Harfst (verhaal in Gelders dialect)

De daag’n worr’n al weer körter, wie goat weer op de harfst ân. Ok de tied van vallende beukenneutjes, Hollandse en Amerikaanse eikels. Ik loop met mien vrouwe deur ’t Kroondomein. Een beeld van mien kinderjoar’n tieds de harfst kump weer veur de geest. Een tied dat ’t bos weer de gelègenheid krig zien natuurluke dood te starven. Dit geet gepaard met een festijn van kleur’n, gèèl en rood en alles wat doar tussen zit. Ai’j mien vroag wanneer de Veluwe op zien moois is, dan kan dat alleen maar de harfst wèzen. As de late noajoarszunne een bitje mèt wil warken, ku’j wat belèven. Oaver de hele Veluwe liek dan de boom’n in brand te stoan. ’T vlamt van alle kanten. ’T hèf d’r misschien niks mee te maak’n maar vulle buut’nluu schilderd hun huussies in rood en gèèl, âs of zie èèn wilt wèzen met hun umgeving. En âs dan eindeluk noa een lange tied de wind de boom’n begint te ranselen, en’t bos muui is van’t starven en’t pronken, dan dwarrelt een dèken van goud neer in de parken en slingerende bospaden. Dat was de tied ûm met zussies en breurtjes en buurtjongens de bossen in te duuk’n op zuuk noa eikels. Eerst de beukenneutjes, Oranjepark-Prinsenpark twee plekken woar ie uren druk kon wèzen veur een kilo neutjes.

Biemekander harken, zeven, en alles ontdoen van ongerechtigheid en loze doppen. Een heidens karwei. En dan noa Put, zoadhandel ân de Zwolseweg. Altied spannend want de man kon zo iezig droadnègelig doen, geliek de Beer die achter zien huus eeuwig rondjes an’t dreién was, en niet wist welke kante hie op wol. Droadnègelig, dat ’t iedere keer weer een gok was hoeveul de man wôl geven. Maar vake ôk, bie te weinig neutjes, gong de boel mèt noa huus, en dan op fornuus of kachelplaat èleg ûm ze te poffen, wat altied een mooi tiedvèdrief was want die krengen, âs zie heite worr’n, knappen dan lus en sprongen soms wel een meter hoog. Met de eikels gong ’t heel wat makkeluker, die leverden wie meestal af bie de boswachterie’je in’t Kroondomein of op Hoog Buurlo, veur drie cent de kilo. Dat was niet slecht veur ons kinderen, al kon’t ôk zo maar gebeur’n dat, bie te vulle inkomm’n, een deel inèlèverd mos worr’n bie de olders. D’r was nog steeds armoei in de gezinnen, ik heug mien niet anders, dus een extra inkomm’n was welkom. Maar zo eenvoudig âs da’k ’t opschrieve was’t niet. Bie rustig harfstweer mos ie soms uur’n zuuk’n veur dai’j een kilo eikels biemekander had. Maar bie een flinke nachteluke storm die de boom’n geselden ûm zien vruchten af te stoan, koi’j maar zo heel wat kilo’s vèzamelen. De laatste bladeren van de Eik en Beuk dwaal’n umlaag, zien kaalheid teunend.

Ok de tamme kastanje kreeg onze aandacht, die wie dan vèvolgens dreugen. Tegen de tied van de kârsdagen gong de bast d’r dan makkeluk af. Maar ûm doar ân te komm’n was meer lef en moed neudig dan appels jatten uut de bongerd van de buurman. Op Hoog Buurlo was zo’n plekke, een lang bospad met alleen maar boom’n vol met tamme kastanjes. Met veul geweld worr’n de boom’n ègeseld. Stenen en stokken gong’n de lucht in. Ie moss’n soms wel tien keer gooien veur een kastanje. De boswachters waar’n doarin een storend element, oaverens met weinig succes, d’r was veur die kèèrls gien vangen ân. As wie begonn’n te gooien en smieten dan stond d’r altied ene op de uutkiek veur noaderend onheil. Nou nog, dik zestig joar later, wi’k met mien vrouwe langs die zelfde boom’n hèn loop’n, al stoat zie d’r niet allemoal meer, maar ’t vuult nog steeds goed doar te wèzen. Al disse belèvenissen vurmde grote vèhaal’n op schole, wat dan veur de juffrouw of meester ’t sein was de kinderen uut te neudigen ‘t bos in te trekk’n veur paddestoelen, die dan vèvolgens in een hoek van de klas töt een “panorama natura” neer èzet worr’n compleet met opgezette, Vos, Eekhoorn en Oele. Doar huuv’n wie nooit vârre veur vot, ’t Sprengenbos, Barg en Bos en Ordenbos waar’n de leveranciers veur al die pracht.

As dan ok nog ’t laatste uurtje van de middag de meester of juffrouw de muuite nam ons te vètell’n oaver al die mooie paddestoelen, de recyclers van’t bos. Oaver die schimmels die in parapluvurm paddestoel heet, of de Heksenkring die zomaar spontaan in menig grèsveld ontsteet. Dan wis ie dai’j saam’n ’t lèven vurmde in’t bestoan. A’k noe de krante open sloa en lees dat de modarne mens bereid is zien knippe te trekk’n veur een uurtje met de boswachter rond te kuuieren in’t bos, kolde trotseert ûm de Hertenbokken, op grote afstand, heur’n te keer goan op jacht noa de Hinde, dan vroag ik mien af , hep die luu allemoal in een cocon èlèèf. Al die pracht was d’r al lange veur dat de mens benul had van zien bestoan. De cyclus van de vier seizoenen giet schienbaar ân de modarne mens ongemerkt veurbie, hun kennis haalt zie noe uut buuksies en T.V, veurbie goand ân ’t wonder dat in hun eigen tuin en ûmgeving zich manifesteert.