Carnavalsgeschiedenis

Antropologisch gezien is het carnaval een omkeringritueel waarin maatschappelijke rollen worden omgedraaid en normen omtrent gewenst gedrag worden opgeschort.

Carnaval: „Het feest is waarschijnlijk een vermenging van een Romeinse lente- en een Germaans offerfeest.”

De verste oorsprong van carnaval kan gezocht worden in godsdienstige gebruiken in de oudheid. Het masker werd daarbij gebruikt als middel om boze geesten te verjagen.  De oorsprong van carnaval heeft men gezocht in de oudste orgiastische vieringen van de mensheid, met inbegrip van de ,,Romeinse Saturnaliën“, die van religieuze aard zijn, de viering van de terugkomst van de lente, als symbool van de wedergeboorte van de natuur. Ook is men van de rituele oorsprong van de carnavalsmaskers te weten gekomen dat ze in verband stond met de aanbidding van de doden.

Niemand weet zeker wat de oorsprong is van carnaval. De wortels ervan gaan diep terug in de geschiedenis, en er bestaan dan ook vele gissingen over. De Encyclopedie Britannica verklaart onder het trefwoord „Carnaval”: „De afleiding van het woord is onzeker, hoewel het mogelijkerwijs teruggaat op het Middeleeuws-Latijnse ,,carnem levare” of ,,carnelevarium”, wat de betekenis heeft van het wegnemen of verwijderen van vlees. Dit stemt overeen met het feit dat carnaval de laatste viering is voor het begin van de sobere, 40 dagen durende Grote Vasten, waarin katholieken in vroeger tijden zich onthielden van het eten van vlees. De historische oorsprong van carnaval is ook in duister gehuld. Het heeft zijn oorsprong mogelijk in een primitieve viering ter ere van het begin van het nieuwe jaar en de wedergeboorte van de natuur.

Volgens een Braziliaanse televisieproducer Cláudio Petraglia vindt het huidige carnaval „zijn oorsprong in de Dionysus- en Bacchusfeesten en is dat in feite het wezen van carnaval”.

De historicus Will Durant legt uit: „Een gezelschap mannen die de heilige phalli (symbool van het mannelijk geslachtsorgaan) droegen terwijl zij dithyramben (liederen) zongen ter ere van Dionysus, vormde, in de Griekse terminologie, een komos of luidruchtige groep.” Dionysus (afbeelding rechts), in de Griekse mythologie de god van de wijn, werd later overgenomen door de Romeinen, die hem de naam Bacchus gaven. Maar de koppeling met ko’mos overleefde de naamsverandering.

De bijbelgeleerde dr. James Macknight schrijft: ’Het woord ko’mois (een meervoudsvorm van ko’mos) komt van Comus (afbeelding links), de god van feesten en uitspattingen. Deze uitspattingen vonden plaats ter ere van Bacchus, die om die reden Comastes werd genoemd.  

Tijdens de Griekse festiviteiten ter ere van Dionysus dronken volgens Durant menigten vierders „onbeperkt  en vonden zij degene die zijn verstand nooit kwijt wil raken onverstandig. Zij liepen in een wilde optocht en ,terwijl zij dronken en dansten, vielen zij in een soort van delirium.” In soortgelijke geest werd er op Romeinse feesten ter ere van Bacchus (zie plaatje hieronder), de ,,Bacchanalia” genoemd, gedronken en wellustig gezongen en gemusiceerd; ze waren het toneel van „bijzonder schandelijke daden”, schrijft Macknight. Uitzinnige menigten, zwaar drinken, wellustige dansen en muziek, en immorele seks vormden dus de basisingrediënten van Grieks-Romeinse uitspattingen. 

Carnaval in de Lage Landen en het Rijnland

Volksfeest

Vastenavond was in de middeleeuwen een echt volksfeest. Een feest voor het hele volk. In de 18 een 19 eeuw sprak men van een volks feest. Het woord volks wordt hier echter negatief bedoeld. De kerk, de overheid en de burgerij vonden het maar niks. In veel Limburgse dorpen trokken kinderen en volwassenen op de zondag voor de vasten van huis tot huis. Ze waren soms verkleed, zongen liedjes, speelden op de ,,foekepot” (in andere steken wel ,,rommelpot” genoemd, zie het item rommelpot in Rubriek Nostalgie) en bedelden. Zo zamelden ze spek en worst in, dat later thuis of in de herberg werd gebraden. Ze aten dat op en dronken daarbij veel bier. Ook de kinderen dronken bier.

Soms werden er ook spelen georganiseerd zoals ,,gansslaan” of haring bijten. In sommige plaatsen werden deze spelen door de burgemeester verboden. Het gans slaan of gansrijden wordt nu nog op enkele plaatsen gedaan onder protest van de dierenliefhebbers.