5 mei Bevrijdingsdag

(met dank aan Ilse Steel voor het geleverde materiaal)

(klik op de plaatjes van deze pagina om ze te vergroten)

Bevrijdingsdag is de dag waarop het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt gevierd. In Nederland wordt als datum 5 mei aangehouden, omdat het Duitse leger in Nederland op 5 mei 1945 zou hebben gecapituleerd. In veel andere Europese landen wordt Bevrijdingsdag VE Day (Victory in Europe Day) op 8 mei gevierd omdat Duitsland op 8 mei 1945 capituleerde, waardoor in Europa een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Japan capituleerde pas op 15 augustus van dat jaar.

De bevrijding van Nederland heeft in twee etappes plaatsgevonden. Op 12 september 1944 was het Limburgse dorpje Noorbeek de eerste plaats, die door de geallieerden werd bevrijd. De diverse legers trokken verder door – al dan niet gehinderd en in de weg gezeten door de Duitse troepen – verder. Op 18 september werd Eindhoven bevrijdt. Den Bosch en Tilburg waren 27 oktober aan de beurt. Blerick in Noord-Limburg op 3 december 1944.

Bevrijding Noorbeek
Bevrijding Tilburg

Toen stokte in december 1944 de bevrijding in Zuid-Nederland en moest Noord-Nederland nog lang wachten op de bevrijders tot de lente van 1945. Als gevolg daarvan moesten de mensen in de Randstad en in het Noorden van het land de strenge Hongerwinter zien te overleven, veel inwoners van de grote steden stierven in de Hongerwinter.

Op zoek naar voedsel tijdens de hongerwinter
Gaarkeuken in de hongerwinter Prins Bernhard in 1944

Nadat een deel van het zuiden van Nederland was bevrijd werd er een organisatie opgezet om Nederlanders mee te laten strijden bij de opmars van de Geallieerden.Op 5 september 1944 werden de Binnenlandse Strijdkrachten opgericht met prins Bernhard als bevelhebber. Het BS werd onderverdeeld in ‘Bewakingstroepen’, en ‘Stoottroepen’. De Stoottroepen streden mee aan het front, de Bewakingstroepen werkten achter het front.
Ondanks dat ze moesten strijden met gebrekkig materieel, (later werd dit beter door wapendroppings van de geallieerden) en onder primitieve omstandigheden meldden zich vele duizenden aan, waarvan vele leden waren van de drie belangrijkste verzetsbewegingen: de Raad van Verzet, de ordedienst en de Landelijke Knokploegen. Ondanks het feit dat prins Bernhard van Duitse afkomst was genoot hij in Nederland veel aanzien en respect. Als bevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten speelde hij een grote rol bij de bevrijding van Nederland.
Generaal-Admiraal Hans Georg von Friedeburg
Op 4 mei 1945 gaf Generaal-Admiraal Hans Georg von Friedeburg zich, namens de Duitse roepen in Noordwest-Duitsland, Nederland, Sleeswijk-Holstein en Denemarken, over aan Veldmaarschalk Montgomery in zijn hoofdkwartier op de Lüneburgerheide. De capitulatie ging de volgende dag in. Die dag, 5 mei, ontbood de Canadese generaal Charles Foulkes de Duitse opperbevelhebber Johannes Blaskowitz naar Hotel De Wereld in Wageningen om daar in het bijzijn van ZKH. Prins Bernhard de uitwerking van de capitulatie van de Duitse troepen in Nederland te bespreken.

Veldmaarschalk Montgomery

Generaal Charles Foulkes

Opperbevelhebber Johannes Blaskowitz

Blaskowitz vroeg 24 uur bedenktijd. Pas op 6 mei werd de overeenkomst voor Nederland vlak naast Hotel De Wereld getekend in de aula van de Landbouwhogeschool te Wageningen, waar prins Bernhard niet bij aanwezig was. Later zou, mede dankzij Foulkes, de mythe ontstaan dat Blaskowitz namens de Duitse troepen in Nederland op 5 mei had gecapituleerd in Hotel De Wereld, in het bijzijn van Prins Bernhard. Zowel het Canadian War Museum in Ottawa als De Casteelse Poort in Wageningen meent de pen te bezitten waarmee Foulkes tekende. Op 8 mei werd in Berlijn de algehele definitieve onvoorwaardelijke overgave getekend!Miljoenen Nederlanders waren ontroerd, toen ze in alle vrijheid weer naar de radio konden luisteren, naar Koningin Wilhelmina, die in haar feestboodschap, via Radio Herrijzend Nederland, onder meer liet weten:‘Ons allen wacht een grote taak, waarmede wij, nu wij weer gelukkig verenigd en geheel onszelf zullen zijn, terstond een aanvang moeten maken. Onder druk van de overweldiger hebben wij ons zelf teruggevonden, is onze volkskracht opnieuw ontwaakt’.

Koningin Wilhelmina in 1945
Bloedbad tijdens bevrijdingsfeest.
Op de Dam in Amsterdam was op 7 mei 1945 een grote mensenmenigte op de been, om de Britse en Canadese bevrijders toe te juichen. Geheel onverwacht begonnen Duitse soldaten, vanuit het gebouw De Grote Club, met mitrailleurs op de feestende menigte te schieten. Geschrokken probeerden de burgers een goed heenkomen te zoeken en De Dam stroomde leeg. Er vielen 22 doden en 117 gewonden. Wat de reden was voor die schietpartij is nooit helemaal duidelijk geworden.
De Dam op 7 mei 1945
In de nacht van 4 op 5 mei wordt in Wageningen om 00.00 uur ieder jaar het bevrijdingsvuur ontstoken.

Na de bevrijding in 1945 werd bepaald dat Bevrijdingsdag om de vijf jaren gevierd zou worden. Pas in 1990 werd de datum van 5 mei uitgeroepen tot een nationale feestdag, waarop jaarlijks de bevrijding van het Nederlandse koninkrijk in 1945 van de Duitse en Japanse bezetting wordt herdacht en gevierd. In 1999 werd 15 augustus, de dag van de Japanse capitulatie in 1945, tevens een dag waarop uitgebreid gevlagd mag worden. De datum van 5 mei als nationale feestdag is ook vastgelegd in de Algemene Termijnenwet. In de nacht van 4 op 5 mei wordt in Wageningen om 00.00 uur ieder jaar het bevrijdingsvuur ontstoken.

De bevrijdingsrok.
De bedenkster van de Bevrijdingsrok was de verzetsstrijdster Mies Boissevain-van Lennep die het vrouwenkamp van Ravensbrück overleefde. Als lid van een commissie die richtlijnen moest uitvaardigen voor de viering van de bevrijding bedacht zij een symbolisch kledingstuk: een bontgekleurde, handgemaakte lapjesrok, een ‘kledingstuk met een verhaal’.

Mevrouw A.M. Boissevain-Van Lennep was op het idee van de bevrijdingsrok gekomen doordat zij en haar celgenoten in gevangenschap in 1943 moed en troost hadden geput uit een met de schone was meegesmokkeld lappendasje dat voor haar was gemaakt van kledingstukken van familieleden.

Een Nationale Feestrok, een rok die iedere vrouw zelf kon maken, dat was wat Mies voor ogen had. De lapjes op de Feestrok waren zoveel mogelijk ‘echt’ een stukje van het hemd dat een vader of een geliefde in het kamp had aangehad, of een stukje van de jurk die gedragen werd tijdens de hongertocht. Het dragen van deze rok kostte sommige vrouwen daarom enige moeite. De zoom moest uit effen punten bestaan. Daarop moest men allereerst middenvoor 5 mei 1945 borduren, en vervolgens op de punten de data van de Nationale vieringen waarop de rok zou worden gedragen.Ook zouden er data van persoonlijke herinneringen op kunnen worden aangebracht. Boissevain trok door het land om deze Oranjerok te propageren. Het is bekend dat zeker 4000 vrouwen gehoor hebben gegeven aan het initiatief van Boissevain, aangezien er werd opgeroepen de rok te laten registreren bij het Nationaal Instituut (thans Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging). Bij herdenkingen in 1946, 1947 en 1948 is de nationale feestrok door enige duizenden vrouwen gedragen.

Koningin Wilhelmina staatsieportret 1948

Bij de feestrok werd ook een lied gecomponeerd door Elisabeth van Maasdijk dat in 1948 tijdens het 50ste en laatste regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina door circa 1500 vrouwen – gekleed in de Nationale Feestrok – werd gezongen. Enerzijds moest het samenvoegen van de stofresten de wederopbouw en de vernieuwing van Nederland verbeelden, anderzijds kregen de vrouwen tijdens het handwerken de gelegenheid hun eigen oorlogservaringen te verwerken. Tenslotte zou het gezamenlijk dragen van een rok het saamhorigheidsgevoel van de vrouwen versterken. In al hun verscheidenheid leken de rokken toch op elkaar. De filosofie daarachter luidde dat je standsverschillen niet moest kunnen zien: ‘Eén dracht maakt eendracht’.

1. Bevrijdingsdoek

2. Bevrijdingsarmband
1 – De Bevrijdingsdoek was gemaakt van aan elkaar genaaide vierkante lapjes gebloemde, geruite, effen, genopte en meerkleurige stof. De lap was gevoerd met een oranje stof. De lap hoort bij de bevrijdingsrok.
2 – De Bevrijdingsarmband had vijf strengen van metalen kraaltjes, waarvan twee goudkleurige en één rode één witte en één blauwe, sluiting met koperen ring en staafje.

Adrienne Minette Boissevain-van Lennep

Mies 1896 – 1965 was een Amsterdamse verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog. Mies werd in 1936 voorzitster van de Nederlandse Vereniging voor Vrouwenbelangen, Vrouwenarbeid en Gelijk Staatsburgerschap. Het gezin van Mies Boissevain was in de oorlog zeer actief in het verzet. Twee zoons waren gefusilleerd, omdat ze lid waren van de radicale verzetsgroep CS-6, genoemd naar het adres van de Boussevains aan de Corellisstraat 6 in Amsterdam. Na de Tweede Wereldoorlog streefde ze naar een eigen bijdrage van vrouwen aan de opbouw van een nieuwe samenleving.

5 mei is niet automatisch een vrije dag. De Nederlandse regering heeft bepaald dat werknemers en werkgevers zelf een regeling moeten treffen. Deze maatregel is terug te vinden in Staatscourant 190 van 1 oktober 1990. Werknemers in het bedrijfsleven hebben op 5 mei een vrije dag als dit in de cao is afgesproken. Als dit niet is afgesproken of als de bedrijfstak geen cao heeft, beslist de werkgever over wel of geen betaald verlof. Personeel in (rijks)overheidsdienst heeft voor zover dit in de cao is opgenomen en de dienst het toelaat op 5 mei een vrije dag. Semi-overheden volgen dit voorbeeld zoveel mogelijk. De kantoren van de Nederlandse Bank zijn gesloten.

Voor wie is Bevrijdingsdag? Een feest voor iedereen die de bevrijding van het Nederlandse koninkrijk in 1945 van de Duitse en Japanse bezetting wil herdenken en vieren. Door het gehele land worden doorgaans activiteiten georganiseerd. De Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei vindt plaats in Amsterdam en de twaalf provinciehoofdsteden. Elders in het land zijn er verschillende bevrijdingsfestivals, zoals het Gelderse Bevrijdingsfestival in Wageningen en sinds 1980 het grootste bevrijdingsfestival Bevrijdingspop in de Haarlemmerhout te Haarlem. Tegenwoordig wordt er in elke provincie en in de hoofdstad een Bevrijdingsfestival georganiseerd in samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Dit comité stelt jaarlijks sinds 1991 Nederlandse artiesten aan tot “Ambassadeurs van de Vrijheid”. De artiesten treden op in verschillende steden op verschillende festivals en worden per helikopter van festival naar festival vervoerd.

Ilse Steel

Bronnen:
Klaas Jansma & Meindert Schroor – Onze Vaderlandse geschiedenis
Gerjan Heij – De Bevrijding
Historisch Nieuwsblad
Lied Elizabeth van Maasdijk – Bron: Oudheidkamer Doorn
En toen.nu beeld & geluid – De tweede wereldoorlog
Nationaal comité 4 & 5 mei
If then is now – De bevrijding van Europa

Naar begin pagina

Fotoboek Bevrijding

Amerikaanse vlag Canadese vlag Britse vlag Poolse vlag Russische vlag
12 september 1944	17 september 1944	22 oktober 1944
25 april 1945	5 mei 1945	12 juni 1945
Door op het kaartje te klikken krijgt u de foto op ware grootte en kunt u de tekst op de kaart lezen!
Wageningen Hotel de Wereld 5 mei 1945. Bespreking voor de overgave van Duitsland in bijzijn van Prins Bernhard uiterst rechts op de foto.		7 mei 1945 – Zwaarbewapende leden van de Binnenlandse strijdkrachten staan gereed om de Duitse soldaten te ontwapenen
Voedseldropping boven Nederland
Nederland Bevrijd
	Koningin Wilhelmina zet op 13 maart 1945 voor het eerst sinds haar vertrek in de oorlog weer voet op Nederlandse bodem, in Zeeuws-Vlaanderen. – Foto ANP
Canadese humor
Ilse Steel

Naar begin pagina