Handboekbinden is een van de oudste grafische beroepen, ouder nog dan drukken.
Ook toen er alleen nog maar handgeschreven manuscripten waren, werden die al ingebonden. De boekbinder voert de laatste werkzaamheden in de boekproductie uit.

De werkzaamheden beginnen na het drukken van de inhoud en de omslag. Het boekblok wordt gelijmd of genaaid in de boekband. De boekband kan versierd worden met goud (bijvoorbeeld een supralibros), blindstempels, laminering of afbeeldingen. Ter bescherming kan er ook nog een stofomslag om het boek gevouwen worden.

Oorspronkelijk was het binden van boeken handwerk. Tegenwoordig worden de meeste boeken machinaal gebonden. Het handmatig binden van boeken wordt nog wel gedaan voor restauratie en bijzondere uitgaven. in Nederland zijn ongeveer op dit moment 50 professionele boekbinderijen, het zijn er veel meer geweest. Toch is het vak weer in opkomst, wat misschien samenhangt met de belangstelling voor het verleden, het jeugdsentiment en het waarderen van een mooi ambacht.

Enkele soorten bindingen

Gebonden (harde band)
Dit is de oorspronkelijke wijze om boeken te binden. Bij deze binding heeft het boek een harde band, dat bestaat uit een voorplat, een achterplat en een rug. Tussen de rug en de platten zitten de knepen, die fungeren als scharnieren. De rug is niet rechtstreeks aan het boekblok vastgemaakt, waardoor je de ruimte tussen boekblok en rug ziet als het boek opengeslagen ligt. Een gebonden boek kan juist opengeslagen blijven liggen door die afstand te creëren.

Cahiersteek
De cahiersteek is de ouderwetse schoolschriftsteek, daarmee wordt een schrift of boekje bijeengebonden door garen. De Cahiersteek is uitgevonden omdat men wilde voorkomen dat schoolkinderen zich tijdens het schrijven bezeerden aan de scherpe pennetjes van de metalen nietjes. Bij de cahiersteek (kajee steek) worden er drie gaatjes in de rug gemaakt, het garen wordt er doorheen geregen en aan het uiteinde wordt het met een klein knoopje vastgemaakt.

Paperback
Hierbij krijgen de boeken een ‘slappe’, buigzame omslag waaraan de bladzijden zijn vastgelijmd. Deze manier van boekbinden is aanzienlijk goedkoper en wordt dan ook veel gebruikt bij boeken die in grote oplage worden geproduceerd. Hoewel er een adequaat Nederlands woord is voor deze manier van binden wordt vaak de Engelse term paperback gebruikt.

Boekbanden
Leer en perkament
In vroeger tijden waren leer en perkament de enige materialen waar boeken van gemaakt werden, tegenwoordig worden alleen de luxe boekbanden hier in uitgevoerd.

Een luxe band wordt voor het grootste gedeelte nog altijd op dezelfde manier gemaakt. Hier komen veel technieken bij kijken, zoals leerdunnen, het leer opleggen of een perkamenten kapje maken. Dit zijn allemaal precisiewerkjes waar veel geduld voor nodig is, maar daarmee kunnen wel de mooiste kunstwerken worden gemaakt! Beide materialen zijn prachtig te versieren, met o.a. vergulding in bladgoud, verven en beitsen. De doorschijnendheid van het zeer sterke perkament kan ook een heel mooi onderdeel van het ontwerp zijn.

Perkament
Perkament houdt het als materiaal voor boekbanden al heel lang vol, zij het dat de laatste twee à drie eeuwen het gebruik ervan zich heeft beperkt tot luxe uitgaven. Gewone boeken werden uitgevoerd in linnen of papieren bandjes. Rond 1890 werden door sommige uitgevers exemplaren van een gewone handelseditie in linnen uitgevoerd, waarnaast een speciale luxe editie in perkament verscheen, vaak met dezelfde omslagtekening. in Nederland verschenen vooral tot aan de Tweede Wereldoorlog nog luxe edities van boeken in gedecoreerde perkamenten banden, waarbij het ontwerp vaak hetzelfde was als dat van de handelseditie en in goud op het voorplat werd gestempeld.

Chemiseband
De chemiseband kan beschouwd worden als de verfijnde uitvoering in textiel van de hulselband. De band is niet eenmaal van een bekleding (leer of textiel) voorzien, maar tweemaal, waarbij de buitenste textiele bekleding soepele overslagen rondom heeft. Bij deze band vormen de nagels van het slot de enige bevestiging van de chemise aan de band. Overigens loopt de voering, die de binnenkanten van de platten bedekt, tot in de knepen door zodat zij toch niet dan met grote moeite losgemaakt zou kunnen worden. De tweede bekleding is vrijwel altijd verdwenen. De grote kwetsbaarheid van textiel is daar ongetwijfeld een oorzaak van.

Snede versiering
De oudste en meest toegepaste manier om een boeksnede te versieren is verven.
Bij oudere boeken ziet men vaak dat alleen de kop geverfd is. Dit werd gedaan om het boek tegen stof en licht te beschermen. Tegenwoordig heeft het verven van boeksnedes puur een esthetische functie. Deze oude techniek geeft een modern boek een bijzonder karakter! Een zeer bijzondere manier is het sneevergulden met goud of kleurfolie.

Handvergulden
Met de hand drukken van verwarmde letters, lijnen en stempeltjes in bladgoud, dat is handvergulden. Het wordt gebruikt om luxe bindwerk en kartonnages te versieren. Elke regel, lijn of stempeltje wordt met uiterste precisie met de hand gedrukt. Hiermee kunnen rijke versieringen en ingewikkelde patronen aangebracht worden.

Persvergulden of foliedrukken
Toen in de 19e eeuw de vraag naar boeken groeide, werd er uitgekeken naar een snellere manier om een boekband te bedrukken. Zo ontstond in 1845 een verguldpers, deze werd nog met een gasvlam verwarmd! Later werden deze persen vaak omgebouwd met een elektrisch verwarmingselement. Het bladgoud werd vervangen door folie wat vandaag de dag in heel veel verschillende kleuren verkrijgbaar is.

Rondhoeken en perforeren
Rondhoeken is, zoals de naam al aangeeft, het maken van ronde hoeken in schriftjes en boeken. Oorspronkelijk was dit bedoeld om ezelsoren te voorkomen en de levensduur van het schrift of boekje te verlengen. Nu wordt het gebruikt om wat extra glans te geven aan brochure of gelegenheidsdrukwerk!