Nergens ter wereld is men ooit op het dwaze idee gekomen om een schaatstocht van bijna 200 kilometer te beginnen die voert langs enkele belangrijke steden. In Friesland wel. Daar begon in 1909 voor het eerst de officiële Elfstedentocht. Omdat alle elf de plaatsen ooit stadsrechten hebben gekregen, mag de tocht zo heten.

De tocht voert langs de steden: Leeuwarden, Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker, Dokkum en vervolgens weer Leeuwarden.

Een van de bekendste plaatsen tijdens de Elfstedentocht is Bartlehiem. De schaatsers komen hier tweemaal langs. Eenmaal op weg van Franeker naar Dokkum en eenmaal op de weg terug naar Leeuwarden.

Wedstrijd en toertocht
De Elfstedentocht kent een wedstrijd- en een toertocht. Beide tochten vinden op dezelfde dag plaats en beslaan exact dezelfde route. De belevenis om de Elfstedentocht te rijden is niet voor iedereen weggelegd. Zowel de wedstrijdtocht als de toertocht kan alleen door leden van de Vereniging “De Friesche Elf Steden” worden geschaatst.

Stempelkaart
Het idee voor een tocht langs de elf steden in Friesland begon met een idee van sportpionier Pim Mulier. Hij schaatste in 1890 langs elf Friese steden. Hiermee werd de basis gevormd van de wedstrijd die in 1909 officieel van start zou gaan. Om de controle te houden als het gaat om de eerlijkheid van de deelnemers kregen zij een stempelkaart mee. In de elf plaatsen moest men dan op een geheime locatie de stempelkaart laten voorzien van een authentiek stempel. Alleen de deelnemers die alle stempelposten hadden gezien en dus zo een stempel kregen, mochten zich gelukkig prijzen met het Elfstedenkruisje.

Elfstedenkruisje
De echte wedstrijdrijders deden hun best om de tocht zo snel als mogelijk uit te rijden en zo eerste te worden in het eindklassement. Veruit de meeste deelnemers aan de tocht waren toch wel recreatieve rijders. Dit werden naarmate de jaren vorderde er zoveel, dat er besloten werd tot een maximum aantal deelnemers. Bovendien werd de lat nèt iets hoger gelegd om in aanmerking te komen voor een Elfstedenkruisje. Iedereen die voor middernacht over de finish kwam in Leeuwarden kreeg deze beloning.

Misschien was de grootste beloning wel dat men de eindstreep gehaald had, want dat viel niet altijd mee.

Geen officiele winnaar: 1956
De Elfstedentocht van 1956 werd door meer dan een winnaar gewonnen net als in 1933 en 1940. De koplopers, Jeen Nauta, Maus Wijnhout, Aad de Koning, Anton Verhoeven en Jan van der Hoorn hadden even buiten Dokkum besloten om gelijktijdig te finish te passeren. Het publiek in Leeuwarden was hier niet van op de hoogte en verheugde zich na een spannende tocht op een spetterende eindsprint. Die kwam niet, de vijf mannen kwamen rustig aangeschaatst en gingen hand in hand de finish over. Het Elfstedenbestuur weigerden dit keer deze collectieve zege te erkennen. De vijf mannen werden gediskwalificeerd en kregen ook geen Elfstedenkruisje. Ook Jeen van den Berg (winnaar vorige editie) die als zesde aankwam werd niet tot winnaar uitgeroepen. De tocht van 1956 is de enige zonder erkende winnaar!

Lees meer over de Elfstedentocht van 1963 in de rubriek Nostalgie.

Zwaarste tocht ooit: 1963
De zwaarste tocht was ongetwijfeld die van 18 januari 1963. Deze tocht overtrof alle verwachtingen en staat nog steeds te boek als de zwaarste Elfstedentocht ooit. Niet geheel onlogisch, want de weersomstandigheden waren erbarmelijk te noemen. In de vroege morgen van die 18de januari vroor het maar liefst 18 graden. ’s Middags viel het wel mee met de vorst, maar door een stormachtige oostenwind was het rijden van de toch een absolute hel voor de deelnemers. Dat was overigens nog niet het ergste. De kwaliteit van het ijs was verre van optimaal te noemen. Veel schaatsers hadden moeite met de scheuren in het ijs.

Nederland leefde die dag mee met de schaatsers die de tocht uitreden. Ze huilden mee met de afvallers en beleefden dezelfde euforie als Reinier Paping, die de laatste honderd kilometer van de tocht in zijn eentje aflegde. Dit had alles te maken met het feit dat steeds meer Nederlanders een televisietoestel bezaten.

In totaal stonden er 9.000 deelnemers aan de start. Van hen zouden er slechts 69 de eindstreep halen.

Reinier Paping leverde niet alleen een topprestatie door de tocht in 10 uur en 69 minuten af te leggen, maar de voorsprong op de nummer twee bedroeg maar liefst twintig minuten. Al deze factoren geven de Elfstedentocht van 18 januari 1963 nog steeds de legendarische status die de tocht verdient. Daarbij komt nog eens het gegeven dat er pas 22 jaar later opnieuw een Elfstedentocht plaats kon vinden.

Laatste tocht 20ste eeuw: 1997
De vijftiende Elfstedentocht was ook een bijzondere. Niet alleen was het de laatste tocht in de twintigste eeuw, het was ook nog eens de zwaarste tocht sinds 1963. Op 4 januari 1997 vond de vijftiende Elfstedentocht plaats. Er stond een straffe wind met kracht vijf tot zes. De temperatuur lag in de ochtend op maximaal zes graden beneden nul. In de middag werd dit maximaal drie graden. Door de krachtige wind voelde het aan tussen de min tien en min vijftien graden. In sommige gevallen leek de temperatuur meer weg te hebben van een graad of min achttien. Dit was het geval wanneer het harder begon te waaien.

Henk Angenent wist de tocht van 1997 te winnen.