Met dank aan Liesbeth de Nijs.

Allerheiligen

Geschiedenis

De Byzantijnse kerk kende in de vierde eeuw al een gedenkdag op 13 mei voor alle heilige martelaren. Deze dag werd waarschijnlijk in de zevende eeuw in de rooms-katholieke kerk overgenomen. In de achtste eeuw werd de dag uitgebreid tot feestdag voor alle heiligen. Paus Gregorius IV riep deze dag in 837 uit als algemene en officiële rooms-katholieke gedenkdag voor alle heiligen en stelde de datum vast op 1 november. Omdat de protestantse leer heiligenverering afwijst, wordt Allerheiligen in de protestantse kerk niet gevierd.

Rooms-katholiek feest

Bij de kerkelijke viering van Allerheiligen wordt het thema van het einde der tijden behandeld. Er worden missen opgedragen aan alle heiligen en kerkhoven bezocht. Het leven van de heiligen die in de hemel verblijven wordt herdacht en als voorbeeld gesteld voor een goed christelijk leven.

Het feest dient samen met Allerzielen (2 november) om het doodsbesef te versterken, het geloof te verdiepen en te wijzen op de verbondenheid van de gelovigen met de doden. Op de avond vóór en de middag en avond ván Allerheiligen worden voorbereidingen getroffen voor het feest van Allerzielen (2 november). In alle rooms-katholieke streken worden de kerkhoven worden schoongemaakt en met bloemen versierd.

Wereldlijke feestelijkheden en gebruiken rond 1 november

1 november is tot in de twintigste eeuw ook een belangrijke kalenderdag geweest in het dagelijks leven, vooral van boeren en kooplieden. In de agrarische wereld was 1 november het begin van het winterseizoen en van de werkzaamheden binnenshuis (november is slachtmaand), de datum waarop de kachel en de winterkleren weer van zolder werden gehaald. Verder was 1 november de dag waarop lonen werden uitbetaald, nieuwe pachttermijnen ingingen en knechten en meiden in dienst traden. Ook de najaarsmarkten werden vaak op 1 november gehouden. Behalve voor het doen winterinkopen was een bezoek aan de najaarsmarkt ook een gelegenheid om uit te gaan. In Winschoten wordt nog altijd Allerheiligenmarkt (Aldrillenmarkt) gehouden.

Allerzielen

Allerzielen (feest van alle zielen) is de dag waarop in de rooms-katholieke kerk alle gelovige zielen van gestorvenen worden herdacht. Het feest wordt sinds de twaalfde eeuw op 2 november gevierd op de dag na Allerheiligen. Op Allerheiligen en Allerzielen wordt in de rooms-katholieke kerk gewezen op de thema’s sterfelijkheid, dood en laatste oordeel.

In de protestantse kerk worden Allerheiligen en Allerzielen niet gevierd,  Allerzielen niet omdat ze de leer van het vagevuur ontkent, Allerheiligen niet omdat ze heiligenverering afwijst. Wel kent de protestantse kerk een liturgische herdenking op de laatste zondag van het kerkelijk jaar voor allen die gedurende het jaar gestorven zijn. Daarbij is echter geen sprake van bemiddeling tussen levenden en doden.

Geschiedenis

Een gedenkdag op 2 november voor alle gestorven kloosterbroeders werd in de tiende eeuw door abt Odilo van Cluny ingesteld.

In de twaalfde eeuw werd deze dag door paus Johannes XIX algemeen ingevoerd als feestdag voor alle gelovige zielen.

Rooms-katholiek feest

De rooms-katholieke kerk leert dat de zielen van de overleden gelovigen in meer of mindere mate zondig zijn. Ze bevinden zich in het vagevuur en wachten op hun loutering om voor God te kunnen verschijnen en in de hemel te worden opgenomen.

Bemiddeling en voorbeden van de levende gelovigen kunnen helpen de schulden van de doden te verlichten en hun tijd in het vagevuur te verkorten. Met hun gebed kunnen de levenden eveneens aflaten verkrijgen voor hun eigen zonden.

Gebruiken

Allerzielen grafkrans

De gebruiken die zich rond deze geloofsleer hebben ontwikkeld, zijn talrijk. Naast het bijwonen van missen, deelname aan processies, bidden en het branden van kaarsen behoren kerkhofbezoek en versiering van graven met (witte) bloemen tot de plechtigheden. Het eten van zielebroodjes door de nabestaanden en het uitdelen daarvan aan armen is lange tijd een onderdeel van het allerzielenfeest geweest. Elk (al of niet onder gebed) gegeten broodje betekende de verlossing van een zieltje. Deze brooduitdeling was een belangrijke vorm van kerkelijke armenzorg.

De gebruiken rond Allerzielen hebben ook aanleiding gegeven tot verteltradities. Verhalen over de tijdelijke terugkeer van doden, lichtjes die daarbij de weg moesten wijzen, klokluiden en gekruiste bosjes stro op graven als afweer tegen het kwade, zijn daar voorbeelden van. Samen met de gebruiken thuis en op kerkhoven geven ze inzicht in de individuele geloofsvoorstellingen die vaak nog tot in de twintigste eeuw leefden.

Bron:

Meertens Instituut

Verhaal

De laatste dag,  de dag des oordeels

door: Hans Christian Andersen

De heiligste dag van alle dagen van het leven is de dag dat we doodgaan. Dat is de laatste dag, de dag van de heilige, grote verandering. Heb je echt, ernstig over dit machtige, laatste uur op aarde, dat zeker komt, nagedacht ?

Er was een man, streng in het geloof, zoals ze zeiden, een strijder voor het woord, dat voor hem wet was, een streng dienaar van een strenge God. De Dood stond aan zijn bed, de Dood met dat strenge, hemelse gezicht. “Je uur heeft geslagen, je moet met me mee,” zei de Dood en raakte met een ijskoude vinger zijn voeten aan en die huiverden, de Dood raakte zijn voorhoofd aan en toen zijn hart, en daardoor brak het en zijn ziel volgde de engel des doods. Maar in de paar seconden die daaraan voorafgingen, tussen de inwijding van zijn voeten naar zijn voorhoofd en zijn hart, gingen er zware golven als van de zee, alles wat het leven hem gebracht en in hem gewekt had, door de stervende heen. Zo kijk je met één blik in een grote, duizelingwekkende diepte neer en omvat je, in één gedachteflits, de eindeloze weg. Zo zie je, in één blik samengevat, het oneindige sterrengewemel, en ken je de planeten en werelden in de weidse  ruimte. Op zo’n ogenblik huivert de ontzette zondaar en dan heeft hij niets om op te steunen, het lijkt alsof hij in een oneindige leegte neerzinkt. Maar de vrome buigt zijn hoofd voor God en geeft zich, als een kind, over met de woorden: ‘Uw wil geschiede!’ Maar deze stervende had geen kinderlijk gemoed, hij voelde dat hij een man was.

Hij huiverde niet, zoals de zondaar, hij wist dat hij het ware geloof bezat. Hij had zich gehouden aan de regels van de godsdienst in al hun gestrengheid. Hij wist dat miljoenen mensen de brede weg naar de vervloeking moesten gaan.

Te vuur en te zwaard had hij op aarde hun lichamen kunnen vernietigen, zoals hun ziel al was vernietigd en dat ook altijd zou  blijven. Zijn weg leidde nu naar de hemel, waar de genade de poort voor hem opende, de genade die hem was beloofd. De ziel ging met de            doodsengel mee, maar hij keek nog een keer naar de plek waar zijn stoffelijk omhulsel in het witte doodskleed lag, een vreemde afdruk van zijn ik. Ze vlogen en ze liepen — het leek op een enorme hal, maar ook op een bos. De natuur was besnoeid, geweld aangedaan, opgebonden en in rijen gezet, kunstmatig gemaakt, als ouderwetse Franse tuinen. Er was een gemaskerd bal. “Dat is het mensenleven!” zei de doodsengel. Alle gestalten waren min of meer vermomd. Het waren niet de edelsten of de machtigsten die in goud en fluweel gekleed gingen, het waren niet de laagsten en minsten van allen die in de mantel van de armen liepen.

Het was een wonderlijke verkleedpartij en het was vooral heel eigenaardig om te zien hoe ze allemaal onder hun kleren zorgvuldig iets voor elkaar verborgen hielden. Maar de één trok aan de ander om het aan het licht te brengen en dan zagen ze de kop van een beest tevoorschijn komen. Bij de één was het een lachende aap, bij de ander een lelijke geitebok, een klamme slang of een doffe vis. Dat was het beest dat we allemaal meedragen, dat in de mens zit vastgegroeid, en het rukte en sprong en het wilde eruit, en iedereen hield er zijn kleren dicht omheen, maar de anderen trokken die open en riepen:

“Zie je wel? Kijk, dat is hij, dat is zij !” en de één ontblootte de ellende van de ander. “Wat is het beest in mij dan wel ?” vroeg de zwervende ziel en de doodsengel wees voor zich uit naar een trotse gestalte. Om zijn hoofd vertoonde zich een bont gekleurd aureool in stralende kleuren, maar aan het hart van de man verborgen zich de poten van het dier, de poten van een pauw.

Het aureool was niets anders dan de bonte staart van de vogel.

Terwijl ze doorliepen, zaten grote vogels op hun boomtakken afschuwelijk te krijsen, ze krijsten met verstaanbare mensenstemmen:

“Wandelaar van de dood, ken je me nog ?” Dat waren alle slechte gedachten en begeerten uit zijn leven, die naar hem riepen: “Ken je me nog ?” De ziel huiverde even, want hij herkende de stemmen, de slechte gedachten en begeerten, die hier als getuigen optraden. “In ons vlees, in onze slechte natuur woont niets goeds,” zei de ziel. ‘Maar bij mij werden de gedachten niet in daden omgezet. De wereld heeft de slechte vruchten ervan nooit aanschouwd.” En hij haastte zich nog meer om gauw van dat akelige gekrijs weg te komen, maar de grote zwarte vogels zweefden in cirkels om hem heen en ze krijsten en krijsten, alsof de hele wereld het moest horen.

Hij sprong als een opgejaagde hinde en bij iedere stap stootte hij  zijn voet tegen scherpe stenen, en ze sneden in zijn voeten en het deed hem pijn. “Hoe komen die scherpe stenen hier ? Ze liggen als dorre bladeren op de grond.” “Dat is elk onvoorzichtig woord dat je             hebt laten vallen en dat het hart van je naaste veel dieper heeft geraakt dan de stenen nu je voeten verwonden.” “Daar heb ik niet bij nagedacht,” zei de ziel. “Oordeel niet, opdat gij niet geoordeeld wordt,” klonk het door de lucht. “We hebben allemaal gezondigd,” zei de ziel en verhief zich weer. “Ik heb me aan de wet en aan het evangelie gehouden, ik heb gedaan wat ik kon. Ik ben niet zoals de anderen.

“Genade!” klonk het door de oneindige ruimte, en de poort van de hemel ging open en de ziel zweefde de heerlijkheid tegemoet. Maar het licht dat naar buiten stroomde was zo verblindend en zo doordringend, dat de ziel terugweek, als voor een getrokken zwaard. En er klonken tonen, zo zacht en aangrijpend dat geen aardse tong het onder woorden kan brengen. En de ziel beefde en boog zich steeds dieper, maar het  hemelse inzicht drong in hem door en toen voelde en begreep hij wat hij nog nooit op die manier had gevoeld: de last van zijn hoogmoed,  hardheid en zonde.

Het werd hem heel duidelijk. “Het goede dat ik in de wereld deed, dat deed ik omdat ik niet anders kon, maar het kwade – dat kwam uit  mezelf.” En de ziel voelde zich verblind door het zuivere hemelse licht, onmachtig zonk hij, zo leek het, diep neer, in zichzelf gekeerd, bezwaard, niet rijp voor het rijk des hemels, en bij de gedachte aan de strenge, de rechtvaardige God, waagde hij het niet te stamelen: “Genade !” En toen was de genade er, de niet verwachte genade. Gods hemel vulde de hele oneindige ruimte, Gods liefde stroomde in onophoudelijke rijkdom de ruimte in. “Heerlijk, heerlijk, liefhebbend en eeuwig moge je worden, mensenziel !” klonk het en zong het. En allemaal, allemaal moeten we op de laatste dag van ons mensenbestaan terugschrikken voor de glans en de heerlijkheid van het hemelse rijk, we zullen ons diep buigen, in nederigheid afdalen en toch gedragen worden door Zijn liefde, Zijn genade.

We zullen verheven worden, zwevend in nieuwe banen, gelouterd, edel en beter, steeds meer de heerlijkheid van het licht benaderen en, door Hem gesterkt, in staat zijn binnen te treden in het eeuwige licht.

* * * EINDE * * *

Bron: Wereldvolksverhalenalmanak

Geraadpleegde bronnen:
Meertens Instituut
Wereldvolksverhalenalmanak