Jazz

Geschreven door Ilse Steel

(klik op de plaatjes van de artiesten om ze te vergroten)

(klik op de roze tekst van een titel van een lied om dat te horen)

Aan eind van de 19e eeuw/begin 20e eeuw was het “Afrikaanse muzikale erfgoed” overgewaaid naar Amerika. De Afrikanen die als slaven naar Amerika gebracht werden, brachten hun traditionele, sterk ritmische muziek mee. Onder andere in New Orleans zijn daarna verschillende jazzstijlen ontstaan in diverse periodes (lees: jazzstromingen). Hieronder volgen korte omschrijvingen en kenmerken van die specifieke jazzstijlen, zodat er een beeld ontstaat van de geschiedenis van de jazz.

Samenstellingen in de jazz

Standaard

Bigband

Bigband is een muzikaal ensemble, vooral geassocieerd met het spelen van jazzmuziek. Bigbands werden bijzonder populair in de dertiger en veertiger jaren van de 20e eeuw tijdens de periode van de swing. Een bigband bestaat gewoonlijk uit ongeveer 12 tot 25 muzikanten en omvat saxofoons, trompetten, trombones en een ritmesectie.

Sommige grote bands zoals die van Joe “King” Oliver speelden een tussenvorm van jazz, met arrangementen waar toch plaats werd voorzien voor improvisaties.

Andere bands, zoals die van Luis Russell, verleenden muzikanten met sterallures zoals Louis Armstrong een podium voor hun manier van spelen. In deze gevallen werden de arrangementen opgebouwd rond de begaafde muzikant om zijn of haar mogelijkheden beter te laten uitkomen.

Samenstelling Bigbands

Jazz zangeressen

Billie Holiday

(1915-1959)

Billie Holiday, bijgenaamd “Lady Day”, werkelijke naam: Eleanora Fagan Gough, wordt algemeen beschouwd als één van de belangrijkste en meest invloedrijke Amerikaanse jazz zangeressen van haar tijd. Holiday werd bekend doordat ze een voor die tijd ongekende eigen stijl had. Ze zong niet op de gebruikelijke zoetsappige, keurige manier en had daardoor een grote invloed op zangeressen na haar. Holiday legde vaak accenten na de tel, waardoor de liedjes die ze zong een swingend en dramatisch karakter kregen. Het gebruik van onverwachte tonen zijn kenmerkend voor haar stijl, net als de uithalen aan het einde van een lied.

Ella Fitzgerald

(1917-1996)

Ella Fitzgerald wordt beschouwd als één van de grootste jazz-zangeressen ooit. Ze werd dan ook ‘The First Lady of Song’ genoemd en won dertien Grammy Awards. Haar stem had een groot bereik van drie octaven, een duidelijke uitspraak en leende zich bovendien prima voor scatzang. De enige kritiek die men wel eens heeft is dat haar zang zich eigenlijk niet leende voor het wat minder opgewekte repertoire.

Rita Reys

(geboren 1924)

Rita Reys, 1924 is Nederlands belangrijkste jazz zangeres. Rita Reys is sinds 1960 officieel Europa’s ‘First Lady of Jazz’. Ze maakte tientallen platen en CD’s en trad op met onder meer Jimmy Smith, Art Blakey’s Jazzmessengers, Dizzy Gillespie, Johnny Griffin, Stan Getz, Lester Young, Scott Hamilton, Zoot Sims en Milt Hinton.  Ze won onder andere de ‘Bird Award’ en de ‘American Songbook Award’. Sinds 1980 is Reys ereburger van New Orleans. Reys werd zesmaal onderscheiden met een Edison Music Award: voor haar LP’s.

Dinah Washington

(1924-1963)

Dinah Washington, geboren als Ruth Lee Jones, was een Amerikaans blues-, R&B- en jazz zangeres. In 1942 begon ze met optreden in de nachtclub Garrick Stage Bar. Niet lang daarna voegde ze zich bij de band van Lionel Hampton.

In 1943 begon ze platen op te nemen voor Keynote Records en bracht ze “Evil Gal Blues” uit, haar eerste hit. In 1955 had ze al een lange reeks hits op haar naam staan. Ook nam ze enkele jazzplaten op met verscheidene jazzmuzikanten, waarvan “Dinah Jams” uit 1955 met Clifford Brown de bekendste is.

Sarah Vaughan

(1924-1990)

Sarah Louise Vaughan, was een Amerikaanse jazz zangeres die samen met Billie Holiday en Ella Fitzgerald tot de grootsten in haar genre wordt gerekend.

Haar deelname aan talentenjachten trok de aandacht van Earl Hines bij wiens big band ze begin jaren 40 van de vorige eeuw zangeres werd. Al snel ging ze werken met Billy Eckstine. Eckstine en Vaughan werkten vervolgens enige tijd samen met Dizzy Gillespie en Art Blakey maar in 1945 ging Vaughan solo optreden. Bekende nummers uit die periode zijn “Tenderly“, “Lover man” en “It’s Magic”.

Eartha Kitt

(1927-2008)

Eartha Mae Kitt was een Amerikaanse actrice en jazz zangeres. Kitt was in haar beginjaren vooral actief in het cabaret. 

Ze maakte haar filmdebuut in 1948. Orson Welles gaf Kitt haar eerste hoofdrol in zijn productie van Christopher Marlowe’s toneelstuk “The Tragical History of Doctor Faustus” (1950). In Hollywood debuteerde Kitt als tegenspeelster van Sidney Poitier in de film “The Mark of the Hawk” (1958). Ze was in meer dan 30 films te zien, waaronder  de documentaire “All By Myself: the Eartha Kitt Story” (1983).

Als zangeres had Kitt in de jaren vijftig en zestig een aantal hits, waaronder “Santa Baby“, “Let’s Do It“, “C’est Si Bon“, “Just an Old Fashioned Girl“, “Monotonous“, “Love for Sale“, “I’d Rather Be Burned as a Witch”, “Usku Dara“, “Mink, Schmink” en “Under the Bridges of Paris“. Haar debuut-LP “RCA Victor Presents Eartha Kitt” (1953) stond in de top vijf in de Amerikaanse albumlijsten.

Cleo Laine

(geboren 1927)

Cleo Laine, geboren als: Clementina Dinah Campbell is een Brits jazz zangeres en actrice. Cleo Laine werd geboren als dochter van een zwarte Jamaicaanse vader en een blanke Engelse moeder die haar al op jonge leeftijd naar zang- en danslessen stuurde.

Cleo werkte onder andere als kapster en bibliothecaresse, trouwde en kreeg een zoon. Het huwelijk hield geen stand Ze deed een succesvolle auditie bij John Dankworth, werd aangenomen en ging bij de Dankworthband optreden.

Laine is sinds 1958 getrouwd met jazzcomponist, saxofonist, klarinettist en Big-bandleider John Dankworth

Betty Carter

(1930-1998)

Betty Carter, geboren als Lillie Mae Jones Flint, was een Amerikaanse jazz zangeres. Ze gebruikte haar stem als een instrument: als ze zong, improviseerde ze zoals een jazz musicus op zijn saxofoon of trompet. Ze ontwikkelde een eigen stijl, waarin ze het avontuur niet uit de weg ging en wordt algemeen beschouwd als een van de grootste jazz zangeressen van de tweede helft van de twintigste eeuw.

Carter groeide op in Detroit. Haar vader, James Jones, leidde een kerkkoor en haar moeder, Bessie, was een religieuze vrouw die jazz als muziek van de duivel beschouwde. Moeder Carter zou haar dochter nooit horen zingen. In 1994 trad ze op voor Bill Clinton in het Witte Huis. Van dezelfde president kreeg ze in 1997 de National Medal of Arts uitgereikt. Betty Carter overleed op 68-jarige leeftijd aan alvleesklierkanker.

Jazz zangers

Jimmy Rushing

(1901–1972)

James Andrew “Jimmy” Rushing was een Amerikaanse blues- en swing jazz zanger uit de bigband periode. Hij werd vooral bekend als de vaste vocalist bij het orkest van Count Basie. Zijn bijnaam was “Mister Five By Five”, een toespeling op zijn korte, gedrongen gestalte.

Rushing werkte  als zanger bij Walter Page’s Blue Devils. Met deze band maakte hij zijn eerste opname in Kansas City in 1929: “Blue Devil Blues”. Samen met Page en Count Basie sloot Rushing zich nadien aan bij het orkest van Bennie Moten.

Na de dood van Moten in 1935 nam Basie de leiding van het orkest over. Jimmy Rushing bleef bij het Count Basie Orchestra tot in 1948. Bekende opnamen van hem uit die periode zijn o.a. “Sent For You Yesterday” en “Here You Come Today”, “I’m Gonna Move to the Outskirts of Town“, “Harvard Blues”, “Good Morning Blues” en “Goin’ to Chicago Blues“. Na de Basie-periode stopte hij even met optreden, maar van 1950 tot 1952 vormde hij een eigen groep en daarna bouwde hij verder een succesvolle carrière uit, als soloartiest en als gastzanger bij andere orkesten, waaronder die van Duke Ellington, Benny Goodman, Eddie Condon en Bluck Clayton.

Cab Calloway

(1907-1994)

Cab Calloway was een legendarische jazz zanger en orkestleider. Cab Calloway was in 1933 met zijn huisband de vervanger van Duke Ellington in The Cotton Club. Hij toerde met zijn zwarte band al in 1934 door Europa, speelde in films en theaterproducties, o.a in Gershwin’s Porgy and Bess met de rol van Sportin’ Life. Hij stond bekend om zijn excentrieke manier van scat-zang en werd ook wel de ‘hi-de-ho man, genoemd. Bekende hits zijn “Minnie the Moocher” en “Lady with the fan“. Als getalenteerd showman plaveit Cab Calloway met zijn geraffineerde muzikale instinct de weg voor grootheden uit de Jazzmuziek als Dizzy Gillespie, Doc Cheatham en Milt Hinton.

Nat King Cole

(1919-1965)

Nat King Cole werd geboren in Montgomery als Nathaniel Adams Coles. Hij was Amerikaans jazz zanger, pianist en songwriter.

Nat King Cole wordt algemeen beschouwd als de beste mannelijke vocale jazz- en balladvertolker van de jaren ‘50 en ‘60. In 1943 neemt hij het nummer “Straighten Up and Fly Right” op, dat z’n eerste nationale hitsong wordt. Het nummer is gebaseerd op één van z’n vaders preken en op een bekend zwart volksverhaal. Cole wordt door zijn trio-opnamen als één van de groten uit de jazzwereld beschouwd.

Vanaf 1945 besluit Nat zijn bijzondere stem ook buiten de jazz te laten horen. Hij ontwikkelt zich meer en meer als jazz-balladzanger. Zijn herkenbare stem zorgt voor een miljoenenomzet bij platenmaatschappij Capitol. Cole is de superstar van de jaren vijftig. Nat King Cole overlijdt begin ’65 in het St. John’s Hospital in Santa Monica (Californië).

Ray Charles

(1930-2004)

Ray Charles Robinson, zanger en pianist. Ray Charles heeft altijd geweigerd zich te binden aan een bepaalde muziekstijl. Hij was evenzeer thuis in jazz en rhythm and blues als in country en gospel. Later begon hij de verschillende muziekstromingen te combineren en ontwikkelde hij zijn eigen stijl: zijn eigen soul.

In de jaren vijftig ontwikkelde hij deze muziek verder door de introductie van elementen uit de kerkelijke gospelmuziek welke laatste onder meer wordt gekenmerkt door een prominente rol van het vrouwenkoor.

Zo stond Ray Charles, meestal begeleid door een groep zangeressen (de Raelettes), aan de wieg van de soul met nummers als “I got a woman“, “The night time is the right time” en “What’d I say“. Legendarisch is de uitvoering van laatstgenoemd nummer tijdens een openluchtconcert in Atlanta, Georgia in 1959. Dat optreden was een hoogtepunt in zijn loopbaan. Ray Charles stierf op 10 juni 2004 op 73-jarige leeftijd, tengevolge van leverkanker, in zijn huis te Beverly Hills, Californië.

Jazz musici

Louis Armstrong

(1901-1971)

Louis Daniel Armstrong werd geboren op 4 augustus 1901 in New Orleans. Hij was een Amerikaans jazz-trompettist, -zanger en entertainer. Zijn talenten als instrumentaal virtuoos omvatten een unieke, eigen stijl van spelen en een buitengewoon talent voor melodieke improvisatie. Als neveneffect van zijn talent ontwikkelt de trompet zich tot solo-instrument binnen de jazz. In zijn vroege jaren was Louis Armstrong het bekendst om zijn meesterschap op cornet en trompet. Het summum van zijn trompetwerk uit zijn vroege jaren is te horen op zijn Hot Five en Hot Seven platen.  Louis Armstrong overlijdt op 6 juli, 1971. “What a wonderful world“

Art Blakey

(1919-1990)

Arthur Blakey was een van de grootste Amerikaanse jazz-drummers en een van de invloedrijkste jazzmuzikanten. Blakey is met Kenny Clarke en Max Roach de uitvinder van de bebop-drumstijl. Blakey was echter niet alleen een drummer, hij stond ook te boek als een groot  bandleider. In de jaren ’40 begon hij als drummer van verscheidende bands ervaring op te doen in het jazzwereldje. In die jaren bekeerde hij zich tot de Islam en nam de naam Abdullah Ibn Buhaina aan. Eind jaren ’40 en begin jaren ’50 drumde hij onder meer bij Miles Davis, Bud Powell en Thelonious Monk.

Al snel begon hij zijn eigen bands te formeren, waaruit uiteindelijk de samen met Horace Silver opgerichte band The Jazz Messengers voortkwam. The Jazz Messengers meer dan 30 jaar lang maakte Blakey albums en trad hij op met zijn band The Jazz Messengers’. In 1956 nam Art Blakey met zijn Jazz Messengers een elpee op met de Nederlandse jazz zangeres Rita Reys, iets wat in Nederland alle kranten haalde. Arthur Blakey overleed in 1990 in New York. Hij had zijn stempel gedrukt op de jazzmuziek en liet een indrukwekkende lijst van muzikale hoogtepunten na.

Dave Brubeck

(geboren 1920)

Brubeck begreep al vroeg in zijn carrière dat hij een ander soort jazz moest creëren om zich te onderscheiden van de uitvinders van deze unieke muziek. Door onder andere gebruik te maken van Europese maatsoorten en zijn daarop gebaseerde eigenzinnige composities, ontwikkelde hij een eigen uniek jazzconcept.

Europese jazz musici hebben tot op heden weinig gebruik gemaakt van de eigen oorspronkelijke maatsoorten en het perspectief zichzelf daarmee herkenbaar te maken. Voorlopig hebben alleen Toots Thielemans met “Bluesette” en Joe Vanenkhuizen met zijn composities in driekwartsmaat het inzicht van Dave Brubeck op de juiste waarde weten te schatten en een herkenbare vorm van Europese jazz ontwikkeld.

Toots Thielemans

(geboren 1922)

Jean Baptiste Frédéric Isidor (Toots) baron Thielemans is een Belgisch jazzmuzikant. Thielemans speelde al vanaf zijn derde jaar accordeon. Op zijn 17e ontdekte hij de mondharmonica; daarnaast speelt hij gitaar. In 1951 maakte hij als gitarist deel uit van de begeleidingsband van Bobbejaan Schoepen. In 1952 emigreerde hij naar de Verenigde Staten, waar hij in de band van Charlie Parker en het kwintet van George Shearing speelde. Thielemans werd tijdens de Duitse bezetting gegrepen door de jazz, en wordt door velen als een van de grootste jazzmusici gezien.

Hij heeft samengewerkt met onder anderen Benny Goodman, Ella Fitzgerald, Quincy Jones, Bill Evans, Jaco Pastorius, Pat Metheny, Billy Joel en Paul Simon. Onderscheidingen: De musicus is in 2001 door Koning Albert II tot baron verheven. Aan Thielemans werd een hoge Amerikaanse onderscheiding, de National Endowment for the Arts de NEA Jazz Master 2009 toegekend. Op 11 augustus 2009 wint Thielemans tevens de Concertgebouw Jazz Award.

Miles Davis

(1926-1991)

Miles Davis was een Amerikaans jazzcomponist, trompettist en multi-instrumentalist. Hij wordt door velen beschouwd als een van de invloedrijkste, vernieuwendste en origineelste muzikanten van de twintigste eeuw. Miles Davis heeft, naast Louis Armstrong, Duke Ellington en John Coltrane, een grote rol gespeeld in de geschiedenis van de jazz. Weinig critici zouden hem het predicaat genie onthouden. Hij speelde verschillende stijlen, waaronder bop, cool jazz, modale jazz en jazzrockfusion. Miles was een spil in de ontwikkeling in de laatstgenoemde drie stijlen.

Als gevolg hiervan werd Miles ook wel ’the Picasso of jazz ‘genoemd. De stijl van Miles Davis is zeer herkenbaar en origineel en oefent tot op heden een grote invloed uit op vele jazzmusici. Op een groot deel van zijn opnames gebruikte Miles een harmon mute (een type demper) waarmee hij het typische timbre creëerde wat voor de rest van zijn carrière direct geassocieerd zou blijven met Davis. Ook zijn klank en speelstijl zonder deze mute is zeer herkenbaar o.a. door de typische afbuigingen aan het begin of eind van de tonen en de ingehouden lyrische speelstijl met lange stiltes tussen de melodische frasen.

Chet Baker

(1929-1988)

Chet Henry Baker, Jr. was een Amerikaans trompettist en zanger. Chet Baker heeft als kenmerk de zachte melancholieke toon die hij in zijn zang en spel op dezelfde manier gebruikt: “hij zingt zoals hij speelt”. Hij is een exponent van de cool jazzschool van de Amerikaanse Westkust in de jaren vijftig. 

Door zijn overmatig drugsgebruik, vroege dood, en charismatische uitstraling staat Baker ook bekend als “mooie jongen met wie het verkeerd afliep”.

Uiteindelijk valt hij in de nacht van donderdag 12 op vrijdag 13 mei 1988, waarschijnlijk onder invloed van drugs, uit een raam van hotel Prins Hendrik op de Prins Hendrikkade 55, nabij de hoek van de Warmoesstraat met de Zeedijk, te Amsterdam. Hij overleeft zijn val niet.

Twee beroemde jazzclubs in Amerika

De “Cotton club” was een beroemde  nachtclub in New York City. In 1920 opende de zwaargewicht bokser Jack Johnson zijn Club de Luxe. Owney Madden, een prominent ganster en dranksmokkelaar nam de club in 1923 over en veranderde de naam in Cotton Club. In 1940 werd de club voorgoed gesloten onder druk van hogere huren, veranderde smaak en een federaal onderzoek naar belastingontduiking door Manhatten nachtclubeigenaren. In de club traden vele beroemde entertainers op waaronder: Cab Calloway, Duke Ellington, Count Basie, Louis Armstrong, Nat King Cole, en Billie Holiday. New York staat bekend als de bakermat van de jazz. In de Cotton Club, een clandestiene gelegenheid in West 52nd Street, brachten musici deze muzieksoort voor het eerst ten gehore.

De “Black & Tan Jazzclub” was een beroemde toonaangevende nachtclub gevestigd in Seattle, Washington. Behoorde vanaf  1922 tot 1966 tot de beste jazz-clubs in Amerika.

Bronnen:

Jazz-encyclopedie

Spectrum encyclopedie

Jazzarchief

Jazzinstituut

Wikipedia

Kranten-archief

Links:

www.jazzinstitut.de

www.allaboutjazz.com

www.jazzarchief.nl