Leen Jongewaard

Leen Jongewaard

Klik op de figuren van deze pagina om ze te vergroten

Leen Jongewaard werd op 30 maart 1927 geboren in Amsterdam (in de Rozenstraat in de Jordaan). Hij was een nakomertje en had acht broers die allemaal veel ouder waren dan hij. Zijn vader was officier bij het Leger des Heils. Op jonge leeftijd verhuisde het gezin naar Sloterdijk waar Leen het grootste deel van zijn jeugd woonde. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog stierf zijn moeder en zijn vader stuurde hem, samen met zijn broer Daan, naar een weeshuis in Leiden. Maar toen het weeshuis vanwege de oorlog moest sluiten keerde hij weer terug naar zijn vader. Hijzelf was nog niet oud genoeg, hij was namelijk nog maar 12 jaar oud, maar zijn broers werden allemaal tewerkgesteld in Duitsland. Dus was hij alleen met zijn vader.

In 1942 ging hij naar de Grafische School in Amsterdam waar hij opgeleid werd tot boekbinder. Deze periode blijkt achteraf cruciaal geweest te zijn voor zijn latere carrière als cabarettier. Hij had er een vriendje Cor Pisuisse (niet te verwarren met de cabarettier Jean Louis Pisuisse). “We rolden de hele dag uit de bank van het lachen. We begrepen elkaar precies” zei hij daarover later. Samen gingen ze vaak naar de film in Tuschinski. Toen er eens een voorstelling werd afgelast gingen ze naar een voorstelling van Wim Kan in het Leidsepleintheater. Hierdoor werden ze zo geboeid door het cabaret dat ze naar een voorstelling van Wim Sonneveld gingen. Daarna waren ze helemaal verkocht aan het cabaret en ze bezochten vele cabaret- en toneelvoorstellingen. In 1946 richtte Leen, op 19-jarige leeftijd, samen met vriend Cor en Adèle Hameetman (later veel beter bekend onder de naam van haar eerste man Adèle Bloemendaal) het amateur cabaret “De Kijkdoos” op. Ze traden op met Snip & Snap-achtige sketches.

Na de dood van zijn vader woonde hij bij een van zijn broers. Om in zijn inkomsten te voorzien werkte hij intussen een half jaar als boekbinder bij de Wereldbibliotheek in Amsterdam, een half jaar als kelner in het Victoria Hotel, vier jaar als kantoorbediende en twee jaar als jeugdleider in de Jordaan.

Rond zijn 24-ste jaar in 1953 kwam de definitieve doorbraak. Er werden in het hele land theatervoorstellingen gegeven waarvan de opbrengsten ten bate kwamen van de slachtoffers van de watersnoodramp in Zeeland van 1 februari van dat jaar. Ook hun amateur-gezelschap “De Kijkdoos” gaf tien voorstellingen. Het repertoire voor deze voorstellingen schreven ze zelf. Het waren nu geen grappige sketches meer, maar meer geëngageerd en choquerend cabaret waarbij alle groepen waar maar tegenaan te trappen viel ook werkelijk op de korrel genomen werden.

De laatste voorstelling, die zij in Hypokriterion gaven, werd bijgewoond door de directieleden Egbert van Paridon en Cas Baas van de toneelgroep Puck (later omgedoopt tot Centrum). Zij waren zo onder de indruk dat zij Leen en Adèle meteen een contract aanboden. Vanaf 1953 trad Leen meer dan tien jaar op met dit gezelschap, alleen voor wat langer tijd onderbroken door zijn optreden voor de cabaretgroep “Lurelei”van Eric Herfst.

In 1960 werd hij door Jelle de Vries gevraagd om op te treden in zijn radiocabaret “Wilde Vaart”. In dat programma ontmoette hij Conny Stuart voor het eerst. Naast Kan en Sonneveld was zij één van de mensen die hij verschrikkelijk bewonderde. En het klikte meteen tussen die twee.

Leen in Heerlijk duurt het langst met Conny Stuart (foto kan niet vergroot worden)

In 1965 trad Leen op in de musical “Heerlijk duurt het langst” van Annie M.G. Schmidt met muziek van Harry Bannink. Het verhaal volgens Annie: “Hij en Zij, getrouwd, dochtertje van zestien. Hij gaat vreemd met secretaresse. Zij zegt: “Kiezen of delen”. Hij zegt: “Kan niet kiezen”. Zij zegt: “Dan het huis uit”. Hij het huis uit. Zorgen over het dartel levende dochtertje brengen Pa en Moe weer bij elkaar”. De hoofdrol in deze musical was voor Conny Stuart. Leen speelde kruidenier Kees Bloem. In de musical bezong Leen samen met André van den Heuvel de zorgen die iedere jonge vader over zijn dochter heeft in “Op een mooie Pinksterdag”. Het nummer was eigenlijk bedoeld om wat tijd te rekken zodat de andere spelers zich konden verkleden. Leen als kruidenier en buurman André moesten alleen maar een regenjas aantrekken dus dat ging snel. Het nummer werd een hit.

Op een mooie Pinksterdag

Op een mooie Pinksterdag

Als het even kon

Liep ik met mijn dochter aan het handje in het parrekie te kuieren in de zon

Gingen madeliefjes plukken

Eendjes voeren

Eindeloos

Kijk nou toch, je jurk wordt nat

Je handjes vuil

En papa boos

Vader was een mooie held

Vader was de baas

Vader was een duidelijke mengeling van Onze Lieve Heer en Sinterklaas

Ben je bang voor ’t hondje

Hondje bijt niet

Papa zegt dat ie niet bijt

Op een mooie Pinksterdag

Met de kleine meid

Als het kindje groter wordt

Roossie in de knop

Zou je tegen alle jongens willen zeggen: handen thuis en lazer op

Hebbu dat nou ook meneer?

Jawel, meneer

Precies als iedereen

Op een mooie Pinksterdag

Laat ze je alleen

Morgen kan ze zwanger zijn

’t Kan ook nog vandaag

’t Kan van de behanger zijn of van een Franse zanger zijn

of iemand uit Den Haag

Vader kan gaan smeken

En gaan preken

Tot hij purper ziet

Vader zegt: pas op, m’n kind

Dat hondje bijt

Ze luistert niet

Vader is een hypocriet

Vader is een nul

Vader is er enkel en alleen maar voor de centen en de rest is flauwekul

Ik wou dat ik nog één keer

Met mijn dochter

Aan het handje lopen kon

Op een mooie Pinksterdag

Samen in de zon

Eén van de dansers die in de musical optraden was de Engelsman Barry Stevens. Al op jonge leeftijd besefte Jongewaard dat hij homoseksueel was. Toch was hij acht jaar daarvoor getrouwd met een vrouw. Zij was beeldhouwster en schilderes. Leen hield wel van haar maar voelde zich niet lekker in het huwelijk. Dat besefte hij temeer toen hij Barry Stevens tegenkwam. Leen scheidde van zijn vrouw en begon een relatie met Barry Stevens.

Hoewel Conny Stuart de hoofdrol in “Heerlijk duurt het langst” had vertolkte Leen een van de topliedjes uit de show met “Kom Kees”.

Kom Kees

Kom Kees het is maar tijdelijk
’t Zal wel weer overgaan
Kom Kees bekijk het kalmpies aan
Rotzooi is onvermijdelijk
Laat ze d’r gang maar gaan
’t Waait weer voorbij
Geleidelijk aan

Donkere dagen,
Pokken en plagen,
Tegenspoed
Schoppen en slagen
Moet je verdragen
’t Komt weer goed

Kom Kees het is maar tijdelijk
Zet al je zorgen opzij
Kom Kees het gaat allemaal weer voorbij
Trouble trouble trouble
Kranten vol met trouble
Ze zijn weer aan het dreigen
Maar ik denk bij me eigen

Kom Kees het is maar tijdelijk
’t Zal wel weer overgaan
’t Waait weer voorbij
Geleidelijk aan
Soms lijkt ’t onvermijdelijk
Dat ze er weer op los gaan slaan
Dan denk je, hè hoe moet dat nou gaan
Hoeveel Chinezen
Zouden er wezen één miljard
Als die Chinezen door blijven kezen
Gaat het hard

Kom Kees het is maar tijdelijk
Het word wel weer bijgelegd
’t Komt weer vanzelf op zijn pootjes terecht

Kom Kees het is maar tijdelijk
Duurt nog een jaar of wat
Kom Kees dan ben je ‘t eindelijk zat
Dan ga je onvermijdelijk naar de bejaardenflat
Daar ga je dood en heb ie ’t gehad
Nu ben je zo veel waard
Dan lig je opgebaard

Kom Kees het is maar tijdelijk
Als jij je ogen sluit
Dan is het onvermijdelijk uit

En daarom zeg ik altijd
Pluk de dag en sla je slag
Ik heb haringruggies,
Ik heb cappucijnders
Ik heb reinencloudes
En allemaal in prijs verlaagd
Tijdelijk

Leen en ensemble:
Kom Kees het is maar tijdelijk
Zal wel weer overgaan
Kom Kees bekijk het kalmpies aan
Rotzooi is onvermijdelijk
Laat ze d’r gang maar gaan
’t Waait weer voorbij
Geleidelijk aan

Koekies afwegen,
Winkeltje vegen,
Hou maar op
Doosjes inpakken,
Zegeltjes plakken
Kleren job, kleren job, kleren job
Kleren job, kleren job, kleren job

Leen en ensemble:
Kom Kees het is maar tijdelijk
Zet al je zorgen opzij
Kom Kees, het gaat allemaal weer voorbij
Kees, het is van voorlopige aard
Kees, het is niet van blijvende duur
Kees, het loopt allemaal wel weer los
Kees, het is niet zo erg als het lijkt
Kees, het komt allemaal weer terecht
Kees, het gaat allemaal weer voorbij
Kom kees

Om nog een seizoen in “Heerlijk duurt het langst te kunnen spelen” sloeg hij het aanbod om de hoofdrol te spelen in de eerste musical van Guus Vleugel, “De Stunt”, af.

Begin jaren 60 speelde Leen op de televisie ook nog de hoofdrol in de kinderserie Flip de Tovenaarsleerling (de serie was losjes gebaseerd op ‘Der Zauberlehring’, een sprookje van Goethe). De serie werd door de KRO uitgezonden tussen 16 december 1961 en 2 mei 1964. Rond het jaar 1500 woont de ‘goedmoedige, maar verstrooide’ tovenaar Pytagor in het paleis van Koning Sopromus I en Koningin Gwendolyn. Zijn leerling Flip probeert net als zijn meester ook te toveren, maar zijn toverspreuken lukken niet altijd. Samen met de lakei, koetsier en kok, Gijs beleeft Flip wonderlijke avonturen die hem door alle hoeken en gaten van het paleis en koninkrijk voeren. De tekst werd geschreven door Bob Verstraete, de muziek was van Harry Sevenstern. De regie was in handen van Bob Verstraete en Ria Dohmen. In totaal werden 26 afleveringen uitgezonden. De serie was erg populair bij de jeugd. De kinderen lieten hun instemming blijken door iedere aflevering tekeningen op te sturen over hun held. De serie vormde de doorbraak van Leen Jongewaard op de televisie.

Nadat er een einde was gekomen aan “Heerlijk duurt het langst” kreeg hij een dubbelrol in de televisieserie “Ja zuster, nee zuster” met teksten van Annie M.G. Schmidt. De eerste uitzending was op 3 september 1966. Leen speelde daarin de rol van inbreker Gerrit én de rol van diens opa. De serie werd eenmaal per maand op zaterdagmiddag om vijf uur door de VARA uitgezonden. Er werden slechts twintig afleveringen gemaakt die over een lange periode werden uitgesmeerd en waarvan de opnames allen verloren zijn gegaan. De laatste uitzending was op 7 september 1968.

Leen met Hetty Blok in Ja zuster, nee zuster

De serie ging over een “rusthuis vol herrie”. Hetty Blok, die de rol van zuster Klivia had, was naast Leen Jongewaard eigenlijk de enige in de serie die kon zingen. Daarom werden de meeste liedjes voor hun tweeën gemaakt. Het was een soort kindermusical en was ook voor dat publiek bedoeld. Maar zoals het vroeger wel meer met dergelijke series gebeurde keken ook volwassenen mee.

Er werden 58 nummers uit de serie op de plaat gezet. Daaronder de bekende nummers als: “De kat van Ome Willem” (is op reis geweest; hij geeft kopjes op zijn Frans), “Mijn opa” (niemand is zo aardig als hij), “De oude Jacob” en “In een rijtuigie”.

De oude Jacob

De oude Jacob zit voor het raam

Staart in de verte, fluistert haar naam

Zal zij nog komen die hij bemint

Zijn lieve dochter, zijn enigst kind

Refrein:

Doebedoebedoe

Anna Susanna

Doebedoebedoe

Anna Susanna

Doebedoebedoe

Anna Susanna

Zij komt nooit weerom

De oude Jacob zit voor zijn deur

Dochter ging henen met een chauffeur

Hij vraagt de zwaluw hoog in de lucht

Zwaluw, vertel mij: komt zij terug

Refrein

Hij kust haar foto voor de laatste keer

Daar stopt een auto, dochter keert weer

Vader, hier ben ik, terug met de boot

Vader beweegt niet, vader is dood

Doebedoebedoe

Anna Susanna

Doebedoebedoe

Anna Susanna

Doebedoebedoe

Anna Susanna

Hij komt nooit weerom

Wim Sonneveld speelde een gastrol in de serie. Leen bewonderde Sonneveld heel erg en was op van de zenuwen omdat hij samen met zijn idool Sonneveld mocht optreden. Maar toen ze allebei opa speelden zei Sonneveld: “Ik heb een helemaal opgezwollen maag van de zenuwen, dat ik naast jou opa moet doen”. Hij was dus net zo zenuwachtig. Samen zongen ze “In een rijtuigie”.

In een rijtuigie

Refrein:

In een rijtuigie, in een rijtuigie

In een rijtuigie rejen we naar Vinkeveen

Op een dag in maart, zo kalm en bedaard

En maar schommelen en maar kijken naar de kont van ’t paard

In een rijtuigie, in een rijtuigie

In een rijtuigie helemaal naar Vinkeveen

En geen wolkie in de lucht

En een bootje in ’t riet

En geen auto op de weg

Want die had je toen nog niet

Je ging scheef bij elk bochie

Oh, wat een lekker tochie

Refrein

Wat een tijd, oh wat een tijd

Iedereen die was een heer

Iedereen was heel beschaafd

Want er was nog geen verkeer

En niet bang zijn voor je hachie

Oh wat een lekker daggie

Refrein

En maar schommelen en maar kijken naar de kont van ’t paard

In een rijtuigie, in een rijtuigie

In een rijtuigie helemaal naar Vinkeveen

Leen met Piet Römer in ’t Schaep met de 5 poten

In 1969 speelde Leen in de KRO televisieserie “’t Schaep met de 5 pooten”, geschreven door Eli Asser met muziek van Harry Bannink. Het verhaal speelt in een Amsterdamse bruine kroeg, “’t Schaep met de 5 pooten”. De kroeg werd gerund door Kootje (Piet Römer) en Lukas (Leen Jongewaard). Tante Door, een rol van Adèle Bloemendaal, was de eigenaresse van de naburige stomerij en zij was regelmatig in de kroeg te vinden. Door onenigheid tussen Eli Asser en de KRO werden er maar acht afleveringen gemaakt. Toch heeft de serie een aantal onvergetelijke nummers opgeleverd, zoals: “We zijn toch op de wereld om mekaar te helpen, niewaar” (1969), “As je mekaar niet meer vertrouwen kan” (1970) en “Het zal je kind maar wezen” (1970).

Leen met Joost Prinsen in De Kleine Parade

Ook speelde Leen in 1969 een belangrijke dubbelrol (Hein, de zilverman en Tom Ankerblom) in “De Kleine Parade”, naar een boek van Henriëtte van Eyk. Het was een musical van Wim Sonneveld en Friso Wiegersma. De hoofdrollen waren voor Leen Jongewaard en Margriet Groot. De musical ging over het klassenverschil tussen bekakte en arrogante rijkelui en de arme sloebers die voor hen werkten. Joost Prinsen had een bijrol als een kunstschilder die iets kreeg met de Parijse gezelschapsdame van een gravin (een rol van Marjan Berk die sprak met een Frans accent). Leen had groot succes met zijn lied: “Lieve Heer doe mij een lol”, waarin hij de lieve Heer vraagt om zijn werkgevers-kwelgeesten eens flink te grazen te nemen.

In 1971 had Leen opnieuw een theatershow “Kijktaarna” met Adèle Bloemendaal. Tussen 1972 en 1974 was hij verbonden aan de Seniorenshow van de VARA, waarin ook Wieteke van Dort speelde. Er kwam een plaat uit van deze serie met verhalen en liedjes van Leen en Wieteke. Leen werkte in die tijd ook nog mee aan de serie Barbapapa.

Vanaf oktober 1972 speelde hij mee in de KRO serie “Citroentje met suiker”. Dit was de opvolger van “’t Schaep met de 5 pooten”, wederom geschreven door Eli Asser maar dit keer met muziek van Joop Stokkermans. De serie speelde weer in een Amsterdams café, dit keer “De Kip Met Gouden Eieren” genaamd. In de serie ontbrak Tante Toos (Adèle Bloemendaal) die zogenaamd in Spanje zat. Naast Leen Jongewaard en Piet Römer speelden onder andere Lex Goudsmit, Elsje de Wijn, Mieke Bos, Rob de Nijs en Cor Witschge (ex Pipo) een rol. Er werden 16 afleveringen gemaakt maar het leverde dit keer geen hits op. In 1975 volgde nog een opvolger van deze serie onder de titel “Durmazon” (D’r mag zoveel niet) met onder andere Ko van Dijk. Maar deze serie was geen lang leven beschoren.

In 1975, bij het 700-jarig bestaan van Amsterdam, speelde Leen de rol van Vosmaer de Spie in “De engel van Amsterdam”, een musical van Joop Stokkermans en Guus Vleugel. Andere hoofdrollen werden vertolkt door Jasperina de Jong en Lex Goudsmit. In diezelfde tijd werkte hij mee aan de televisieserie de “Stratenmaker op zee show” van de VARA. Ook speelde hij een gastrol in de populaire serie “Kunt u me de weg naar Hamelen vertellen meneer”.

In 1978 speelde Leen naast Josine van Dalsum en Rutger Hauer in “Heilige Jeane”, een toneelstuk dat ook op de televisie werd uitgezonden.

Tussen oktober 1978 en juni 1979 speelde Leen, samen met o.a. Robert Long, Lex Goudsmit, Nelleke Burg en Sylvia de Leur in de musical “Swingpop” van Seth Gaaikema. De musical was verre van een succes, maar tussen Leen Jongewaard en Robert Long klikte het erg goed. Robert Long vroeg daarom aan Leen om samen met hem een show te gaan doen. Het leidde vanaf 1980 tot drie zeer controversiële programma’s: “Duidelijk zo!?”, “Tot Hiertoe Heeft De Heere Ons Geholpen” en “En Het Bleef Nog Lang Onrustig In De Stad”.

Het programma “Duidelijk zo!?” ging voornamelijk over homoseksualiteit. Het werd een groot succes en al snel stonden ze in Carré.

De tweede show “Tot Hiertoe Heeft De Heere Ons Geholpen” was alleen al door de titel controversieel. Het ging er in het programma om wat er met Nederland zou gebeuren als de EO de macht zou grijpen. Het liedje “Vrij en blij” dat ging over de EO, leidde zelfs tot een aanklacht van een dominee, maar volgens de rechter was “Vrij en blij” niet godslasterlijk. In Sliedrecht en Franeker werden door Christelijke partijen nog pogingen gedaan om de show te verbieden. Dat lukte echter niet. Het nummer “Vrij en blij” kwam ook te staan op de, geheel door Robert Long geschreven, plaat “Leen is alive”, de tweede solo-lp van Leen Jongewaard. De eerste “Leen alleen” stamde echter uit een tijd dat niemand hem nog kende.

Het programma “En het bleef nog lang onrustig in de stad” ging over het naderende afscheid van Jongewaard en Long. Dit afscheid kwam overigens eerder dan verwacht omdat Leen de ziekte van Pfeiffer bleek te hebben.

In 1984 speelde Leen een rol in de musical “Ping Ping” van Annie M.G. Schmidt. Hij speelde een steenrijke uitvinder die er wat geldzaken betreft een heel andere mening op nahield dan zijn echtgenote, gespeeld door Gerrie van der Klei.

Zijn rol in deze musical beviel hem niet erg. Hij kon het ook absoluut niet vinden met Gerrie van der Klei en bovendien liep zijn relatie met Barry Stevens na zo’n twintig jaar stuk. Barry was voor zijn werk zes jaar naar Engeland geweest en het bleek nu dat ze in die zes jaar teveel uit elkaar gegroeid waren. Dit verdriet en daarnaast de zenuwen over de musical, zorgden ervoor dat Leen in maart 1985 in elkaar stortte. Zijn rol werd overgenomen door Joop Doderer.

Een tijd lang was hij uit de running maar in 1987 kwam hij weer terug en speelde hij in het toneelstuk “Een bijzonder prettig vergezicht” van Paul Haenen. Naast hem speelden Mary Dresselhuys en haar dochter Petra Laseur een rol in het stuk. Leen was nog een vat vol van onzekerheden en vooral Petra Laseur sleepte hem er doorheen. Leen zei daarover later: “Ik kwam in een warm bad vol aardige mensen. In de eerste plaats Petra Laseur, die heeft me echt als een blinde geleid. Ik had nog zoveel angsten. Ik zat nog in analyse. Daar ben ik pas in 1992, na acht jaar, mee gestopt. Ik hoef nu helemaal niet meer. Ik denk: Lekker weer een dag. Terwijl ik echt jaren heb gehad dat ik er niet meer wilde zijn”. Vanwege zijn broze psychische gezondheid redde hij het echter niet en hij moest hij er in voorjaar van 1987 mee stoppen. Hij was toen zestig jaar.

In april 1988 kreeg hij een hartaanval, waardoor hij in het AMC in Amsterdam belandde. Daarna is hij gestopt met optreden.

Leen Jongewaard overleed op 4 juni 1996 aan een hartaanval tijdens een vakantie in Spanje. Hij is 69 jaar oud geworden.

Zelf vond Leen de programma’s die hij met Robert Long gemaakt had het beste dat hij gedaan had. Wij zullen ons Leen Jongewaard vooral herinneren door zijn kleine gestalte, zijn typische wat scherpe, hoge stem, zijn vileine manier van optreden bij vooral Robert Long en de mooie liedjes die hij vooral te danken had aan Annie M.G. Schmidt.

Leen speelde in verschillende films:

• Kermis in de regen (1962
• Vergeten medeminnaar (1963)
• Help, de dokter verzuipt (1974)
• De vijf van de vierdaagse (1974)
• Pastorale 1943 (1978)
• Martijn en de magiër (1979)
• De bende van hiernaast (1980)
• Hoge hakken, echte liefde (1981)
• De boezemvriend (1981)
• Te gek om los te lopen (1981)
• Rigor Mortis (1981)
• Parfait amour (1984)
• Op hoop van zegen (1986)
• Zoeken naar Eileen (1987)
• Terug naar Oegstgeest (1987)
• De Avonden (1989)
• Loos (1989)
• My blue heaven (1990)

Leen met Jules Croiset in Help de dokter verzuipt

Voor zij werk ontving Leen Jongewaard de Johan Kaart prijs, de Albert van Dalsum prijs, de Televisierring en een Edison.

Met dank aan Mark de Vries voor een deel van de tekst en de plaatjes (http://vriesdemark.schrijft.nl/jongewaard.htm)

Terug naar Nostalgie