Panorama Mesdag is een schildering van een panorama vanaf Scheveningen met de Noordzee en de duinen. Het is cilindervormig en 14 meter hoog en heeft een omtrek van 120 meter.

Het pand waarin het Panorama is aangebracht (in Den Haag), werd speciaal voor de schildering gebouwd. In het centrum van het gebouw is in een rotonde een kunstmatig duin opgeworpen.

Vanaf een uitkijkpunt boven dit duin heeft de bezoeker uitzicht alsof hij op het in 1881 afgegraven Seinpostduin staat, want het rondom gehangen doek vertoont op indrukwekkende wijze geschilderde strand- en zeevoorstellingen.

Het doek heeft een oppervlakte van circa 1.680 m2 en werd door de schilder H.W. Mesdag in vier maanden geschilderd, waarbij hij steun kreeg van enkele collega’s, waaronder Breitner. De rotonde heeft een doorsnede van 36 meter. Door de verdekt aangebrachte vensters in het tentdak krijgt de gehele ruimte een lichtheid, die de illusie van een natuurlijke situatie oproept.

De overgang van kunstduin naar de schildering is fenomenaal schilderkunst-technisch tot stand gebracht en geeft de bezoeker de daadwerkelijke suggestie “buiten” te zijn.

Het geheel, dat wil zeggen bouwwerk en panorama, kwam in de jaren 1880-1881 gereed. Als voorbeeld van de typisch 19de-eeuwse “lering en vermaak”-idee is Panorama Mesdag kenmerkend en als enig resterend Panorama in Nederland uniek.

Als voortbrengsel van de Haagse School geldt de schildering als belangrijk, niet alleen wat betreft omvang, gevoerde schildertoets en thema, maar ook als het resultaat van samenwerkende kunstenaars van de Haagse School.

Hendrik Willem Mesdag (23 februari 1831 – 10 juli 1915)

Hendrik Willem, Mesdag is geboren in 1831 in Groningen en overleed in 1915 in Den Haag. Oorspronkelijk werkte Mesdag op het bankierskantoor van zijn vader, maar vanaf 1866 wijdde hij zich geheel aan de schilderkunst. Hij was leerling van Buys en Egenberger.

In de periode 1867 tot 1869 verbleef hij te Brussel. Mesdag zond twee schilderijen in naar de Parijse Salon van 1870 en tot ieders verrassing werd “De branding van de Noordzee” bekroond met een gouden medaille.

In 1869 vestigde hij zich te Den Haag, waar zich nu nog het museum Mesdag bevindt. Mesdag schonk dit museum met werk van zichzelf en collega’s, o.m. uit de periode Barbizon, in 1903 aan de staat.

Mesdag werd aanvankelijk in Haagse kunstkringen beschouwd als een goedwillende amateur. Het bestuur van het schilderkundig genootschap Pulchri Studio aarzelde zelfs of hij kon worden ingeschreven. Later was Mesdag een van de oprichters van de Hollandsche Teeken Maatschappij, de aquarellistenkring binnen Pulchri. In 1889 werd hij tot voorzitter gekozen.

Panorama Mesdag

Hendrik Mesdag wist als geen ander de Noordzee in Scheveningen vast te leggen in een rijke schakering aan tonen. Zijn beroemdste werk is zijn “Panorama”. Het werk biedt de kijker een blik vanaf een duintop in Scheveningen aan het eind van de 19e eeuw. Het schilderij is geschilderd op een doek dat in een cirkel van meer dan twintig meter middellijn, zodat de gehele omgeving van de duintop, de zee, het strand, het vissersplaatsje Scheveningen met op de achtergrond Den Haag duidelijk zichtbaar zijn.

Op het panorama heeft Mesdag zijn vrouw Sientje geschilderd. Ze zit tussen de boten op het strand onder een witte paraplu en heeft haar schildersezel voor zich. De bezoeker staat centraal in het werk, op een nagebouwde duintop.

Aan het Panorama Mesdag werkten o.a. de schilders T.H. de Bock, George Breitner en zijn vrouw Sina Mesdag-van Houten, (1834-1909) mee.

Mesdag was een actieve verzamelaar van moderne kunst en kocht niet alleen werken van zijn collega’s van de Haagse School, maar ook schilderijen van de School van Barbizon, zoals Millet, Théodore Rousseau en Charles-François Daubigny.

De glazen cilinder die destijds gebruikt is om het panorama te schilderen, staat nog steeds in het midden. Ter plekke werd het uitzicht op een glazen cilinder getekend. Door er papier omheen te leggen, kon een platte weergave worden gemaakt. Door een lichtbron in het midden van de cilinder te zetten, kon de scène ook op het doek worden geprojecteerd. Nadat alle voorbereidingen voltooid waren, kostte het Mesdag en zijn assistenten nog vier maanden om het kunstwerk in te schilderen.

De Bock richtte zich vooral op de lucht en de duinen, Breitner schilderde de cavalerie die op het strand aan het oefenen is en Blommers was verantwoordelijk voor de moeder met haar dochter die achter de afscheiding toekijken. Sientje Mesdag schilderde samen met Breitner het dorp Scheveningen. Uiteraard hield Mesdag zelf zich bezig met de boten en het water.

Mesdag maakte het schilderij in eerste instantie in opdracht van en voor een Belgisch bedrijf. Dit bedrijf ging failliet en Mesdag, die niet onbemiddeld was, heeft het toen teruggekocht. Toen al na enige jaren de exploitatie niet lonend bleek, kocht Mesdag zelf in 1886 het panorama met het bijbehorende gebouw en paste hij de verliezen bij. Aan de straatzijde voegde hij expositieruimten toe waarin schilderijen van zijn hand en van zijn vrouw een plaats kregen.

Voor zijn in de loop der jaren opgebouwde verzameling van schilderijen van tijdgenoten – met o.a. werken van de School van Barbizon en van de Haagse School – stichtte Mesdag bovendien in de tuin van zijn huis aan de Laan van Meerdervoort in Den Haag een apart museumgebouw, het huidige museum Mesdag.

In 1903 schonk hij het museumgedeelte van zijn huis en een gedeelte van zijn particuliere verzameling aan de Staat der Nederlanden. In de schenkingsakte werd bepaald dat de samenstelling van de collectie niet gewijzigd mocht worden. Tot aan zijn 80e jaar in 1911 bleef Mesdag directeur. Diverse Koninklijke Onderscheidingen vielen hem ten deel.

Mesdag en zijn vrouw hadden geen kinderen. Na overlijden hebben 33 neven en nichten het panorama geërfd en hij heeft daar ook veel regelgeving bij gegeven. Dit heeft er toe geleid dat het panorama nog steeds privé bezit is. De 33 aandelen bestaan ook nog steeds. Het panorama is een inspiratiebron voor vele jonge kunstenaars. Bij de opening is van Gogh ook aanwezig geweest en die heeft toen gezegd: “Het enige dat aan dit schilderij mankeert is dat er niets aan mankeert”.

Het is zeer de moeite waard om naast het Panorama (in een andere zaal) ook de andere werken van Mesdag en zijn vrouw Sientje Mesdag van Houten te gaan bekijken.

Bronnen:

www.museum.nl

www.panorama-mesdag.nl

www.cultuurarchief.nl

www.inghist.nl

Bouman