walbrook en haar affaire met Richard Gordon, een psychiater die haar seksueel onderwerpt en vernedert en door wie ze haar zelfrespect en onafhankelijkheid verliest. Na verloop van tijd worden de rollen echter omgedraaid en wordt Gordon het slachtoffer van de erotische grillen van Louisa Walbrook. Onder die naam werd het boek oorspronkelijk gepubliceerd. Pas in 2003 stemde de auteur erin toe dat haar eigen naam op de omslag kwam.

Kurt Vonnegut

(1922-2007)

Het boek verscheen in 1969, op een moment dat de Amerikaanse samenleving in een diepe crisis verkeerde. Het boek, dat zich fel tegen de oorlog in Vietnam keert, kende veel bewonderaars maar nog meer tegenstanders. De tegenstanders wilden vooral de jeugd waarschuwen tegen het gevaar van de roman en verbrandden het boek in het openbaar. Tevergeefs. Het verhaal van Billy Pilgrim, die het gruwelijke bombardement van Dresden op 13 februari 1945 meemaakt, sprak vooral de flower power jeugd enorm aan. Vonnegut’s werk wordt gekenschetst door een absurdistische mengeling van zwarte humor, satire en science fiction. Wederkerend thema in Vonneguts oeuvre is het belang van menselijk fatsoen in een wereld vol gekte, chaos en pijn. Hoe moeilijk is het om een fatsoenlijk mens te blijven als de omstandigheden onfatsoenlijk zijn of worden.

Salman Rushdie

(geboren 1947)

Het boek, “De duivelsverzen”, is een fascinerende, bij tijd en wijle een uiterst humoristische mengeling van avonturen, dromen en mythes, van feiten en fictie, van filosofie, religie en literatuur. Centraal staat de strijd tussen goed en kwaad, belichaamd door twee mannen die op miraculeuze wijze heelhuids uit een gekaapt vliegtuig komen vallen. “De duivelsverzen” werd door moslims verbrand.

Enkele andere ‘gevaarlijke’ boeken !

Johann Wolfgang von Goethe

(1749-1832)

Het boek veroorzaakte een golf van emotie in Duitsland. Het boek werd zowel krachtig veroordeeld als tot boek van de eeuw verheven. Overal werd het boek verboden, omdat men het als zedeloos en losbandig beschouwde.

Maria Monk

(1816- 1839)

Zeven jaar na toetreding tot het klooster raakte ook Maria Monk naar eigen zeggen in verwachting. Om haar kind voor een gruwelijke moord te behoeden, besloot zij te vluchten en haar ervaringen op papier te zetten. Na de verschijning van haar boek ontstond grote publieke verontwaardiging, ook al gevoed door een antikatholieke stemming in die dagen. De katholieke bisschop van Montréal stemde uiteindelijk – voornamelijk onder druk van protestante leiders – in met een onafhankelijk onderzoek. Kolonel William Leet Stone, hoofdredacteur van een voorname krant uit New York City, werd aangezocht om het onderzoek te leiden. Dat hield in dat Stone onder meer in Montréal met het boek in de hand de omgeving van kloosters vergeleek met de beschrijvingen uit het boek van Maria. Stone kwam uiteindelijk tot de conclusie dat de onthullingen in het boek van Maria Monk niet op waarheid berustte. Er was volgens Stone geen bewijs te vinden dat Maria ooit binnen de muren van het klooster geweest was. Hij publiceerde het boek: “Maria Monk en het klooster van Mon Dieu”. Van het ‘waargebeurde’ boek werden 300.000 exemplaren verkocht. Het boek werd in 1984 heruitgegeven door een uitgever van puzzelboeken ! Het gerucht ging dat Maria het aantal jaren dat ze beweerde in het klooster te hebben geleefd het beroep van prostituee uitoefende in Montréal. Maria Monk overleed in 1849 in de gevangenis op Welfare Island, New York City.

Corvin Wiersbitsky

(1812-1886)

Het boek “De Papenspiegel” uit 1848 van Corvin Wiersbitsky, was een verboden boek voor de rooms-katholieke lezer. Het ware gezicht van de Rooms-katholieke kerk, de geheime geschiedenis van de monniken, het misbruik van de biecht, de historie van pausin Johanna. Een gedetailleerde opsomming van feiten, binnen het reilen en zeilen van het Vaticaan, maar ook een stuk voorgeschiedenis (met name, voor het instituut ‘paus’ werd ingesteld). Wierbitsky baseerde zich voor zijn informatie uitsluitend op ‘authentieke’ documenten.

Emile Zola

(1840-1902)

Ze sterft aan de pokken, besmet door haar kind. In dit deel van de romancyclus ‘les Rougon-Macquard’ stelt Zola de onderkant van het Parijse leven aan de kaak, maar toch niet zo objectief als zijn naturalisme beweert te zijn. Voor de morele worsteling van b.v. graaf Muffat die bezeten raakt van Nana, toont hij geen enkel begrip. Dit boek werd door de R.K. boekenindex ooit veroordeeld. Van Zola stonden meerdere werken op de lijst van verboden boeken. “Nana” is een van de bekendste werken van Zola.

Lev Tolstoj

(1828-1910)

De verteller van “De Kreutzersonate” wordt tijdens een treinreis aangesproken door een onbekende die hem zijn levensverhaal vertelt. Het gaat eerst over diens “losbandig” leven voor zijn huwelijk, dan zijn huwelijk en de catastrofe van de wittebroodsweken. Dan loopt het huwelijk helemaal spaak – de echtgenoten maken voortdurend ruzie, alleen hun seksuele relatie is goed. Wanneer een oude bekende van de man ten tonele verschijnt – een verdienstelijke violist Troechatsjevski, met wie zijn vrouw de Kreutzersonate van Beethoven speelt voor viool en piano, – sluipt de jaloezie binnen. Hij raakte gekweld door jaloezie, en verdenkt zijn vrouw ervan een affaire te hebben met Troechatsjevski. Zij ontkende dit echter met klem. Uiteindelijk gaat de man door het lint en steekt zijn vrouw neer. In de tijd waarin Tolstoj leefde, gold de novelle al als immoreel en werd ze gecensureerd door de Russische overheden. In het jaar van publicatie verboden de Amerikaanse posterijen dat kranten de novelle als feuilleton zouden publiceren.

Citaat van de Duitse dichter Heinrich Heine:

“Waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen.”

Citaat van de Vlaamse schrijver Louis Paul Boon:

“Wat is er aanlokkender, geheimzinniger, duivelser dan een verboden boek ?”

Epiloog

Verboden boeken was een interessant onderwerp om mee aan de slag te gaan. Informatie te over ! Het leverde mij weer leesvoer op, daar ik in de jaren vijftig nog te jong was om deze ‘verboden boeken’ te lezen. De katholieken en protestanten hielden zich vooralsnog ‘braaf’ aan het verbod, maar gaandeweg vonden ook deze boeken hun weg naar de boekenkast van de ‘gewone burger’. Toen de Paus in 1966 het verbod ophief zagen de pastoors en dominees dit met lede ogen aan, maar beseften ook dat ze hun grip op hun kudde (lees gelovigen) aan het verliezen waren. En de schrijvers……… die waren blij met de nieuwe vrijheid, het stijve korset kon uit !

Bronnen:

Koninklijke Bibliotheek

Citatennet

 http://www.verbodenboek.nl

Gedeelte van lijstje van Nederlandse boeken overgenomen uit het boekje: Verboden boeken door pausen en dictators, puriteinen en boekenhaters:

Literatuurplein

www.boekbespekingen

www.nrcboeken.nl

Thuis in Brabant

Spectrum encyclopedie

Wikipedia

Eigen boekenkast

Terug naar het overzicht van de Jaren 50