Ditjes en datjes over Sinterklaas

Nicolaas, bisschop

Andere namen: Sinterklaas, Sint Niklaas, Sinter Niklaas

Feestdag: 6 december

Heiligverklaring: – Patara (Turkije) ca. 270 na Chr. + Myra, 343 na Chr.

Levensbeschrijving

Over het leven van Nicolaas is maar weinig bekend. Hij wordt als zoon van rijke ouders, Euphenius en Anna, geboren rond 270 in Patara, in de streek Lycië in Asia Minor – het huidige Turkije. In zijn jeugd zou hij volgens legenden getuigen van bijzondere vroomheid. Als zuigeling zou hij tijdens de vastenperiode de moederborst weigeren.

Nicolaas kon het niet aanzien dat mensen onrechtvaardig werden behandeld of mensen onder armoede lijden. Zijn ouders verliest hij op reeds jonge leeftijd. Zijn oom, de aartsbisschop van Myra, ontfermt zich over Nicolaas en wijdt hem later tot priester. Later volgt Nicolaas zijn oom op als bisschop van Myra. De legende leert dat zijn benoeming bijzonder tot stand kwam.

Toen een nieuwe bisschop gekozen moest worden, kwamen velen in gebed bijeen in Myra om tot een goede keuze te komen. De voorzitter kreeg in zijn slaap een visioen. Een stem sprak hem dat hij de volgende morgen naar de kerkdeur moest gaan. De eerste man die de naam Nicolaas zou dragen, moest tot bisschop worden gewijd. Aldus geschiedde. De nieuwe bisschop werd bekend om zijn hulp aan de armen, zijn voorliefde voor kinderen en zijn zorg over schippers.

Onder de Romeinse overheersing werden christenen vervolgd. Ook bisschop Nicolaas leed onder de bezetting – hij heeft lange tijd gevangen gezeten. Nicolaas overleed op 6 december in het jaar 343. Nicolaas werd na zijn dood begraven in Myra (het huidige Demre).

In zijn tijd leven vooral mohammedaanse Turken en Italiaanse christenen in de plaats. In 1087 wordt de sarcofaag door Italiaanse kooplieden geroofd. Om verdere grafschennis te voorkomen, besloten Italianen uit de plaats Bari de beenderen van Nicolaas over te brengen naar deze zuid-Italiaanse stad. Op weg naar Bari, verloren ze negental beenderen, die nu als relikwieën in Antalya te zien zijn.

Sint Nicolaas en Spanje

Hoogstwaarschijnlijk is Nicolaas nimmer in Spanje geweest of heeft hij enige band gehad met het land. Vooronderstellingen zijn er wel. Kooplieden brachten de verhalen over Nicolaas vanuit het zuiden mee naar onze streken. Misschien is Spanje, ook zuidelijk gelegen en een belangrijk koninkrijk, beschouwd als iets exotisch en mysterieus. Bovendien is de stad Bari een tijdje in Spaans bezit geweest (en dus is Nicolaas al snel een Spaanse bisschop te noemen).

Sinds de hervorming van de heiligenkalender van de katholieke kerk is de feestdag van Sint Nicolaas ‘gedegradeerd’: vanaf dan is de feestdag niet als verplicht feest opgenomen. In de oosterse, orthodoxe kerken is een bijzondere verering voor Sint Nicolaas, dat zich uit in prachtige ikonen en onnoembaar vele kerken die naar hem zijn vernoemd.

In de elfde eeuw dreigde het Turkse plaatsje Myra en de basiliek aldaar, waar de oude Nicolaas begraven lag, verwoest te worden door de Turken. Enkele fanatieke Nicolaas-aanhangers hebben zijn overschot overgebracht naar de Spaanse kolonie Bari. Dit zou verklaren waarom Sinterklaas tegenwoordig Spanje als woonplaats krijgt toebedeeld.

Een andere reden kan zijn dat er vroeger veel luxe artikelen en lekkers uit Spanje kwamen  en dat is nu dus nog steeds het geval in december.

Patronage 

Nicolaas is schutspatroon van de zeevarenden, kinderen en van Rusland, de stad Amsterdam en de streek Lotharingen, benevens een flink aantal beroepen. Zijn voorspraak werd gevraagd tegen watersnood, ruwe zee en tegen dieven.

Stoomboot

Twee eeuwen na de dood van de bisschop Nicolaas in 343 begon de legendevorming. De nieuwbakken ‘Sint’ kreeg een plaatsje op de heiligenkalender.

Hij werd vereerd als beschermheer van onder andere huwbare meisjes, handelaren en vooral van zeelieden. Hij voelt zich dus wel thuis op zo’n stoomboot !

Mijter & Staf

Als de Sint zijn opwachting maakt, is dat altijd in vol ornaat. Hij gaat gekleed in een witte jurk, een rode mantel en houdt daarbij een goudkleurige staf in zijn hand. Als hoofddeksel draagt hij een rode mijter met een gouden kruis erop.

Deze mijter is van origine een oosters hoofddeksel; de zogenaamde Frygische muts. Aanvankelijk was het dragen van een mijter slechts voorbehouden aan de paus, maar later was dit ook bij andere kerkelijke ambten toegestaan. Zoals die van bisschop bijvoorbeeld !

De staf van Sinterklaas verwijst naar de herderstaf, een teken van zorg voor het geestelijk welzijn. De originele staf is van verguld koper gemaakt.

Het witte linnen onderkleed dat de Sint draagt, een zogenaamde albe, verwijst naar rein – en puurheid. De echte Sint knoopt er een koord omheen, de klingel, als teken van zelfbeheersing en -alweer- kuisheid. Er overheen draagt de goedheiligman een rode mantel en een stola; een smalle strook stof om de hals. Deze symboliseert het juk van de verantwoordelijkheid.

Schimmel 

De Germaanse god Wodan, de zogenaamde voorloper van Sint-Nicolaas, reed volgens de overlevering op een groot wit paard.

Vroeger vonden hoge heren dat voornaam en apart staan; daarom reden zij graag op witte paarden of schimmels. Omdat Sinterklaas een voorname bisschop is, past zo’n paard dus wel bij hem!

Roe & zak 

Over de herkomst van de roe en de zak bestaan verscheidene theorieën. Zo zouden er eeuwen geleden- in ons land en de directe omgeving jongetjes werkzaam zijn geweest als schoorsteenvegers. Zij kropen door de rookkanalen die zij schoon veegden met een roe. In een meegenomen zak bewaarden zij de as.

Omdat pieten ook door de schoorsteen kruipen, in dit geval om cadeautjes te bezorgen, is de link met deze schoorsteenvegertjes die ook altijd ‘zwart als roet’ zagen, snel gelegd.

Hoe het ook zij, Piet is in elk geval niet altijd populair geweest.

De kindervriend van tegenwoordig had vroeger een boemanfunctie. Hij dreigde stoute kindertjes met de roe; een ouderwets pak slaag dus. Of nog erger: ze moesten in de zak mee naar Spanje.

Inmiddels zijn er geen stoute kinderen meer en is Piet de vriendelijkheid zelve. De roe wordt alleen nog gebruikt om de schoorsteen te vegen zodat de cadeaus mooi schoon worden afgeleverd. En de zak? Die zit alleen nog maar vol met strooigoed en pakjes

Pepernoten 

Pepernoten zijn een symbool van vruchtbaarheid ! Het strooien ervan verwijst naar vruchtbaarheidsriten die vroeger begin december werden uitgevoerd. Het is vergelijkbaar met het strooien van rijst en confetti bij een bruiloft. Vroeger werden de pepernoten met muntstukken gemengd, tegenwoordig –helaas- met suikergoed.

Over de daken

Sint Nicolaas wil als gever nooit gezien worden. Daarom gaat hij pas met Piet op pad als het donker is. Om nog minder zichtbaar te werk kunnen gaan, verplaatsen ze zich over de daken.

Alle cadeautjes en lekkers worden via schoorstenen in de huiskamers bezorgd.

Ook de Germaanse god Wodan hield op deze manier contact met de mensen op aarde. De schoorsteen vormde volgens de Germanen de verbinding tussen mensen op aarde en de ‘bovenwereld’, waar geesten en goden wonen. Wellicht ligt daar de oorsprong van dit gebruik.

Marsepein

Marsepein stamt uit de 17e eeuw. Sinterklaas stond destijds niet alleen bekend als kindervriend, maar ook als ‘huwelijksmakelaar’. Rond vijf december konden jongens met een stuk marsepein een meisje hun liefde verklaren. Soms gebruikte men speculaas in plaats van marsepein. Het geven van een taai-taaipop werd als een belediging beschouwd.

Chocolademunten

Een van de bekendste legenden over Sinterklaas vertelt dat hij ’s nachts stiekem goudstukken bij jonge meisjes naar binnen gooide.

Dit om te voorkomen dat een vader zijn dochters de prostitutie instuurde om aan geld te komen voor een goede bruidsschat.

Schoen zetten

De bekende legende over Sint Nicolaas die drie jonge meisjes uit de prostitutie wist te houden, is een onuitputtelijke bron van inspiratie gebleken.

De meisjes zaten diep in de problemen, daar zij geen bruidsschat te bieden hadden. Gelukkig kwam de Sint voorbij. Hij wierp drie gouden munten door het raam die in de schoenen van de meisjes terechtkwamen. Hiermee was hun eer veilig gesteld.

In de eerste helft van de vorige eeuw werd in plaats van de schoen, de klomp gezet. Wij herdenken dit heuglijke feit door onze schoen te zetten. Vol blijdschap en dankbaarheid zingen we er ook een liedje bij.

Strooien

Het wordt een bekend verhaal, maar Sint blijft als gulle gever het liefst ongezien, ten teken van vrijgevigheid en bescheidenheid.

Het strooien is ook te herleiden naar de legende van de drie huwbare meisjes die door Sinterklaas wat goudstukken in hun schoenen kregen geworpen om hun eer te redden. Ook de chocolademunten en het schoenzetten hebben we aan dit verhaal te danken.

Concurrentie voor Sinterklaas

(Bron: Wikipedia)

Het sinterklaasfeest wordt in geheel Nederland gevierd, met uitzondering van Grouw (Grou) in Friesland, waar men op 21 februari Sint-Pieter viert.

Op de waddeneilanden wordt naast Sinterklaas ook nog een ander feest gevierd. Hier viert men rond 5 december Sundeklaas / “Sunnenklaas”; vooral op Ameland een traditioneel feest, welke stamt uit vroegere tijden. Van oudsher is dat het feest van de geestenverjagen. In de straten lopen de mannen gemaskerd en verkleed rond als ‘Sinteromes’, ‘Klaasomes’, ‘Sunderums’ of  ‘Sunderklazen’ rond. Vrouwen en kinderen moeten binnenshuis blijven. Wie buiten komt krijgt ‘slaag’. De uitdaging is, om  toch buiten te lopen en de mannen te ontwijken.

Op het waddeneiland Texel wordt, precies een week na het sinterklaasfeest, het feest “Ouwe Sunderklaas” gehouden. Verkleed en gemaskerd voeren de dorpsbewoners op straat  toneelstukjes op, waarin gebeurtenissen van het achterliggende jaar op de hak worden genomen.

Ook in Vlaanderen is de verering niet algemeen: in sommige streken, in de regio van Aalst en in de Westhoek (Ieper en Poperinge) wordt Sint-Maarten vereerd, op 11 november. De bijbehorende legende wijkt lichtjes af van die van Sinterklaas.

Het sinterklaasfeest is ook al lang niet meer alleen voor de kleintjes. De volwassenen geven elkaar, meest anonieme, geschenken, al of niet voorzien van een sinterklaasgedicht of ‘surprise’ waarin het slachtoffer eens lekker over de hekel gehaald wordt.

Aan het eind van de twintigste eeuw kreeg Sinterklaas als cadeautjesgever concurrentie van de kerstman.