De uitvinding van de boekdrukkunst geldt als één van de belangrijkste stappen in de evolutie van de mens. Deze kwam als logisch gevolg van de behoefte die was ontstaan aan meer en goedkopere vermenigvuldiging van geschriften. Het handmatig overschrijven van boeken was letterlijk ‘monnikenwerk’, aangezien de boeken ook vaak rijkelijk van afbeeldingen voorzien moesten worden. Deze boeken waren zeer kostbaar en werden dan ook enkel in opdracht gemaakt.

Vóór het begin van de vijftiende eeuw drukte men al losse bladen: heiligenbeelden, in hout gesneden prenten waar primitieve afdrukken van werden vervaardigd. Deze losse houtsneden gingen vooraf aan het van houtblokken gedrukte boek, waarbij ook de letters in hout werden gesneden. Men noemde deze boeken naar hun techniek: blokboek. Het blokboek is waarschijnlijk een van de oudste boekdrukkunsten die er bestaan. Deze techniek werd vanaf de 8e eeuw in China ontwikkeld. Het blokboek was geen lang leven beschoren. De methode met losse metalen letters was voor teksten veel geschikter en voor het maken van prenten kwam de kopergravure en de ets in zwang. De zeldzaamheid van de blokboeken, die tussen 1450 en 1500 verschenen, maakt ze er des te mooier op. Hoewel we door de geleidelijke ontwikkeling niet van de uitvinding van het blokboek kunnen spreken, mogen we wel stellen dat deze bijzondere kunstvorm voor een belangrijk deel in de Nederlanden is ontwikkeld.

De negentiende eeuw wordt gekenmerkt door een opeenvolging van technologische verbeteringen. Nieuwe types machines zorgden voor een snellere productie om aan de stijgende vraag naar drukwerk te voldoen. Handzetters werden talrijk ingezet en pas op het einde van de negentiende eeuw vervangen door de eerste zetmachines.

Het is een intensieve arbeid die verricht moest worden om losse letters tot teksten te vormen. De zetterij kon de evolutie van de drukpers in de negentiende eeuw echter niet volgen. Hoewel men al zeer vroeg in deze negentiende eeuw trachtte het zetten te mechaniseren duurde het nog tot de vooravond van de twintigste eeuw vooraleer de eerste zetmachines hun intrede deden. De zetmachine die in 1886 werd uitgevonden door Ottmar Mergenthaler zorgde voor een revolutie in de grafische industrie.

Het lettergieten
Tot 1860 werden letters één voor één gegoten met een gietapparaat. Een drukkerij van enige omvang had 25 à 30 miljoen letters in haar zetterij, terwijl de dagproductie van een lettergieter niet boven de 3000 letters kwam. Wat een verschil met de huidige maatschappij waarin alles snel en zo goedkoop mogelijk moet kunnen.

De drukkerij
De industriële revolutie gaf een explosie van nieuwe mogelijkheden waarbij ontwikkelingen elkaar in snel tempo opvolgden. De houten handpers die 350 jaar lang praktisch onveranderd gebleven was diende als model voor de eerste ijzeren handpers, van de Engelsman Lord Stanhope. Het duurde nog tot 1817 voordat hiervan een eerste exemplaar in een Europese drukkerij geplaatst werd.
Charles Stanhope (1753-1816) was een creatieve Engelse graaf die zich bezighield met politiek, wetenschap en techniek. Hij verbeterde verschillende onderdelen van het drukkersbedrijf en bouwde in 1804 als eerste een volledig metalen drukpers.

De vraag naar Stanhopes is groot en om hieraan te voldoen, wordt de drukpers buiten Engeland in licentie gebouwd, onder meer in Brussel en Antwerpen. Tot in 1900, zelfs na 100 jaar, wordt de machine nog steeds op tentoonstellingen als wondermachine geëxposeerd!

De machinebouwer Alauzet & Tiquet vervaardigde een cilinderpers naar een voorbeeld van Koenig & Bauer uit 1835, [zie foto] ze bouwde deze kopie tot het einde van de negentiende eeuw!

Dat ook de grafische nijverheid niet gespaard bleef van een verregaande industrialisering, bewijst het gebruik van een transmissie (in de Historische Drukkerij aangewend voor het aandrijven van een Marinoni cilinderpers). Dit toenmalig hoogtepunt van technologische ontwikkeling was in de tweede helft van de negentiende eeuw enkel weggelegd voor de grotere drukkerijen die zich een stoommachine konden permitteren.

Door de industrialisering was er ook meer en meer behoefte aan klein drukwerk. Vanuit Amerika werd de Liberty-pers ingevoerd. Een kleine machine die met een voetpedaal werd aangedreven, en waarmee men op een eenvoudige manier kleinere werken drukte. Al snel bouwden de Europese machinefabrikanten deze machine na en verfijnden ze.

De invloed van de drukpers is, net als de uitvinding ervan, een veelbesproken onderwerp. Hoewel tot ver in de vroegmoderne tijd de mondelinge kennis- en cultuuroverdracht van belang bleef, heeft de drukpers tot op de dag van vandaag voor een ongekend grote verspreiding van ideeën, kennis, vaardigheden en opinies gezorgd. Het gedrukte boek was goedkoper en sneller te vermenigvuldigen en te verspreiden. De zogenoemde ‘Derde Stand’’ – de (gegoede) burgerij – profiteerde hiervan. Ze kon steeds meer zelf een keuze maken uit steeds meer boeken met steeds verder uiteenlopende onderwerpen. Het gedrukte boek verruimde, voor een groeiend aantal mensen, dat kon lezen, de blik op de wereld.