Astronomische winter

De astronomische winter begint op het noordelijk halfrond rond 21 december. De zon staat dan ‘s middags aan de Steenbokskeerkring loodrecht aan de hemel, de naam is afgeleid van het sterrenbeeld Steenbok dat rond midden december begint, deze dag valt daarom ook samen met de kortste dag op het noordelijk halfrond.

De astronomische winter eindigt meestal op 20 maart, soms op 21 maart, wanneer de zon ‘s middags aan de evenaar loodrecht aan de hemel staat (equinox). Hierna begint de lente.

Op het zuidelijk halfrond begint de astronomische winter rond 21 juni, wanneer de zon ‘s middags aan de Kreeftskeerkring loodrecht aan de hemel staat, de naam is afgeleid van het sterrenbeeld Kreeft die rond midden juni begint op het zuidelijk halfrond en die eindigt rond 21 september, wanneer de zon ‘s middags aan de evenaar loodrecht aan de hemel staat.

Meteorologische winter

De meteorologische winter is in de maanden december, januari en februari op het noordelijk halfrond en juni, juli en augustus op het zuidelijk halfrond. Als men het heeft over de gemiddelde wintertemperatuur, dan is die berekend aan de hand van deze periode. Een andere, alternatieve definitie van de meteorologische winter is die van de gemiddelde luchttemperatuur op het noordelijk halfrond, respectievelijk het zuidelijke halfrond. Hiervoor neemt men de gemiddeld koudste dag van het jaar en trekt men respectievelijk anderhalve maand eraf en erbij om het begin en het eind van de winter te krijgen. De uitkomst hiervan bepaalt dat op 6 december de winter begint en op 6 maart eindigt. Op het zuidelijke halfrond komt dit meer overeen met de data van de astronomische winter, namelijk 20 juni t/m 19 september.

Oorsprong

Oorspronkelijk deelde men in onze streken het jaar in in slechts 2 (zomer en winter) en later 3 (zomer, winter en lente) seizoenen. Jaren werden geteld als winters (bijvoorbeeld na zeventien winters is na zeventien jaren).

Het woord winter stamt van het Oud Hoogduitse woord uuintar, wintar of uuntar, dat door het 1ste Latijns-Duitse woordenboek Abrogans: hyems. uuintar. tempestas. unuuitari. uel frigus. edho frost. wordt gelijkgesteld met het Latijnse woord hiems in de betekenis van onweer (unuuitari) of vrieskou (frost), maar dat tegenwoordig als winter vertaald wordt. In verwante talen is het woord vetr (Oudnoors), vintrus (Gotisch), winter (Engels en Oudengels, Duits, Deens).

In de Indo-Germaanse taalgroep is het woord ‘winter’ waarschijnlijk verwant met het woord ‘water’, en is de winter dus te beschouwen als het natte seizoen.

Seizoenen

De as van de aarde is een denkbeeldige lijn die van de Zuidpool van de aarde door het middelpunt naar de Noordpool loopt. De aardas staat ten opzichte van de zon een beetje schuin. Zo’n 23 graden. Dat is erg belangrijk, want hierdoor ontstaan de seizoenen. Als het op het noordelijk halfrond zomer is staat de noord pool naar de zon gekeerd. De zon gaat op de Noordpool niet onder. Dus zelfs midden in de nacht kunnen we daar de zon boven de horizon zien staan. Dat noemen we dan ook de middernachtzon. Op de Zuidpool daarentegen komt de zon dan niet boven de horizon. Daar heerst nu de lange poolnacht.

Gemiddeld bedraagt de afstand van de aarde tot de zon 149,6 miljoen kilometer. Vaak wordt die afgerond naar 150 miljoen kilometer. Deze afstand wordt een astronomische eenheid genoemd. Bovendien staat de aarde juist het dichtst bij de zon als het bij ons (dus op het noordelijk halfrond) winter is. Het punt in de aardbaan waar de afstand tot de zon het kleinst is heet het perihelium (peri is Grieks voor dichtbij en helios voor zon). De afstand bedraagt dan 147,1 miljoen kilometer. Het punt in de aardbaan waar de afstand tot de zon het grootst is noemen we aphelium (apo is Grieks voor veraf).

De grootste afstand van de aarde tot de zon bedraagt 152,1 miljoen kilometer. In december staat de aarde dus 5 miljoen kilometer dichterbij de zon dan in de zomer. Maar dit niets te maken met de seizoenen.